MÜNAQİŞƏ

Dondurulmuş münaqişə — beynəlxalq münasibətlərdə aktiv silahlı münaqişənin sona çatdığı, lakin heç bir rəsmi sülh müqaviləsinin və ya digər siyasi çərçivənin münaqişəni qane edəcək şəkildə həll etmədiyi bir vəziyyət. Ona görə də hüquqi baxımdan münaqişə hər an yenidən başlaya bilər, qeyri-təhlükəsizlik və qeyri-sabitlik mühiti yarada bilər. Bu termin ümumiyyətlə postsovet münaqişələri üçün istifadə olunur, lakin tez-tez digər genişlənmiş və həll olunmamış ərazi mübahisələrinə də şamil edilir. Ortaya çıxan de-fakto vəziyyət münaqişə tərəflərindən hər hansı birinin bəyan etdiyi rəsmi mövqeyə uyğun ola və ya uyğun gəlməyə bilər. Məsələn, Koreyanın bölünməsində həm Cənubi Koreya, həm də Şimali Koreya rəsmi olaraq bütün yarımadaya iddialarını irəli sürürlər; lakin iki ölkənin nəzarət zonaları arasında dəqiq müəyyən edilmiş sərhəd mövcuddur. Dondurulmuş münaqişələr bəzən qismən tanınan dövlətlərlə nəticələnir. Məsələn, dondurulmuş Gürcüstan-Osetiya münaqişəsinin məhsulu olan Cənubi Osetiya Respublikası beş BMT üzvü də daxil olmaqla səkkiz başqa dövlət tərəfindən tanınır; bu qurumların digər üçü qismən tanınan dövlətlərdir. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra bəzi postsovet dövlətlərinin ərazilərində bir sıra münaqişələr yarandı, burada adətən yeni beynəlxalq sərhədlər yerli əhalinin etnik mənsubiyyətinə uyğun gəlmirdi. Bu münaqişələr əsasən “dondurulmuş vəziyyətdə” qalmışdır, mübahisəli ərazilər beynəlxalq səviyyədə mənsub olduqları və hələ də həmin əraziləri öz ərazilərinin bir hissəsi hesab edən ölkələrdən başqa qurumların faktiki nəzarəti altındadır. Dnestryanı müharibəni (1990-1992) başa vuran atəşkəsdən bəri Rusiyanın təsiri altında olan separatçı Dnestryanı respublika Moldova ərazisinin ən şərq zolağına nəzarət edir.

Etnik münaqişə — iki və ya ikidən artıq etnik qruplar arasında münaqişədir. Münaqişənin səbəbləri cürbəcür, o cümlədən, siyasi, iqtisadi, dini və sosial ola bilər.

Etno-konfessional münaqişə və ya Etno-dini münaqişə — dini fərqin etnik mənsubiyyəti daha da artırdığı etnik qarşıdurmanın formalarından biridir. Fərqli sivilizasiyalarda (Qafqaz, Balkanlar) inkişaf etmiş xalqların yaşadığı bölgələrdə xüsusilə qabarıq formaları özünü göstərir. Ərəb-İsrail qarşıdurması, Cezayir müharibəsi, Bəlucistan, Şimali İrlandiya, keçmiş Yuqoslaviya, Çeçenistandakı etnik-konfessional qarşıdurmaların səsləndirilən nümunələridir. Богатырёв К. А. Крымские татары и развитие этноконфессионального конфликта в регионе в 90-х гг. XX века (Политика и общество). 2009. 58–65. Булгакова М. В. Этнорелигиозный конфликт: некоторые аспекты проблемы (Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук). 2009. 1–9.

Etno-konfessional münaqişə və ya Etno-dini münaqişə — dini fərqin etnik mənsubiyyəti daha da artırdığı etnik qarşıdurmanın formalarından biridir. Fərqli sivilizasiyalarda (Qafqaz, Balkanlar) inkişaf etmiş xalqların yaşadığı bölgələrdə xüsusilə qabarıq formaları özünü göstərir. Ərəb-İsrail qarşıdurması, Cezayir müharibəsi, Bəlucistan, Şimali İrlandiya, keçmiş Yuqoslaviya, Çeçenistandakı etnik-konfessional qarşıdurmaların səsləndirilən nümunələridir. Богатырёв К. А. Крымские татары и развитие этноконфессионального конфликта в регионе в 90-х гг. XX века (Политика и общество). 2009. 58–65. Булгакова М. В. Этнорелигиозный конфликт: некоторые аспекты проблемы (Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук). 2009. 1–9.

Etno-siyasi münaqişə — etnik birliyin siyasiləşdirilməsi ilə əlaqəli olan etnik qarşıdurmaların formalarından biridir. A.R. Aklaev "Etno-siyasi konfliktologiya" əsərində daha ətraflı tərif verir: Etno-siyasi qarşıdurmalar, siyasi gücün əldə edilməsi və ya yenidən bölüşdürülməsi, simvollarının tərifi, həmçinin qrup siyasət statusu və dövlət siyasətinin prioritetləri ilə əlaqəli mənfəətlərini və dəyərlərini həyata keçirmək istəyində olan siyasi aktyorların toqquşmasıdır. hansı etnik fərqliliklərin siyasi səfərbərlik prinsipinə çevrildiyi və mövzulardan ən azı birinin etnik qrup olduğu Bir qayda olaraq, etno-siyasi qarşıdurmalar qrup maraqları ətrafında inkişaf edir, bir qrup olaraq bir etnoya münasibətdə ədalətsizliyə müraciəti təsir edir. Bu cür maraqlara ümumiyyətlə siyasi muxtariyyət, dövlət büdcəsindən maliyyənin artırılması və dövlət orqanlarında etnik kvota daxildir. Etno-siyasi münaqişələr öz strukturlarında ümumiyyətlə ictimai-siyasi münaqişələrə bənzəyir, lakin bir sıra xüsusiyyətlərə malikdirlər: etnik mənsubiyyət, dövlətin elit dairələrində siyasi mübarizənin “kamuflyajı” kimi çıxış edə bilər; etno-siyasi münaqişələr ən çox status xarakteri daşıyır və müəyyən bir etnik qrupun statusu ətrafında aparılır; bu cür qarşıdurmalar mənfəət toqquşmaları deyil, şəxsiyyətlərin toqquşmasıdır (yeni münaqişə tərəfləri münaqişə məsələsindəki mövqelərin yaxınlığından çox, ortaq kimlik üzündən bu və ya digər tərəfə daha çox yapışırlar); yüksək duyğusallıq səbəbiylə etno-siyasi qarşıdurmalar yüksək dərəcədə irrasionallıq qazanır; bunlar dağıdıcı prinsipin konstruktiv prinsip üzərində üstünlüyü ilə xarakterizə olunur; bir qayda olaraq, etno-siyasi münaqişələr çox amildir (səbəblər azlığın hüquqlarının pozulmasında deyil, kompakt yaşayış bölgəsinin iqtisadi inkişafından narazılığında ola bilər).

Müqəddəs ayinlə bağlı mübahisə (it. Disputa del Sacramento) — İntibah dövrü İtaliya rəssamı Rafael Santinin yağlı boya ilə işlədiyi rəsm əsəri. Bu əsər 1509-1510-cu illərə, rəssamın yaradıcılığının Roma dövrünə aid edilir. "Müqəddəs ayinlə bağlı mübahisə" əsəri hal-hazırda Vatikanda saxlanılır.

Hüquqi münaqişə (lat. collisio — «qarşıdurma, toqquşma») — eyni və ya əlaqəli hüquqi münasibətləri tənzimləyən normativ hüquqi aktlar arasında, habelə dövlət orqanlarının səlahiyyətləri arasında yaranan fikir ayrılıqları və ya ziddiyyətlər. Beynəlxalq xüsusi hüquqda bunlar müxtəlif dövlətlərin mülki normaları arasında ziddiyyət kimi qəbul edilir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində ona daha geniş şəkildə baxılır. Toqquşma iki məcburi xüsusiyyətə malik olmalıdır: avtonomiya və toqquşma. == Toqquşma təsnifatı == Fəaliyyət zamanına əsasən, müvəqqəti toqquşmaları ayırd etmək olar. Məkan əsasında: beynəlxalq, beynəlxalq və milli hüquq arasında, milli hüquqda. Milli hüquqda eyni əsasda — unitar dövlətlərdə normativ hüquqi aktlar arasında, federal qanunla federal dövlətlərdə federal subyektlərin hüququ arasında, əyalət və bələdiyyə hüququ arasında. Hüquqi qüvvəyə əsasən. Hüquq sahəsinə əsaslanır.

Ekvadorda münaqişə — 9 yanvar 2024-cü ildə Ekvadorda ölkə hökuməti tərəfindən bir neçə mütəşəkkil cinayətkar qrupa, xüsusən də "Los Choneros"a qarşı başladılan silahlı münaqişə. Quayakil boyu silahlı hücumlar haqqında hesabatlar geniş yayılmışdı. Bunlar ilk növbədə həbsxanalarda, bazarlarda, yollarda və universitetlərdə baş vermişdi. Genişmiqyaslı hücumlar "Los Choneros" lideri Xose Adolfo Masias Vilyamarın Quayaquil həbsxanasından qaçmasına və prezident Daniel Noboanın fövqəladə vəziyyət elan etməsinə verilən cavabların idi. 9 yanvarda Ekvadordakı silahlı qruplar "müharibə təhdidləri" ilə çıxış edərək ölkə prezidentini silahlı daxili qarşıdurma vəziyyəti elan etməyə və bu qruplara qarşı hərbi əməliyyatlara icazə verməyə vadar etmişdir. Həmin gün "Los Choneros" qruplaşmasına üzv olan silahlı şəxslər Quayakil şəhərindəki "TC Televisión" studiyasına zorla daxil olmuş və canlı xəbər yayımı zamanı jurnalistləri girov götürmüşdülər. Günün sonunda Ekvador polisi telestudiyaya basqın etmiş, jurnalistləri azad etmiş və dəstə üzvlərini götürmüşdür. Eyni zamanda, başqa bir qrup polisləri girov götürərək onları hadisələri Noboanın elan etdiyi fövqəladə vəziyyətə reaksiya kimi xarakterizə edən bir mesaj oxumağa məcbur etmişdir. Bundan əlavə, Quayakil Universitetinin kampusunda adam oğurluğu hadisəsi baş vermiş. Burada tələbələr sinif otaqlarında barrikada qurmuşdular.

BƏƏS-çilərarası münaqişə — Suriyanın rəhbərlik etdiyi BƏƏS Partiyası və onun alt qrupları ilə İraqın rəhbərlik etdiyi BƏƏS Partiyası və onun alt qrupları arasındakı münaqişə. == Tarixi == Münaqişə 1966-cı ildə Suriyada Mişel Əfləq və Səlahəddin Bitarın Hafiz Əsəd və Səlah Cədid tərəfindən devrildiyi dövlət çevrilişindən sonra BƏƏS Partiyasının Suriya və İraq fraksiyasına bölünməsindən sonra ortaya çıxmışdır. 1970-ci illərdə iki BƏƏS partiyası barışmağa nail olmuşdu, lakin 1979-cu ildə İraqdakı BƏƏS Partiyasında təmizləmə nəticəsində münaqişə yenidən alovlanmışdır. 1980-ci ildə Səddam Hüseyn İrana hücum edərək İran–İraq müharibəsinə səbəb olanda Suriya BƏƏS-i İranla müttəfiq olmağı seçmişdir. Nəticədə Suriya BƏƏS-i şiə islamçılarla, İraq BƏƏS-çiləri isə Qərb və sünni islamçılarla ittifaq qurmuşdur. BƏƏS Partiyasının bütövlükdə sekulyar olduğunu iddia etməsinə baxmayaraq, İraq BƏƏS-nə sünnilər, Suriya BƏƏS-nə isə nüseyrilər rəhbərlik etdiyi üçün münaqişə qismən məzhəbçilikdən qaynaqlanır. İraq BƏƏS-i Suriya BƏƏS-nə qarşı üsyanlarında "Müsəlman Qardaşlar"a dəstək vermişdir.

Davam etməkdə olan hərbi münaqişələr — Hal-hazırda davam etməkdə olan hərbi münaqişələri təsnif etmək istifadə edilən ifadə. Davam etməkdə olan hərbi münaqişələrə əsasən dövlətlər arasında olan mübahisəli torpaq əraziləri, dini, irqi zəmində baş verən toqquşmalar və qanunsuz silahlı qruplaşmalar ilə dövlət orqanları arasında baş verən qısa döyüşlər aid edilir. Siyahının daha da geniş olmaması üçün il ərzində 100 dən çox ölüm halının baş verdiyi münaqişələr siyahıya daxil edilmişdir. Bu siyahıdakı qarşıdurmalar ən azı 10.000 insanın ölümünə səbəb olur.

Qarabağ münaqişəsi — Azərbaycan və Ermənistan arasında Qarabağ və Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan əraziləri üzərində baş vermiş etnik münaqişə və ərazi mübahisəsi. Münaqişə nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı etnik təmizləməyə məruz qalmışdır. 27 sentyabr 2020-ci il səhər saatlarında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin genişmiqyaslı təxribat törədərək cəbhəboyu zonada yerləşən Azərbaycan ordusunun mövqelərini və yaşayış məntəqələrini iriçaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutması nəticəsində, Ermənistan ordusunun döyüş aktivliyinin qarşısını almaq, mülki əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan ordusunun komandanlığı tərəfindən qoşunların bütün cəbhə boyu sürətli əks-hücum əməliyyatı başlaması barədə qərar verilib. Qarşıdurmalar nəticəsində Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycanda isə hərbi vəziyyət və komendant saatı, 28 sentyabrda qismən səfərbərlik elan edilmişdir. Qarşıdurmalar qısa müddətdə sürətlə alovlanmış və İkinci Qarabağ müharibəsinə çevrilmişdir. Çoxsaylı ölkələr və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı münaqişəni kəskin şəkildə qınamış və hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və mənalı danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırmışdır. Əfqanıstan, Ukrayna, Pakistan, Türkiyə və Şimali Kipr Türk Respublikası isə Azərbaycana dəstək olduqlarını bildirmişdir. 29 sentyabr tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası Dağlıq Qarabağdakı vəziyyətlə əlaqədar təcili iclas keçirmişdir. Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi tərəfindən dəstəklənən və həm Ermənistan həm də Azərbaycan tərəfindən qəbul edilən humanitar atəşkəs rəsmi olaraq 10 oktyabr tarixində qüvvəyə minsə də, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin mülki vətəndaşları hədəfə alan terror aktları nəticəsində atəşkəs yenidən pozulmuş, yaralıların və məhbusların mübadiləsi dayandırılmışdır. Davam edən müharibə ərzində 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və 8 noyabrda Şuşa şəhəri işğaldan azad edilmişdir.

Dnestryanı münaqişəsi — Moldova ilə tanınmamış Dnestryanı dövləti arasında davam edən dondurulmuş münaqişə. Münaqişənin ən aktiv olduğu dövr Dnestryanı müharibəsi dövrüdür. Bu dövrdə Rusiya dəstəkli Dnestryanı zəfəri ilə nəticələnmişdir. Münaqişəni həll etmək üçün bir neçə dəfə cəhd edildi, lakin heç biri uğurlu olmadı. Düşünmək olar ki, münaqişə 1990-cı il sentyabrın 2-də Dnestryanı birtərəfli qaydada Moldovadan (o vaxt Sovet İttifaqının tərkibində idi) müstəqilliyini elan etdikdən sonra başlayıb.

"Evelina" münaqişəsi — "Evelina" gəmisinin daşnak-bolşevik qüvvələri tərəfindən tərksilah edilməsi. 1918-ci ilin martında Bakıda ictimai-siyasi vəziyyət son dərəcə gərgin idi. Şəhərdə Azərbaycan hərbi qüvvələrinin zəif olduğunu yaxşı bilən Bakı Sovetinin rəhbərliyi, Stepan Şaumyan başda olmaqla, müsəlmanlara "dərs vermək" üçün milli qırğına hazırlaşırdı. Bu məqsədlə zavod və mədənlərdə erməni və rus fəhlələri müxtəlif bəhanələrlə "Qırmızı ordu" sıralarına qəbul edilirdilər. Erməni Milli Şurası cəbhədən qayıdan erməni əsgərlərini Bakıda saxlamaq üçün martın əvvəllərində "Erməni əsgərlərinə" müraciət etdi. Erməni milyonçusu Mantaşevin zavodları isə ermənilərin silah-sursat cəbbəxanası rolunu oynamağa başladı. İrandan və Orta Asiyadan Sovet hökumətinin adına göndərilən silahlar da ermənilərin əlinə keçdi. 1918-ci il martın 17-də qırğın törətmək üçün bəhanə yaratmaq məqsədilə "Müsavat" partiyası üzvlərinin və azərbaycanlı əsgərlərin-yunkerlərin olduğu "Avetik" gəmisi Şaumyanın əmri ilə atəşə tutuldu. Elə həmin gün B. Avakyan "Astoriya" mehmanxanasında Hərbi İnqilabi Komitə adından daşnaklara silah payladı. Martın 24-də şəxsi heyəti müsəlmanlardan ibarət olan "Evelina" gəmisinin tərksilah edilməsi milli qırğına başlamaq üçün bəhanə oldu.

Gürcü-abxaz münaqişəsi - faktiki olaraq müstəqil, qismən tanınmış respublika olan Abxaziyadakı gürcülər və abxazlar arasındakı etnik qarşıdurmanı əhatə edir. Geniş mənada isə, gürcü-abxaz münaqişəsini Sovet İttifaqının 1991-ci ildə dağılması ilə 20-ci əsrin sonlarında şiddətlənmiş, Qafqaz bölgəsindəki geosiyasi qarşıdurmanın bir hissəsi kimi görmək olar. Bu münaqişə postsovet məkanının ən qanlı münaqişələrindən biri kimi bu gün də həll olunmamış qalır. Gürcüstan hökuməti bir neçə dəfə Abxaziyaya əsaslı muxtariyyət təklif etmişdir. Ancaq həm Abxaz hökuməti, həm də Abxaziyadakı müxalifət Gürcüstanla hər cür birləşmədən imtina edir. Abxazlar öz müstəqilliklərini Gürcüstandakı azadlıq müharibəsinin nəticəsi kimi qiymətləndirir, gürcülər isə inanırlar ki, tarixən Abxaziya həmişə Gürcüstanın bir hissəsini təşkil etmişdir. Gürcülər müharibədən əvvəl, 1989-cu ildəki 45.7% çoxluq ilə Abxaziyada ən böyük etnik qrup sayılsalar da, 2014-cü ilə qədər Gürcüstanın müstəqil qalmağını istəyən gürcülərin böyük əksəriyyəti Abxaziyanı tərk etdi. Bir çoxları Eduard Şevardnadze hökumətini (1992-2003-cü illərdə) nəticəsi olmayan hərbi əməliyyatlara başlamaqda, müharibə və müharibədən sonrakı diplomatiyanın düzgün idarə etməməkdə ittiham edirlər. Müharibə dövründə abxaz seperatçılar 250.000-ə qədər etnik gürcünün qovulmasına və 4000-dən 15000-ə qədər adamın öldürülməsinə səbəb olan etnik təmizləmə kampaniyasını həyata keçirmişdilər. Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) Lissabon, Budapeşt və İstanbul konvensiyaları BMT Baş Məclisinin GA / 10708 qətnaməsində də qeyd edilmiş gürcülərin etnik təmizlənməsini rəsmi olaraq tanımışdı.

Gürcü-osetin münaqişəsi - XX əsrdə gürcü və osetin xalqları arasında başlamış və çoxsaylı qurbanlara gətirib çıxaran münaqişədir. Münaqişə 1989-cu ildə alovlanıb və Cənubi Osetiya müharibəsi (1991-1992) ilə nəticələnib. 2008-ci ildə baş vermiş Rusiya-Gürcüstan müharibəsi (2008) səbəblərindən biri də gürcü-osetin münaqişəsi olmuşdur. Gürcü-osetin münasibətləri qədim tarixə malikdir. Bu iki xalq arasında münasibətlər IX-XII əsrlərdə siyasi və hərbi səbəblərlə əlaqədar intensivləşmişdir. XI əsrdən etibarən Gürcüstan və Osetiyanın hakim dairələri arasında əlaqələri möhkəmləndirmək məqsədilə orta əsrlərdə tərəflərin qarşılıqlı dəstək və əməkdaşlığını təmin edən sülalə nigahları sürətləndi. Məsələn, I Georgi (1014-1027) Osetin şahzadəsi Aldayla evlənmişdi, onun qardaşı IV Baqrat (1027-1072) osetin çarının qızı Dorqolelinin bacısı ilə evləndir. XI əsrdə tərtib edilmiş gürcü yazılı mənbələri e.ə I minilliyin 2-ci yarısından başayaraq, xüsusilə yadelli işğalçılarla birgə mübarizədə ifadə olunan gürcü-osetin siyasi və hərbi əməkdaşlığı haqqında məlumat verir. XI əsr gürcü tarixçisinin verdiyi məlumata görə gürcülər müstəqilliyə e.ə III əsrdə eqris və osetinlərin köməyi ilə nail oldular. Osetinlər əsasən Şimali Qafqazda məskunlaşmışdılar.

1918-1920-ci illərdə baş verən gürcü-osetin qarşıdurması, indiki Cənubi Osetiya olan Gürcüstanın separatçı respublikası olan Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasına qarşı, sonra isə Menşevikin üstünlük təşkil etdiyi Demokratik Respublikada yaşayan Osetiyada yaşayan ərazilərdə baş verən bir sıra qiyamlardan ibarət idi. Bir neçə min insanın həyatına son qoyan və bölgədəki gürcü və osetin icmaları arasında acı xatirələr buraxan Gürcüstan Respublikası. Qısa müddətdə Gürcüstanın Menşevik hökuməti bolşeviklərə və Sovet Rusiyasına rəğbət bəsləyən etnik osetinlərlə əlaqəli problemlərlə üzləşdi. Münaqişənin səbəbləri mürəkkəb idi. Osetiyada yaşayan yoxsul bölgələrdə gecikmiş torpaq islahatı və aqrar iğtişaşlar etnik ixtilaf və Qafqazda hakimiyyət uğrunda mübarizə ilə qarışdı. Rusiya Çarı II Nikolayın devrilməsi ilə nəticələnən 1917 Fevral inqilabından sonra, Osetinlər 1917-ci ilin iyununda Cavada toplanan və Osetiyada yaşayan ərazilərdə özünüidarəetmə orqanlarının yaradılmasını müdafiə edən Milli Osetiya Şurasını yaratdılar. Qafqazın hər iki tərəfi, şura daxili olaraq ideoloji cərgələrə bölündü və tezliklə Şimali və Cənubi Osetiyanın birləşməsini və Cənubi Osetiyanın Sovet Rusiyasına birləşdirilməsini tələb edən bolşeviklər hakim oldu. Onsuz da 1918-ci ilin fevral ayında Tiflis əsaslı Zaqafqaziya hökumətinə vergi verməkdən imtina edən Osetiya kəndliləri arasında çox sayda itaətsizlik baş verirdi. 15 mart 1918-ci ildə Osetiya kəndliləri üsyan qaldırdılar və bir etnik osetin zabiti Kosta Kazıyevin əmr etdiyi bir Gürcüstan Xalq Qvardiyasının cəza dəstəsi tərəfindən hücumu dayandırmağı bacardılar. Döyüş 1918-ci il 19 martda üsyançılar tərəfindən işğal edilmiş Tsxinvali şəhərində sona çatdı.

Kipr böhranı və ya Kipr problemi (türk. Kıbrıs sorunu, ing. Cyprus conflict) — Kipr adasında yaşayan yunanlar və türklər arasında ərazi məslələrinə görə tarixən mövcud olmuş və hazırda da davam edən münaqişə. Sürix və London müqaviləsi 11 fevral 1959-cu ildə Böyük Britaniya, Türkiyə, Yunanıstan dövlətləri, Kiprdəki yunan və türk cəmiyyətləri arasında imzalanan, müstəqil bir dövlət olaraq Kipr xalqlarının vəziyyətini təyin edən və Kipr Respublikasının konstitusiyasını təsdiqləyən andlaşmadır. Yunan tərəfini Baş yepiskop Makarios, türk tərəfini isə Fazıl Kiçik təmsil etməkdə idi. 19 fevral 1959-cu ildə London müqaviləsi ilə Kipr Respublikasının müstəqil bir dövlət olaraq 16 avqust 1960-cı ildə qurulması təmin edilmiş oldu. Bu müqaviləyə uyğun olaraq qurulacaq olan Kipr Respublikasının konstitusiyasının adadakı hər iki cəmiyyətin haqqlarını qoruyacaq şəkildə hazırlanması qəbul edilirdi. Birinci maddə uyğun olaraq adada Prezidentlik sistemi qurulacağı nəzərdə tutulurdu, ancaq yunan prezident yunan icması tərəfindən, türk vitse-prezident isə türk icması tərəfindən seçiləcəkdi. Beşinci maddə uyğun olaraq isə Nazirlər Şurasını 7 yunan və 3 türk olmaq üzrə 10 nazirdən meydana gələcəkdi və cəmiyyətlərin tək tərəfli qərarlar çıxarmalarına maneə olunması məqsədi ilə gərək Nümayəndələr Məclisi tərəfindən çıxarılacaq qanunlar gərəksə nazirlər kabineti qərarları yunan prezident və ya türk vitse-prezident tərəfindən veto edilə biləcəkdi. Altıncı maddə uyğun olaraq Yüksək Konstitusiya Məhkəməsi bir Yunan, bir türk və bir tərəfsiz hakimdən meydana gələcəkdi.

Kosovo müharibəsi — fevral ayında Albaniyalı üsyançılar və Yuqoslaviya Federal Respublikası arasında baş verən silahlı qarşıdurmadır. Döyüş Kosovo və Metohija üçün müstəqillik əldə edən Kosovalı Albanların təşəbbüsü və hər iki tərəfdəki vətəndaşların çox sayda itki verməsinə səbəb oldu. 1999-cu ilin martında NATO, FRY-nin bombalanmasına başlayan münaqişəyə müdaxilə etdi. 1999-cu ilin iyun ayında NATO-nun və Kumanovoda Yuqoslaviya Ordusunun nümayəndəsi tərəfindən imzalanmış Hərbi Texniki Konvensiyaya əsasən, bölgənin nəzarəti KFOR qüvvələrinə verilib. Alban olmayan əhalinin (Sırplar, Çernoqoriya və Çingeneler) kütləvi şəkildə xaric olması və vilayətdə qalanlara qarşı çox sayda cinayət törətməsi olmuşdur. Kosovo Albaniyası 17 Fevral 2008-ci ildə Kosovanı elan etdi. Kosovada yaşanan gərginlik Yuqoslaviya iqtisadiyyatına mənfi təsir etdi və siyasi və ideoloji böhrana səbəb oldu. Albaniyadakı danışmalara əlavə olaraq əyalətdə mövqeyi tədricən pisləşən Kosovalı serblər də diqqəti çəkdi. Diqqət çəkmək üçün Kosovada yaşayan Sırpların nümayəndələri ali hakimiyyət orqanlarına kollektiv ərizələr verməyə başladı və Belqradda etiraz yürüşləri təşkil etdi. Bir müddətdən sonra, Yuqoslaviya hakimiyyəti YTU Mərkəzi Komitəsi Rəyasət Heyətində Sloveniyanın nümayəndəsi Milan Kuçanın başçılıq etdiyi işçi qrupu yaratdı.

Kəşmir münaqişəsi — Pakistan və Hindistan arasında tarixi Kəşmir vilayəti üstündə həll olunmamış problem. 1947-ci ilin avqustunda yaradılan müstəqil Hindistan dövləti Kəşmiri öz ərazisinə qatmağa çalışır. Hal-hazırda Kəşmirin şimal-qərbi Pakistanın, qalan hissəsi isə Hindistanın (1949) nəzarəti altındadır. 1956-cı ildə Kəşmir "Hindistan İttifaqının tərkib hissəsi" elan edildi. Hindistanla Pakistan arasında bir neçə dəfə hərbi münaqişə baş versə də bu problem hələ də öz həllini tapmamışdır. Azərbaycan bu münaqişədə Pakistanı dəstəkləməkdədir.

Maraqların münaqişəsi — insanın şəxsi marağının qərar qəbul etmə prosesinə təsir göstərə biləcəyi və beləliklə işçinin işəgötürən olduğu cəmiyyətin və ya şirkətin mənafelərinə zərər verə biləcəyi bir vəziyyət. Bir təşkilatın Müştəriyə xidmət göstərməsi və digər fəaliyyət və ya əlaqələrə görə bu təşkilat tərəfsiz olaraq xidmət göstərə bilməməsi, ona həvalə edilmiş funksiyaların yerinə yetirilməsində obyektivliyinin pozulması və ya pozula bilməsi və ya təşkilati maraqlar toqquşması meydana çıxır. bu təşkilatın çox böyük rəqabət üstünlükləri vardır. Şəxsi maraqlar toqquşması, bir insanın şəxsi maraqlarının — məsələn, xarici əlaqələr və ya şəxsi maliyyə varlıqları kimi — iş vəzifələrinin icrası ilə faktiki və ya qəbul edilən ziddiyyətlərlə qarşılaşdığı bir vəziyyətdir. Maraqların münaqişəsi ilə necə davranmaq Mənafelər toqquşmasının qarşısını almaq bu korrupsiya təzahürü ilə mübarizənin ən təsirli yoludur. Belə bir metodun nümunəsi təyin olunmuş dövlət qulluqçusunun şirkətin kapitalındakı paydan imtina etməsidir. Dövlət qulluqçularının mütəmadi olaraq varlıqlarını və gəlirlərini bəyan etmələri tələb olunur. Bu, mənafelər toqquşmalarını müəyyənləşdirməyə və qarşısını almağa imkan verir. Bir çox ölkədə ictimai səhiyyə həkimlərindən əczaçılıq şirkətlərindən alınan vəsaitlər haqqında məlumatları açıqlamaq tələb olunur. Fransada xəstələrin təşkilatlarını tibb sənayesi tərəfindən maliyyələşdirməsinə dair məlumatlar açıqlanmağa tabedir.

Osetin-inquş münaqişəsi — 31 oktyabr — 4 noyabr 1992-ci il tarixlərində silahlı toqquşmalara səbəb olan Şimali Osetiyanın (Rusiya Federasiyası) Priqorodnı rayonu ərazisində osetin və inquş xalqlarının çox sayda qurbanlarına səbəb olan etno-siyasi qarşıdurma. Münaqişənin dərin siyasi və etnik kökləri vardır. Hər iki xalq həm osetinlər, həm də inquşlar bir — birlərini bu ərazilərə gəlmə hesab edir və Vladiqafqaz şəhərini və ətrafını öz doğma torpaqları sayırdılar. Çar Rusiyası tərəfindən bölgənin işğalına qədər hər iki xalq mehriban qonşuluq şəraitində yaşamışdır. Çar höküməti bölgəni ələ keçirdikdən sonra inquşlarla müqayisədə xristian dininə malik olan osetinlərə daha geniş hüquqlar tanımışdı. Nəticədə inquşlar malik olduqları torpaqların bir hissəsindən məhrum oldular. 1920-ci ildə Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra vətəndaş müharibəsi zamanı onların tərəfini saxlayan inquşlara əvvəllər malik olduqları ərazilərin bir hissəsi geri qaytarıldı. Vladiqafqaz hər iki xalqın vahid şəhəri tanınmış və Şimali Osetiya və İnquş Muxtar Vilayətlərinin bütün inzibati orqanları burada yerləşdirilmişdi. Lakin 1928-ci il oktyabrın 13-də Vladiqafqaz şəhərinin Şimali Osetiya Muxtar Vilayətinin tərkibinə verilməsi qərarı inquşların narazılığına səbəb olmuşdur. 1944-cü ildə inquşların deportassiyasından sonra İnquş Muxtar Vilayətlərinin əraziləri bölüşdürülmüş və onun torpaqlarının bir hissəsi Şimali Osetiyaya çatmışdır.

Oğuz-Həzbani münaqişəsi Rəvvadilər dövləti ərazisində yerləşdirilən, Boğa, Göy Daş, Mənsur və Dana rəhbərliyindəki oğuz türkləri ilə bölgədə yerləşən Həzbanilər arasında baş vermişdir. Oğuzların Azərbaycana gəlişi Rəvvadi hökmdarı Vəhsudanın (1025–1058) dəvəti ilə olmuşdur. Vəhsudan, ərazidəki digər dövlətləri öz təsiri altına almaq üçün oğuzlarla ittifaq qurmuşdur. Ancaq qısa müddət sonra Vəhsudanla oğuzların ittifaqı dağıldı. Vəhsudanın onlara qarşı hazırladığı xəyanət planı ortaya çıxınca, oğuzlar dostluqlarını pozdular və Rəvvadi mülklərini talan etməyə başladılar. Oğuzlar narazılıqlarını büruzə vermək üçün Marağada bir məscidi də yandırdılar. Bundan başqa, oğuzlar Həzbaniyye oymağından və xalqından çoxlu insanı qılıncdan keçirdilər. Bu hadisənin əslində Vəhsudanın istəyi ilə meydana gəldiyi haqqında məlumatlar vardır. Zira, Vəhsudan ilə Həzbaniyye oymağı başçısı Əbul-Heyca ibn Rəbibüddövlə bir-birlərinə düşmən idilər. Ancaq Vəhsudan köhnə düşmənlərini zəiflətdikdən sonra oğuzların böyük bir siyasi və əsgəri güc kimi ortaya çıxmasından narazıydı.

Qarabağ münaqişəsi — Azərbaycan və Ermənistan arasında Qarabağ və Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan əraziləri üzərində baş vermiş etnik münaqişə və ərazi mübahisəsi. Münaqişə nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı etnik təmizləməyə məruz qalmışdır. 27 sentyabr 2020-ci il səhər saatlarında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin genişmiqyaslı təxribat törədərək cəbhəboyu zonada yerləşən Azərbaycan ordusunun mövqelərini və yaşayış məntəqələrini iriçaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutması nəticəsində, Ermənistan ordusunun döyüş aktivliyinin qarşısını almaq, mülki əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan ordusunun komandanlığı tərəfindən qoşunların bütün cəbhə boyu sürətli əks-hücum əməliyyatı başlaması barədə qərar verilib. Qarşıdurmalar nəticəsində Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycanda isə hərbi vəziyyət və komendant saatı, 28 sentyabrda qismən səfərbərlik elan edilmişdir. Qarşıdurmalar qısa müddətdə sürətlə alovlanmış və İkinci Qarabağ müharibəsinə çevrilmişdir. Çoxsaylı ölkələr və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı münaqişəni kəskin şəkildə qınamış və hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və mənalı danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırmışdır. Əfqanıstan, Ukrayna, Pakistan, Türkiyə və Şimali Kipr Türk Respublikası isə Azərbaycana dəstək olduqlarını bildirmişdir. 29 sentyabr tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası Dağlıq Qarabağdakı vəziyyətlə əlaqədar təcili iclas keçirmişdir. Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi tərəfindən dəstəklənən və həm Ermənistan həm də Azərbaycan tərəfindən qəbul edilən humanitar atəşkəs rəsmi olaraq 10 oktyabr tarixində qüvvəyə minsə də, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin mülki vətəndaşları hədəfə alan terror aktları nəticəsində atəşkəs yenidən pozulmuş, yaralıların və məhbusların mübadiləsi dayandırılmışdır. Davam edən müharibə ərzində 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və 8 noyabrda Şuşa şəhəri işğaldan azad edilmişdir.

Qarabağ münaqişəsi zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri və muzeylərin siyahısı — Qarabağ, eyni zamanda onun ətrafında yerləşən Azərbaycan ərazilərində Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri zamanı qismən və ya tamamilə dağıdılmış talan edilmiş və ya hər hansı bir şəkildə zərər çəkmiş tarix-memarlıq abidələrini əks etdirən siyahı. Siyahının hazırlanması zamanı Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli, 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş dövlət qeydiyyatına alınmış daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısından istifadə edilmişdir. Tarix və memarlıq abidələri qeydiyyata alınma prinsipinə uyğun olaraq, dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətliyinə görə üç başlıqda göstərilmişdir. Cədvəllərdə abidələrinin sıralanma nömrəsi, adı, ünvanı ilə yanaşı qısa təsvir bölməsində tarixi və müvafiq mənbələr əsasında dağıdılması haqqında məlumatlar, mümkün şəkli (dağıdıldıqdan sonra və ya əvvəl) və dəqiq koordinantları qeyd edilmişdir. Eyni zamanda, siyahıya müharibələr zamanı yuxarıda qeyd edilmiş ərazilərdə dağıdılmış və ya ziyan görmüş monumental-heykəltəraşlıq nümunələri və muzeylər də daxil edilmişdir. Erməni komandiri Arkadi Ter-Tadevosyanın dediyinə görə, 1992-ci ildə Şuşa işğal edildikdən sonra şəhər yaxınlıqdakı Xankəndindən olan ermənilər tərəfindən talan və məhv edilmişdir. Ter-Tadevosyan demişdir ki, Qarabağ erməniləri azərbaycanlıların geri dönməməsi üçün evləri yandırmışdır. 2002-ci ildə, şəhərin erməni qüvvələri tərəfindən işğal edilməsindən on il sonra, şəhərin təxminən 80%-i xarabalıq halında idi. Ermənilər Şuşadan olan üç azərbaycanlı musiqiçi və şairin tarixi büstlərini də söküb satmışdır. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) araşdırma missiyası 2005-ci ildə Füzuli şəhərinə səyahət etmiş və şəhərin xarabalıq olduğunu bildirmişdir.

Qarabağ münaqişəsi zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri və muzeylərin siyahısı — Qarabağ, eyni zamanda onun ətrafında yerləşən Azərbaycan ərazilərində Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri zamanı qismən və ya tamamilə dağıdılmış talan edilmiş və ya hər hansı bir şəkildə zərər çəkmiş tarix-memarlıq abidələrini əks etdirən siyahı. Siyahının hazırlanması zamanı Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli, 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş dövlət qeydiyyatına alınmış daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısından istifadə edilmişdir. Tarix və memarlıq abidələri qeydiyyata alınma prinsipinə uyğun olaraq, dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətliyinə görə üç başlıqda göstərilmişdir. Cədvəllərdə abidələrinin sıralanma nömrəsi, adı, ünvanı ilə yanaşı qısa təsvir bölməsində tarixi və müvafiq mənbələr əsasında dağıdılması haqqında məlumatlar, mümkün şəkli (dağıdıldıqdan sonra və ya əvvəl) və dəqiq koordinantları qeyd edilmişdir. Eyni zamanda, siyahıya müharibələr zamanı yuxarıda qeyd edilmiş ərazilərdə dağıdılmış və ya ziyan görmüş monumental-heykəltəraşlıq nümunələri və muzeylər də daxil edilmişdir. Erməni komandiri Arkadi Ter-Tadevosyanın dediyinə görə, 1992-ci ildə Şuşa işğal edildikdən sonra şəhər yaxınlıqdakı Xankəndindən olan ermənilər tərəfindən talan və məhv edilmişdir. Ter-Tadevosyan demişdir ki, Qarabağ erməniləri azərbaycanlıların geri dönməməsi üçün evləri yandırmışdır. 2002-ci ildə, şəhərin erməni qüvvələri tərəfindən işğal edilməsindən on il sonra, şəhərin təxminən 80%-i xarabalıq halında idi. Ermənilər Şuşadan olan üç azərbaycanlı musiqiçi və şairin tarixi büstlərini də söküb satmışdır. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) araşdırma missiyası 2005-ci ildə Füzuli şəhərinə səyahət etmiş və şəhərin xarabalıq olduğunu bildirmişdir.

Rur münaqişəsi — Birinci Dünya müharibəsinin bitməsindən sonra Almaniyanın ödəməli olduğu təzminatı ödəməməsindən sonra Fransa-Belçika qoşunlarının Almaniyanın Rur bölgəsinə qoşun göndərməsi nəticəsində yaranana münaqişə. Almaniya müharibədə məğlub olduqdan sonra çox ağır şərtlərlə sülh imzalamağa məcbur oldu. Sülh müqaviləsinin şərtlərinə görə Almaniya böyük miqdarda təzminat ödəməli idi. Lakın təzminatın miqdarı və hansı ölkələrə veriləcəyi müəyyən edilməmişdi. Sonradan keçirilən Spa, London və s. konfranslarda Almaniyanın ödəyəcəyi təzminatın miqdarı və ölkələrə düşən pay müəyyən edildi. Təzminatın ümumi miqdarı 132 milyard qızıl marka dəyərində qəbul edildi. Lakin Almaniya bu təzminatı ödəyə biləcək vəziyyətdə deyildi. Təzminat məsələsinin həll edilməsindəki çətinliklər beynəlxalq münasibətlərdə ən mübahisəli məsələlərdən biri olaraq qalırdı. Fransa təzminatın tam ödənilməsini israrla tələb etsə də Almaniya buna imkanı olmadığını bildirirdi.

"Siyasi liderlərin Münhendə Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişə ilə bağlı "sərt söhbəti". Tarixi, siyasi, beynəlxalq hüquqi və humanitar təhlil" (ing. The Political Leaders' "Hard Talk" in Munich on the Conflict Between Armenia and Azerbaijan: A Historical, Political, International Law and Humanitarian Analysis) — Almaniya siyasi eksperti Matias Dornfeldtin 2020-ci ildə yazdığı kitab. Əsər "Verlag Dr. Köster" nəşriyyatı tərəfindən Berlində buraxılmışdır. Kitabda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan arasında Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı tarixdə ilk debatı təhlil edir. Bu debat 15 fevral 2020-ci ildə Münhen Təhlükəsizlik Konfransında baş tutmuşdur. Müzakirələr zamanı qaldırılan mövzular və məsələlər əsasında Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının tarixi, siyasi, beynəlxalq hüquqi və humanitar aspektləri nəzərdən keçirilir. Beynəlxalq vasitəçilik səyləri, Almaniya və digər Avropa siyasətçilərinin mövqeləri də müzakirə olunur. Nəhayət, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü il qətnamələri əsasında münaqişənin həlli variantları təqdim olunur.