1. Canavar, tülkü kimi heyvanların mənsub olduğu yırtıcı məməli heyvanların xüsusi fəsiləsinə mənsub ev heyvanı. Çoban iti. Həyət iti. Ov iti.
– İt, qulağını kəsəndən qorxar. ().
Hərdən it hürüşməsi, səsküy eşidilməsəydi, yarım kilometrlikdə böyük bir kəndin yerləşdiyini bilmək olmazdı.
2. məc. Bədxasiyyət, acıdil, davakar, söyüşkən, rəftarsız adam haqqında (çox zaman “kimi” qoşması ilə işlənir). İt kimi rəftar edir.
// Söyüş kimi işlənir.
[Sultan bəy:] …İtin birisi qapıma gəlib qızımı özünə bənd eləyir, belə də binamusluq olar?!
◊ İt də getdi, ip də dan. – hər şey əlindən çıxdı, hər şeydən əli üzüldü, bütün ümidlər boşa çıxdı.
İt dəftərində adı yoxdur dan. – çox hörmətsiz, sayılmaz, avara, işsizgücsüz adam haqqında.
[Aslan:] [Oqtayın] it dəftərində adı yoxdur.
İt günü çəkmək dan. – çox pis, çox ağır həyat keçirmək; əziyyət, məhrumiyyət içində yaşamaq.
İt kökündə – bax it günündə.
İt günündə, it diriliyində dan. – 1) çox pis halda, çox pis vəziyyətdə, çirk, natəmiz. Bir para uşaqlar olur ki, əsgilər, kirlər içində ortalıqlarda fırlanırlar. İt günündə, it diriliyində yaşayırlar. “Məktəb”;
2) yorulmuş, incimiş, əldən düşmüş. İt günündə gəlib çıxdılar.
İt ilində – çoxdan, çox uzaq keçmişdə, yaddan çıxmış bir vaxtda. İt ilində olan iş.
– [Osman:] Bir də, İsgəndərin bizə nə dəxli var, ey? İt ilində babası körpüdən keçəndə, mənim babamın böyrünə dəyib.
İt yiyəsini tanımır dan. – həddindən artıq adam, basabas, qələbəlik olan yer haqqında.
Pristavın həyətində it yiyəsini tanımırdı, səsdən, qilü-qaldan qulaq tutulurdu.
İtdən alıb itə vermək dan. – bax itdən əskik eləmək.
Əfrasiyab xan dişinin dibindən gələni Lələşə dedi, onu itdən alıb itə verdi…
İtdən biabır etmək dan. – bax itdən əskik etmək. [Səkinə xanım:] …Özüm onu çağırıb beş yüz söyüş üzünə qarşı deyərəm.
Onu itdən biabır edərəm.
İtdən əskik etmək dan. – bax itin sözünü demək.
İtə dönmək dan. – bərk hirslənmək, qeyzlənmək, hamını acılamaq.
Vəznəli kişi … sonra, yenə itə dönmüşdü.
İtin dilini bilir zar. – bic, çoxbilmiş adam haqqında. İtin dilini bilir, cəhənnəmin yolunu. ( Ata. sözü ).
İtin dişi, motalın dərisi dan. – mənə dəxli yoxdur, mənə nə var, özləri bilər.
[Allahqulu:] İtin dişi, motalın dərisi! O Sirat, o da düşmənləri!
İtin sözünü demək dan. – təhqir edərcəsinə ağır, pis sözlər demək, tamamilə abırdan salmaq.
O görürdü ki, qabağında heç kəsin cınqır çəkməyə cəsarət etmədiyi kişiyə itin sözün deyirlər, başını qaldırıb cavab da vermir…
İtinə tök dan. – həddindən çox, lap çox, bol. [Molla Nəsrəddin:] Bizim kənddə elə saraylardan o qədər var ki, itinə tök. “M.N.lətif.”.
A kişi, iş adama qalsa, sənə o qədər adam verim ki, lap itinə tök.
İtlə çıxarmaq (qovmaq) – təhqir edib, söyüb, abır verib qovmaq.
[Nəcəfbəy Süleyman bəyə:] …Mənim qapıma ayağın düşər, səni it ilən çıxardaram.
İtlə pişik kimi (dolanmaq) – bir-biri ilə yola getməyən, bir-biri ilə daim dava edən adamlar haqqında.
Ağzında Ayrım qızı deyirsən, necə dolanacağıq, it ilə pişik kimi.
Çimnaz arvad demişkən, bu Nazlı ilə Veys itlə pişik kimi dolanmaqlarına baxmayaraq, bu qəsəbədə bir-birini ən çox istəyən bacı-qardaşdı.
Başına it oyunu açmaq (gətirmək) – bax baş.
…kimin iti tutub –
…kim sancıb,
…kim toxunub,
…kim xətrinə dəyib.
[Lələşov Balacaxanıma:] Mən bilmirəm yenə də bu gün səni kimin iti tutubdur, qız!
…nə iti (itim) azıb? dan. –
…nə işi (işim) var,
…nəyinə (nəyimə) lazımdır,
…nəyinə (nəyimə) gərək.
[Şəhrəbanı xanım:] Firəngdə onun nə alıb-verəcəyi var? Parijdə onun nə iti azıbdır?
[Məsmə:] Deməzlərmi, ay filan-filan olmuşun qızı, bir tikə uşağın şəhərlərdə, hacıların qapısında nə iti azmışdı?
