Pul nəzəriyyəsi

Pul nəzəriyyəsi — pulun iqtisadi sistemə təsirini öyrənən iqtisadi nəzəriyyə[1].

Pul nəzəriyyəsini ilk dəfə sistematik olaraq düşünən ingilis Ayzek Cerveyz "Dünya Ticarət Sistemi və ya nəzəriyyəsi" traktatında (1720) idi. Cerveyzin fikirləri italyan iqtisadçı Ferdinando Qaliani tərəfindən Della Moneta (1750) əsərində inkişaf etdirilmişdir.

Metal pul nəzəriyyəsi (XV-XVII əsrlər)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Valyutanın alıcılıq qabiliyyəti sikkənin hazırlandığı metal ilə müəyyən edilir. Buna görə, əskinaslar müstəqil pul kimi tanınmır, yalnız tam çəkili sikkələrin "təmsilçiləridir". Ən qiymətli sikkələr qiymətli metallardan (qızıl və gümüş) hazırlanır. Metalların zərb olunan nominalına görə deyil, təbii xüsusiyyətləri ilə əlaqəli yüksək dəyəri sayəsində dəyərlidirlər.

Nominalist pul nəzəriyyəsi (XVII–XVIII əsrlər)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Valyutanın alıcılıq qabiliyyəti onun nominalına, yəni sikkə və ya əskinasda göstərilən məbləğə görə müəyyən edilir. Yəni pul, dəyəri maddi məzmundan asılı olmayan, tamamilə şərti nominal əlamətlərdir[2].

Erkən nominalizmin ilk nümayəndələri ingilislər Corc Berkli (1685-1753) və Ceyms Denem-Stüart (1712-1780) idi. Onların nəzəriyyəsi aşağıdakı iki müddəaya əsaslanırdı: pul dövlət tərəfindən yaradılır, dəyəri təyin olunur və pul nominallarında ifadə olunur[3].

Nominalizmin daha da inkişafı (xüsusən Almaniyada) XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Nominalizmin ən məşhur nümayəndəsi Alman iqtisadçısı Qeorq Fridrix Knapp (1842-1926) idi. Pul, onun fikrincə, dövlətin verdiyi alıcılıq qabiliyyətinə malikdir[4].

Nominalizmin təkamülü bu dövrdə Qeorq Knappın nəzəriyyəsini tam pullara deyil, kağız pullara söykənməsi ilə özünü göstərdi. Eyni zamanda, pul kütləsini təhlil edərkən yalnız dövlət xəzinədarlıqlarını (kağız pullar) və sövdələşmə fişlərini nəzərə alırdı. Kredit pullarını (banknotlar, əskinaslar, çeklər) araşdırmalarından kənarlaşdırdı və bu da kredit pulunun yayılması ilə bağlı konsepsiyasının uğursuz olmasına səbəb oldu[5].

Nominalistlərin əsas səhvi, yalnız qızıldan deyil, həm də əmtəənin dəyərindən kağız pulları cıraraq dövlət qanunları aktı ilə onlara "dəyər", "alıcılıq qabiliyyəti" bəxş etmələri idi[6].

Birinci Dünya Müharibəsini maliyyələşdirmək üçün pul məsələsindən geniş istifadə edən Almaniyanın iqtisadi siyasətində nominalizm mühüm rol oynadı. Lakin 1920-ci illərdə Almaniyada hiperinflyasiya dövrü pul nəzəriyyəsində nominalizmin üstünlüyünə son verdi.

Müasir iqtisadçılar Qeorq Knappın əsas fikirlərini bölüşmürlər. Nominalizmdən əmək dəyəri nəzəriyyəsinin metal konsepsiyasının inkarını qoruyub saxlayaraq, pulun tərifini dövlətin fərmanlarında deyil, bazar münasibətləri sahəsində “faydalılığının”, alıcılıq qabiliyyətinin subyektiv qiymətləndirilməsi yolu ilə axtarmağa başladılar. Nəticədə kəmiyyət nəzəriyyəsi pul nəzəriyyəsində lider mövqe tutdu.

Pulun kəmiyyət nəzəriyyəsi (XVII əsrin sonu – XVIII əsrin əvvəli)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nəzəriyyədə deyilir ki, bir valyutanın alıcılıq qabiliyyəti və qiymətlər dövriyyədəki pul miqdarı ilə müəyyən edilir.

, burada

C — pulun miqdarı, S — mal qiymətlərinin cəmi, V — pul dövriyyə sürəti.

Tədricən pulun kəmiyyət nəzəriyyəsi müasir iqtisadi nəzəriyyənin monetarist konsepsiyasına çevrildi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ • Robert Clower, 1967. "A Reconsideration of the Microfoundations of Monetary Theory," Western Economic Journal, 6(1), pp. 1-8.
       • _____, 1987. Money and Markets. Cambridge. Description Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine and chapter-preview. Arxivləşdirilib 2022-04-28 at the Wayback Machine
       • David Laidler, 1988. "Taking Money Seriously," Canadian Journal of Economics, 21(4), pp. 687–713.
       • _____, 1993. The Demand for Money: Theories, Evidence, and Problems, 4th ed. Description. Arxivləşdirilib 2023-01-16 at the Wayback Machine
       • _____, 1997. "Notes on the Microfoundations of Monetary Economics," Economic Journal, 107(443), pp. 1213–1223.
       • Don Patinkin, 1965, 2nd ed. Money, Interest and Prices: An Integration of Monetary and Value Theory. New York: Harper and Row. Introduction to 1990 MIT edition (PDF Arxivləşdirilib 2021-09-17 at the Wayback Machine), and 1991 evaluation Arxivləşdirilib 2023-01-16 at the Wayback Machine by Stanley Fischer.
       • Michael Woodford, 2003. Interest and Prices: Foundations of a Theory of Monetary Policy, Princeton University Press. Description Arxivləşdirilib 2019-09-19 at the Wayback Machine and Table of Contents. Arxivləşdirilib 2009-02-25 at the Wayback Machine.
  2. ↑ • Robert M. Townsend, 1980. "Models of Money with Spatially Separated Agents," in John H. Kareken and Neil Wallace, ed., Models of Monetary Economies pp. 265-303. Arxivləşdirilib 2011-07-26 at the Wayback Machine Federal Reserve Bank of Minneapolis.
       • Neil Wallace, 2001. "Whither Monetary Economics?," International Economic Review, 42(4), pp. p. 847 Arxivləşdirilib 2023-01-16 at the Wayback Machine-869.
       • Ricardo Lagos and Randall Wright, 2005. "A Unified Framework for Monetary Theory and Policy Analysis," Journal of Political Economy, 113(3], pp. 463-84. Arxivləşdirilib 2009-03-19 at the Wayback Machine
  3. ↑ • James Tobin, 1969. "A General Equilibrium Approach To Monetary Theory," Journal of Money, Credit and Banking, 1(1), pp. 15-29. Arxivləşdirilib 2015-09-23 at the Wayback Machine
       • _____ with Stephen S. Golub, 1998. Money, Credit, and Capital. Irwin/McGraw-Hill. TOC. Arxivləşdirilib 2011-07-21 at the Wayback Machine
       • Stephen M. Goldfeld and Daniel E. Sichel, 1990. "The Demand for Money," in Handbook of Monetary Economics, v. 1, pp. 299-356. Outline.[ölü keçid] Elsevier.
       • Subramanian S. Sriram, 2001. "A Survey of Recent Empirical Money Demand Studies," IMF Staff Papers, 47(3). International Monetary Fund. pp. 334-65. Arxivləşdirilib 2021-04-25 at the Wayback Machine
  4. ↑ Milton Friedman, The New Palgrave: A Dictionary of Economics,1987 2008. "quantity theory of money." The New Palgrave Dictionary of Economics. 2nd Edition. Abstract. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine Arrow-page searchable preview Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine at John Eatwell et al., 1989, Money: The New Palgrave, pp. 1-40.
  5. ↑ • Bennett T. McCallum, 2008. "Monetarism," Concise Encyclopedia of Economics, 2nd ed.
       • Phillip D. Cagan, 1987. "monetarism," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, pp. 492–97. Table of Contents. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine Reprinted in John Eatwell et al., 1989), Money: The New Palgrave, pp. 195 Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine-205. Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine
       • Jerome L. Stein, ed., 1976. Monetarism. Elsevier.
  6. ↑ • Benjamin M. Friedman, 2008. "money supply," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. v. 5, pp. 745-51. Abstract. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine
       • Clark Warburton, 1966. Depression, Inflation, and Monetary Policy: Selected Papers, 1945-1953. Johns Hopkins Press. Evaluation in Anna J. Schwartz, Money in Historical Perspective, 1987.
       • Milton Friedman and Anna Jacobson Schwartz, 1963. A Monetary History of the United States, 1867-1960. Princeton. Page-searchable links to chapters on 1929-41 Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine and 1948-60. Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine
       • James Tobin, 1970. "Money and Income: Post Hoc Ergo Propter Hoc?" Quarterly Journal of Economics, 84(2), pp. 301-317. Arxivləşdirilib 2013-05-16 at the Wayback Machine
       • Christopher A. Sims, 1972. "Money, Income, and Causality," American Economic Review, 62(4), pp. 540-552. Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
       • _____, 1980. "Comparison of Interwar and Postwar Business Cycles: Monetarism Reconsidered," American Economic Review, 70(2), pp. 250 Arxivləşdirilib 2023-01-16 at the Wayback Machine-257.
       • _____, 2011. "Statistical Modeling of Monetary Policy and its Effects" Arxivləşdirilib 2021-04-13 at the Wayback Machine, Nobel Prize lecture.
       • John P. Judd and John L. Scadding, 1982. "The Search for a Stable Money Demand Function: A Survey of the Post-1973 Literature," Journal of Economic Literature, 20(3), pp. 993 Arxivləşdirilib 2023-01-16 at the Wayback Machine-1023.
       • Christina D. Romer and David H. Romer, 1989. "Does Monetary Policy Matter? A New Test in the Spirit of Friedman and Schwartz,", NBER Macroeconomics Annual 1989, 4, downloadable at ch. 3 Arxivləşdirilib 2020-08-04 at the Wayback Machine and at Journal of Monetary Economics, 1994, 34(1), pp. 75-88. Abstract. Arxivləşdirilib 2012-03-27 at the Wayback Machine
       • Dennis L. Hoffman, Robert H. Rasche, and Margie A. Tieslau, 1995. "The Stability of Long-run Money Demand in Five Industrial Countries," Journal of Monetary Economics, 35(2), pp. 317-339 Abstract.
       • Robert G. King and Charles I. Plosser, 1984. "Money, Credit, and Prices in a Real Business Cycle," American Economic Review, 74(3), pp. 363-380. Reprinted in Finn E. Kydland, ed., 1995. Business Cycle Theory, pp. 136-55. Arxivləşdirilib 2020-08-06 at the Wayback Machine
       • Tack Yun, 1996. "Nominal Price Rigidity, Money Supply Endogeneity, and Business Cycles," Journal of Monetary Economics, 37{2}, pp. 345–70. Abstract.
       • Arturo Estrella and Frederic S. Mishkin, 1997. "Is There a Role for Monetary Aggregates in the Conduct of Monetary Policy?" Journal of Monetary Economics, 40(2), pp. 279-304. Abstract.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Блауг М. Меркантилистская дилемма и количественная теория денег // Экономическая мысль в ретроспективе. М.: Дело. 1994 [Economic Theory in Retrospect]. 16–17. ISBN 5-86461-151-4.
  • Мишкин Ф. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых рынков (7-е изд). М.: «Вильямс». 2006 [The Economics of Money, Banking and financial market]. 880. ISBN 0-321-12235-6.
  • Количественная теория денег  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  • Номиналистическая теория денег  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  • Маркс Карл, Энгельс Фридрих. Полное собрание сочинений. 23. М.: Госполитиздат. 1960.
  • Островитянов И. А. Политическая экономия. Учебник. М.: Госполитиздат. 1955.