analiz

Harmonik analiz — funksiyaların və yaxud siqnalların əsas dalğalarının superpozisiyası kimi təqdim edilməsi, Furye seriyası və Furye çevrilmələri anlayışlarının öyrənilməsi və ümumiləşdirilməsi ilə məşğul olan riyaziyyatın bir sahəsidir (yəni Furye analizinin genişləndirilmiş formasıdır). Son iki əsr müddətində o, ədədlər nəzəriyyəsi, təmsilçilik nəzəriyyəsi, siqnalların işlənməsi, kvant mexanikası, gelgit analizi və nevrologiya kimi müxtəlif sahələrdə tətbiqləri ilə geniş bir mövzuya çevrildi. "Harmonika" termini qədim yunanca "harmonikos" sözündən yaranmışdır, mənası "musiqidə mahir olan" deməkdir. Fiziki öz dəyər məsələlərində musiqi notlarının harmonikasının tezlikləri kimi tezlikləri bir-birinin tam ədədi olan dalğaları nəzərdə tutmağa başlamış, buna baxmayaraq, bu termin ilkin mənasından kənarda ümumiləşdirilmişdir. Rn-də klassik Fourier çevrilməsi hələ də davam edən tədqiqat sahəsidir, xüsusən olaraq temperli paylamalar kimi daha ümumi obyektlərdə Furye çevrilməsi ilə bağlıdır. Məsələn, biz f paylanmasına bəzi tələblər irəli sürsək, bu tələbləri f-nin Furye çevrilməsi baxımından tərcümə etməyə cəhd edə bilərik. Bunun nümunə olaraq Paley–Viener teoremini göstərə bilərik. Paley-Viener teoremi dərhal nəzərdə tutur ki, əgər f yığcam dəstəyin sıfırdan fərqli paylanmasıdırsa (bunlara yığcam dəstəyin funksiyaları daxildir), onda onun Furye çevrilməsi heç vaxt yığcam şəkildə dəstəklənmir (yəni, siqnal bir sahədə məhduddursa, o, digər sahədə qeyri-məhduddur.). Bu, harmonik analiz şəraitində qeyri-müəyyənlik prinsipinin çox sadə formasıdır. Furye seriyası harmonik analiz və funksional analiz arasında əlaqəni təmin edən Hilbert sahəsi konteksində çox rahat şəkildə öyrənilə bilər.

Modal analiz — ölçmə texnologiyasında maşın sistemlərinin məxsusi tezlik halını təyin etmək üçün tətbiq olunan sınaq-analitik üsuldur. Bu üsul məcburi mexaniki yırğalanmaların ölçülməsi və analizi əsasında sınaq yolu ilə maşınların dinamiki xassələrinin araşdırılmasında geniş tətbiq edilir. Hesabi modal analizi, strukturu və model parametrləri əvvəlcədən məlum xətti əvəzləyici modelə əsaslanır. Modelin yaradılmasında həndəsəsi sadə olan cismlərdən: tir, dairəvi lövhə, dördbücaqlı lövhənin məxsusi tezliyi və yırğalanma forması əsas götürülür. Kompleks maşın sistemi bu sadə elementlərdən istifadə olunaraq modelləşdirilir və sistemin kütlə, sərtlik və titrəməsöndürmə matrisaları yaradılır. Məxsusi çevrəvi tezliklər, modal titrəməsöndürmə və məxsusi vektorlar kimi modal parametrlər analitik və ya ədədi üsulla həll olunaraq təyin edilir. Modal sözü də məxsusi vektorun ingilis dilində mənasını ifadə edir. Sınaq yolu ilə aparılan modal analizində modal kəmiyyətlər maşının yırğalanması zamanı ölçülən kəmiyyətlər əsasında tapılır. Bu halda xətti sistemin bütün xassələrinin ötürmə funksiyasında nəzərə alındığı hesab olunur. Belə ki, bu üsul iki hissəyə bölünür: Ötürücü funksiyanın ölçülməsi, Ötürücü funksiyanı qiymətləndirilməsi.

Qravimetrik analiz (çəki analizi) – analitik kimyada müəyyən tərkibli təyin olunan komponentin kütləsinin dəyişməsinə əsaslanan miqdari analiz metodudur. Qravimetrik analizdə alınmış XaRb çöküntüsü üçün aX+bR=XaRb tipli reaksiya istifadə olunur. Çəki analizinin aparılması zamanı təyin olunan komponent və ya maddənin tərkib hissəsi (element, ion) göstərilən reaksiya üzrə reaksiyaya daxil olur və ayrılaraq çəkilir. Reaksiya üzrə alınmış forma qravimetrik forma adlanır (əvvəllər çəki forması adlanırdı). Alınan maddənin tərkibi dəqiq məlum olmalıdır. Yəni tərkib hər hansı bir kimyəvi formula tabe olmalıdır və tərkibində kənar qarışıqlar olmamalıdır. Qravimetrik analizdə müxtəlif qeyri-üzvi və üzvi kimyəvi birləşmələr istifadə olunur. Belə ki, məsələn, 1,2,3 — benzotriazol mis, gümüş, sink və s. metalların qravimetrik təyinində istifadə olunur. Qravimetrik analiz (çəki analizi) öz inkişafının pik nöqtəsinə 1950-ci illərdə çatmışdı.

Riyazi analiz — riyaziyyatın bir bölməsi olub, differensiallaşdırma, inteqral, ölçü cəbri, limit, silsilə və analitik funksiyaları özündə birləşdirir. Analizin özəyi sonsuz ardıcıllığın limitidir. Əsas mövzuları həmçinin inteqral və differensial hesabı əhatə edir. Riyazi analiz XVIII əsrdə yaranmış, lakin onun tam əsaslandırılması ancaq XIX əsrin sonunda Auqusto Koşinin yaratdığı limit nəzəriyyəsinin köməyi ilə baş vermişdir.

Sistemli analiz — mürəkkəb problem situasiyalarında qərar qəbul etmək üçün xüsusi metodikadır. Sistemli analiz mütləq analizin tamlığına, qərar qəbul etmə modelinin formalaşdırılmasına və öyrənilən obyektin və ya prosesin adekvat araşdırılmasına əsaslanmalıdır. Sistemli analizi digər sistemli araşdırma istiqamətlərindən fərqləndirən əsas cəhət ondan ibarətdir ki, burada idarəetmə sistemlərinin funksiyalarının və məqsədlərinin formalaşdırılmasını və müqayisəli analizini asanlaşdıran metodlardan və vasitələrdən istifadə edilir. Bundan başqa burada məqsədə çatmaq üçün formal və qeyri formal metodlar birləşdirilir. Yəni hər iki metoddan istifadə edilir. O zaman istifadə edilir ki, burada riyaziyyat ayrı-ayrı metodları vasitəsilə həll oluna bilməz. Düşülmüş belə qeyri müəyyən vəziyyətdə qərar qəbul etmək üçün riyaziyyatın formal metodlarından sərbəst olaraq istifadə edilə bilməz. Burada formal metodlarla yanaşı qeyri formal metodlar – sərbəst düşüncə, intuisiya və təcrübə də lazımdır. Vahid metodika əsasında elmi dünya görüşünə əsaslanaraq müxtəlif metodları birləşdirir. Müxtəlif sahələrin mütəxəssislərinin biliklərini, intuisiyalarını, mülahizələrini birləşdirir və onların qarşısında vahid intizama uyğun olaraq düşünmək vəzifəsi qoyur.

Statistik analz — riyazi statistikanın bölməsi olub, texnoloji proseslər haqqında əldə olunan statistik verilənlərin emalı üçün istifadə olunur. Eksperimentlərin nəticələrinin dəyərləndirilməsi riyazi statistikanın köməyi ilə qoyulmuş hipotezin yoxlanmasına əsaslanır. Məsələn, müxtəlif sınaq şəraitində iki, bir-birindən asılı olmayan müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən eyni parametrin ölçülməsindən alınan nəticələrin üst-üstə düşməsini yoxlamağı buna aid etmək olar. Hər iki ölçmə sırası üçün hesablanan orta qiymət və disperisya məlum olduqdan sonra onlar haqqında nə fikir yürütmək olar? Bu sualın cavabını ölçmə xətasını nəzərə almaqla ehtimalla vermək olar. Yoxlanılan hipotez eksperimentlərin təsviri üçün istifadə olunan fiziki modelin tətbiqinin düzgünlüyü ilə bağlanıla bilər. Model, ölçülən parametrlər arasında funskional asılılığı nəzəri deyə bildiyi üçün eksperimental asılılıqların statsitik analizi bu modelin düzgünlüyü aşkar etməyə imkan verir. Burada nəticə çıxarmaq üçün qoyulmuş hipotezin ödənilməsi və ya ödənilməməsi şərtlərindən asılı olaraq, özündə müxtəlif statistik meyyarları cəmləşdirən ehtimal yanaşmaya əsaslanır. İstənilən halda aparılmış eksperimentlərin sayəsində konkret ehtimallar hesablanır. Ona görə də, ehtimal meyyarlarına söykənən statsitika konkret cavab vermir.

Üfüqi analiz — müxtəlif dövrlər üzrə göstəricilərin müqayisəsini nəzərdə tutan maliyyə təhlili üsulu. Zamanla ayrı-ayrı maliyyə göstəricilərinin dinamikasının öyrənilməsi əsasında. Maliyyə göstəriciləri kimi maliyyə hesabatı maddələrinin (gəlir, mənfəət, balans maddələri) və maliyyə fəaliyyətinin göstəriciləri (məsələn, EBITDA), maliyyə əmsalları (gəlirlilik, likvidlik, Borc/EBITDA və s.) məlumatlarından istifadə edilə bilər. Dövrlər kimi istənilən eyni vaxt intervalları (ay, rüb, il) istifadə olunur. hesabat dövrünün maliyyə göstəricilərinin əvvəlki dövrün (ay, rüb, il) göstəriciləri ilə müqayisəsi. hesabat dövrünün maliyyə göstəricilərinin ötən ilin müvafiq dövrünün göstəriciləri ilə müqayisəsi. Bu tip təhlil açıq mövsümi faktoru olan şirkətlərə tətbiq edilir. bir sıra əvvəlki dövrlərin maliyyə göstəricilərinin müqayisəsi. Bu tip təhlilin məqsədi ayrı-ayrı göstəricilərdə meylləri müəyyən etmək, dinamikada trend xəttini müəyyən etməkdir. 1.

Analiz (analizis, fr. analyse və ya lat. analysis, q.yun. ἀνάλυσις — «parçalanma, ərimə» sözündən) — fəlsəfədə sintezdən fərqli olaraq, təhlil bir anlayışın müəyyənləşdirilməsinin məntiqi üsuludur, o zaman verilmiş anlayışı xüsusiyyətlərinə görə onun tərkib hissələrinə parçalayır və bununla da öz biliklərini tam həcmdə aydınlaşdırmaq üçün. “Analitik anlayış” birincini ehtiva edən başqa bir anlayışın təhlili nəticəsində əldə edilən anlayışdır. Eyni şəkildə, məfhumun tərkib hissələrinə parçalanaraq izahı “analitik şərh”, “nəticə” adlanır. Mühakimələr və ya nəticələr də oxşar şəkildə parçalana bilər. Analitik mühakimə subyektin özü anlayışına xas olan müəyyən keyfiyyəti nəzərdə tutur, başqa sözlə desək, predikat subyektin özünün konsepsiyasında yatır, sintetik mühakimədə isə subyektə elə bir keyfiyyət aid edilir ki, o, onun özündə mövcud ola bilməz. subyekt anlayışı, başqa sözlə, subyekt anlayışı ilə istər-istəməz əlaqələndirilmir. Bir sıra nəticələrə əsaslanan sübutlarla, xüsusən də hər hansı bir elmi nəzəriyyənin işlənib hazırlanmasında və ya formalaşdırılmasında “təhlil” ifadəsi bir qədər fərqli məna kəsb edir, bu o deməkdir ki, sübutlar şərtidən şərtiyə doğru reqressiv şəkildə irəliləyir, sintetik üsulla.

Fotometrik analiz üsulları Fotometrik analiz üsullarında maddənin miqdarının təyin olunması onun işıq udmasının ölçülməsi ilə müəyyən olunur. Fotometrik analiz zamanı müxtəlif tipli reaksiyalardan istifadə edilir. Qeyri-üzvi maddələrin təyini üçün çox vaxt rəngli kompleks birləşmələrin alınması və onların işıq udması öyrənilir. Əksər metal və qeyri metallar kompleksəmələgətirməyə meylli olur və ya rəngli komplekslərlə birləşməyə meylli olurlar. Ona görə də elementlərin fotometrik üsullarla təyin üçün geniş tətbiq imkanları olur. Hal-hazırda demək olar ki, bütün elementlərin və ya onların birləşmələrinin fotometrik üsullarla təyini var. Bu zaman sadə fotometrik üsullar istifadə edilir. Üzvi maddələrin fotometrik təyini üçün sintez üsullarından istifadə olunur. Sintez üsulları ilə həm də qeyri-üzvi maddələr kompleks əmələ gətirir, məsələn sulfidlərlə və ya nitridlərlə. Fotometrik analiz zamanı geniş istifadə olunan reaksiyalardan biridə oksidləşmə - reduksiya reaksiyalarına əsaslanır.

Pattern (ing. pattern — model, nümunə) — texniki təhlildə qiymət, həcm və ya göstərici məlumatlarının sabit, təkrarlanan birləşmələri deyilir. Nümunə təhlili texniki təhlilin aksiomlarından birinə əsaslanır: "tarix özünü təkrarlayır" — məlumatların təkrar birləşməsinin oxşar nəticəyə səbəb olduğuna inanılır. Nümunələrə texniki analizin “şablonları” və ya “rəqəmləri” də deyilir. Nümunələr şərti olaraq aşağıdakılara bölünür: Qeyri-müəyyən (cari trendin ya davamına, ya da dəyişməsinə səbəb ola bilər). Bunlara "bayraqlar" və "paz" daxildir. Mövcud trendin davamı üçün nümunələr. Bunlara “bayraq”, “fimpel” və başqaları daxildir. Mövcud trendi dəyişdirmək üçün nümunələr. Bunlara baş və çiyinlər, ikiqat və üçlü üstlər (ikiqat və üçlü altlıqlar), almaz və başqaları daxildir.

Analiz (yunanca ἀνάλυσις "çürümə , parçalanma") — hər-hansı vahidin (əşya, hal, proses və ya obyekt lər arasındakı münasibətlərin) nəzəri və ya real şəkildə tərkib hissələrinə bölünməsi. Bölünmə insanın idrak və ya praktiki fəaliyyəti üçün lazım olur., Sintezlə birgə analiz metodu tədqiqat obyekti haqqında tam və lazım olan informasiyanı əldə etməyə inkan verir. Analiz tədqiqat metodu kimi aşağıdakılardır: Fəlsəfə — fəlsəfi analiz metodu. Məntiq — məntiqi analiz, qeyri-standart analiz. Kimya — analitik kimya, struktur analizi. Tibb — tibbi analiz, qan anlizi, sidik analizi, ifrazat analizi. Riyaziyyat — riyazi analiz, funksional analiz. İqtisadiyyat — iqtisadi analiz, maliyyə analizi.

Aktivasiyalı analiz (radioaktivasiyalı analiz) — maddənin element və izotop tərkibinin nüvə-fiziki təyini üsülu; analiz edilən nümunədə təyin edilən elementin izotoplarının nüvə hissəcikləri və ya yüksək enerjili γ-şüalanma ilə nüvə reaksiyası (aktivasiya) nəticəsində əmələ gələn radionuklidlərin aktivliyinin ölçülməsinə əsaslanır. Aktivasiyalı analizi 1936-cı ildə G. Xeveşi və X. Levi təklif etmişlər. Alınan radionuklidlərin təsnifatlaşdırılması şüalanmanın tipinə, onun enerjisinə, intensivliyinə, radionuklidlərin yarımparçalanma dövrünə görə aparılır. Bunun üçün adətən qamma-spektro metrlər və yüksək ötürücülü yarımkeçirici detektorlar, nadir hallarda ssintilyasiyalı detektorlar istifadə edilir. Miqdari analiz alınan radionuklidin aktivliyinin qatılığın geniş diapazonunda təyin olunan elementin miqdarına nisbətinə əsaslanır. Qatılığın müqayisəli (nümunələr istifadə edilməklə) və etalonsuz nisbi hesablanma üsulu tətbiq edilir. Radioaktiv şüalanmanın yüksək nüfuzetmə qabiliyyəti nümunənin dağılmadan analiz edilməsinə imkan verir. Aktivasiyalı Analizin ən geniş yayılmış variantı neytron-aktivasiyalı analizdir (NAA). Aktivasiya üçün nüvə reaktorunun istilik və epiistilik neytronları və ya neytronların (məsələn, Cf252) radio izotoplu mənbəyi, həmçinin neytron generatorlarının sürətli neytronları istifadə edilir. Reaktorlu neytron-aktivasiyalı analiz analitik kimyanın inkişafında böyük rol oynamışdır; ondan istifadə etməklə elektronika üçün yüksək təmiz materialların, atom energetikası uçün isə xüsusi konstruksiyalı materialların alınmasının texnologiyası işlənib hazırlanmışdır.

Bibliometrik analiz - iki başlıca elementə əsaslanır: nəşrlər tədqiqat məhsullarının əsas indikatoru kimi və nəşrlərdən əldə olunan istinadlar elmi fəaliyyətin qiymətləndirilməsi üçün əsas vasitə kimi. Statistik biblioqrafiya adlanan erkən bibliometrik araşdırmalar elmin inkişafının araşdırılması, daha sonralar isə kitabxana kolleksiyalarının idarə olunmasına tətbiq olunurdu. Məsələn, bibliometriyanın ilk tədqiqatçıları sayılan F.J.Kol və N.İls 1543-1860-cı illərdə nəşr olunan ədəbiyyata əsasən, Avropa ölkələrində anatomiya sahəsində aparılan araşdırmaları tədqiq etmişlər. Verilmiş istiqamətdə elmi aktivliyin qiymətləndirilməsi üçün əsas vahid olaraq elmi əsərləri götürməklə gələcək bibliometrik tədqiqatların əsasını qoymuşlar. 10 il sonra P.L.K.Qros və E.M.Qros (Gros and Gros) öz kitabxana kolleksiyalarının idarə olunması üçün obyektiv metod kimi jurnalların istinad analizini həyata keçirən ilk alimlər olmuşlar. Tədqiqatçılar "Journal of Chemical Society" jurnalının 1926 cildindən 3663 ədəbiyyat siyahısında göstərilən istinadları çıxararaq ən çox istinad olunan jurnalları təyin etmişlər. Bu cür yanaşma ilə tədqiqatçılar istinad analizinin həm kitabxana kolleksiyasının idarə olunması, həm də tədqiqatın qiymətləndirilməsində vacibliyini sübut etmişlər. == Bibliometriyanın riyazi əsasları == Bredfordun yayılma qanunu hər müəllif üçün məqalələrin tezliyi haqqında Lotka qanunu, mətnlərdə sözlərin işlənmə tezliyi haqqında Zipf qanunu və Praysın elmdə eksponensial artım qanunu ilə birlikdə bibliometriyanın riyazi əsaslarını formalaşdırır. Bununla yanaşı qlobal və bir istiqamətli istinad indeksinin, yəni Qarfildin Elmi İstinad İndeksinin yaradılması bibliometrik üsulların və istinad analiizinin əsas aspekti olan tədqiqatların idarə olunması və qiymətləndirilməsi sahəsinə keçidi təmin etdi. Bibliometriya və tədqiqatın qiymətləndirilməsində əsas vasitə verilənlər bazaları, qlobal və genişmiqyaslı analizi təmin edən istinad indeksləri hesab olunurdu.

Bioloji analiz – sututarın üzvi çirklənmə dərəcəsinin təyinidir. Bu müayinə suyun keyfiyyətinin biogöstərici orqanizmlərin çirklənmənin səviyyəsinə verdikləri cavab reaksiyasına əsasən qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur və su ekosistemlərininin qorunmasına xidmət edir. Suyun sanitar-bakterioloji göstəriciləri, onun içmək üçün yararlığı xüsusi mütəxəssislər, əsasən həkimlər tərəfindən müəyyən edilir. == Ədəbiyyat == 1. Axundov M.A., Mehrəliyev Ə.Ə., Əliyev A.R., Muradova E.Ə. Bioloji terminlər lüğəti. Bakı, 2005, 260 s.

Termiki analiz – materialşünaslıqın bir hissəsi olub, temperaturun təsiri altinda materialların xassələrinin dəyişməsini öyrənir. Ümumiyyətlə termik analiz üsulunun bir sıra növləri vardır.. Onlar bir-birindən materialın hansı xassəsinin təyin olunması ilə fərqlənirlər: Differensial termik analizi (DTA): temperatur; Differensial skaner kalometriyasi (DSC): istilik; Termoqravimetriya analizi (TGA): kütlə; Differensial termoqravimetriya (DTG): kütlənin dəyişmə sürəti; Termomexaniki analiz (TMA): uzunluq ölçüləri; Dilatometriya (DİL): həcm; Dinamik mexanik analizi (DMA): mexanik sərtlik və amortizasiya; Dielektrik termiki analiz (DET): dielektrik keçicilik və itki əmsali; Ayrılan qazların analizi (AQA): parçalanma qaz məhsulları; Termooptiki analiz (TOA): optik xassələr; Vizual-politermiki analiz (VPA): forma görünüşü; Lazer impuls analizi (LİA): temperatur profili; Termomaqnit analizi (TMA): maqnit xassələrini. Bütün bu metodların mahiyyətini birləşdirən odur ki, nümunənin hayı (reaksiyası) temperatur (və vaxt) funksiyası kimi qeyd olunur. Adətən temperatur dəyişikliyi əvvəlcədən müəyyən edilmiş proqrama uyğun olaraq həyata keçililir – bu, sabit bir sürətlə temperaturun artımı və ya azalması (xətti isitmə/soyutma), ya da müxtəlif temperaturda bir sıra ölçülərdir (pilləli izotermik ölçülər). Bəzən daha mürəkkəb temperatur profilləri də istifadə olunur. Onlar ostsilik (adətən sinusoidal və ya düzbucaglı rəqs etmə şəklindədir) isitmə sürətini (modulyasiya edilmiş temperatur ilə termik analiz) və ya sistemin xüsiyyətlərindəki dəyişikliklərə cavab olaraq isitmə sürətinin dəyişilməsini (nümunə tərəfdən nəzarətli termik analiz) istifadə edirlər. Nümunə temperaturuna nəzarət etməklə yanaşı, ölçmələrin alındığı mühitin (məsələn, atmosferin) də nəzarət edilməsi vacibdir. Ölçmələr hava və ya inert qaz (məsələn, argon və ya helium) mühitində həyata keçirilə bilər. Bir reduktiv və reaktiv (kimyəvi cəhətdən aktiv)qaz atmosferi də istifadə olunur, nümunələr su və ya digər mayelərdə yerləşdirilir.

Termomexaniki analiz (TMA)- müəyyən bir mexaniki yük tətbiq edilərkən, bərk cisimlərin, mayelərin və ya özlü materialların ölçüsünün və ya həcminin dəyişməsini temperatur və ya zaman funksiyası kimi müəyyənləşdirir (standartlar: DİN 51005, ASTM E831, ASTM D696, ASTM D3386, İSO 11359). Bu üsul (TMA metodu) dilatometriya üsuluna yaxındır, burada cüzi yük tədbiq edilərkən bərk cisimlərin və ya mayelərin ölçülərinin dəyişməsi ölçülür (məsələn, DİN 51045). Materiallarin əksəriyyəti qızdırılarkən və ya soyuduqda termomexaniki xüsusiyytləri dəyişikliklərə uğrayırlar. Məsələn, faza keçidləri, bitişmə və ya yumşalma istidən genişlənmə fonunda baş verə bilər. TMA müxtəlif materiallar üçün tərkibi, quruluşu, istehsal şərtləri və tətbiqi imkanlari haqqında dəyərli məlumat verir. TMA-nın tətbiqi keyfiyyətə nəzarətdən yeni materialların işlənib hazırlanmasına və tədqiqatlarına kimi olan sahəni əhatə edir . Bu, plastmassa, elastomer, boyalar, kompozit materiallar, yapışqan materiallar, liflər, keramika, şüşə, metal və ərintilər kimi yeni materialların işlənib hazırlanmasına və tədqiqatına aiddir. Ənənəvi olaraq TMA, dəyişən temperatur şərayitində sabit yük tətbiq ədərək, şüşələnmə temperaturu və materialların yumşalmasının xətti genişlənməsini öyrənmək üçün istifadə olunur. Genişlənməni ölçmək üçün minimum yük səviyyəsinə malik sensor, nümunənin üzərində yerləşir. Sabit yük altında olan digər ölçülərə də, məsələn, penetrasiyanın müəyyən edilməsi, bükülmə, büzülmə, şişkinlik və sürünmə, elastiklik və əyilmə testləri daxildir (bu halda, nümunənin yerdəyişməsi, tədbiq olunan yük altında qaldığı müddətə uyğun olaraq ölçülür).

Texniki analiz — oxşar şəraitdə keçmişdə baş verən qiymət dəyişiklikləri nümunələri əsasında mümkün qiymət dəyişikliklərini proqnozlaşdırmaq üçün alətlər toplusu. Əsas əsas qiymət qrafiklərinin təhlili — "diaqramlar" (ing. chart — qrafik, diaqramma) və / və ya birja stəkanı. Nəzəri cəhətdən texniki analiz istənilən bazara şamil edilir. Lakin texniki analiz ən çox yüksək likvidli sərbəst bazarlarda, məsələn, birjalarda istifadə olunur. Texniki təhlilin yaranması üçün ilkin şərtlər maliyyə bazarlarında əsrlər boyu qiymət dəyişikliklərinin müşahidəsi olmuşdur. Texniki analizin arsenalında ən qədim alət XVIII-XIX-cu əsrlərdə yapon düyü tacirləri tərəfindən hazırlanmış KEISEN metodudur (けい線). Qərbdə və Rusiyada "Yapon şamları" kimi tanınır. XIX əsrin sonlarında amerikalı jurnalist Çarlz Dou nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edən və XX əsrin əvvəllərində texniki analiz metodlarının sürətli inkişafının başlanğıcı kimi xidmət edən qiymətli kağızlar bazarları haqqında bir sıra məqalələr dərc etdi. XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnologiyasının inkişafı təhlil alətlərinin və üsullarının təkmilləşdirilməsinə, həmçinin kompüter texnologiyasının imkanlarından istifadə edən yeni metodların yaranmasına kömək etdi.

Titrimetrik analiz (titrləmə) – təyin edilən maddənin reaksiyası üçün sərf olunan reaktiv məhlulunun dəqiq bilinən qatılığının həcminin ölçülməsinə əsaslanan, analitik kimyada tez-tez istifadə olunan kəmiyyət/kütlə analiz metodudur.. Titrləmə — tətqiq edilən maddənin titrinin təyin prosessinə deyilir. Titrləmə sıfır işarəsinə kimi titrantla doldurulmuş buretkanın köməkliyi ilə aparılır. Başqa nişanlardan başlayaraq titrləmək məsləhət görülmür, çünki büretkanın şkalası qeyri-bərabər ola bilər. Büretkaların işçi məhlulla doldurulması qıf və ya xüsusi vasitələrin köməkliyi ilə aparılır, əgər büretka yarımavtomatikdirsə. Titrləmənin son nöqtəsi (ekvivalent nöqtəsi ilə səhv salmaq lazım deyil) indikatorlarla və ya fiziki-kimyəvi üsullarla (elektrikkeçiricilik, işıqkeçiricilik, indikator elektrodunun potensialı və s.) təyin edilir. Titrləməyə sərf edilən işçi məhlulun miqdarına əsasən analizin nəticələri hesablanır. Titrimetrik analiz müxtəlif kimyəvi reaksiyalara əsaslana bilər: Turşu-qələvi titrləmə — neytrallaşma reaksiyaları Oksidləşmə-reduksiya titrləmə (permanqanatometriya, yodometriya, xromatometriya, bromatometriya və s.) – oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları Çökdürmə titrləmə (argentometriya, merkurometriya və s.) – az həll olunan maddələrin alınması ilə gedən reaksiyalar, bu zaman məhlulda çökən ionların qatılığı dəyişir. Kompleksometrik titrləmə — davamlı kopleks birləşmələrin əmələ gəlməsinə əsaslanan reaksiyalar, bu zaman titrlənən məhlulda metal ionların qatılığı dəyişir. Birbaşa titrləmə zamanı təyin olunan maddənin məhluluna (titrlənən maddənin alikvotasına və ya lazım olan miqdarda götürülmüş çəkisinə) kiçik porsiyalarla titrant məhlul(işçi məhlul) əlavə edilir.

Ədədi analiz (Numerical analysis) - riyaziyyatın, riyazi formalaşdırılmış probemlərin həll üsullarının tapılmasına həsr olunmuş bölməsi; mücərrəd riyazi məsələlərin dəqiq və ya tətbiqi həllərinin tapılması üsullarının axtarılması. Kompüterlər öz sürətləri və hesablama imkanları hesabına belə araşdırmaları əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir və tezləşdirir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Şaquli analiz (struktur təhlili) — maliyyə hesabatının ümumi məbləğinin yüz faiz götürüldüyü və bu hesabatın hər bir maddəsinin qəbul edilmiş əsas dəyərdən faizlə təqdim edildiyi maliyyə təhlili növü. Şaquli təhlil cari vəziyyətdə şirkətin aktivlərinin strukturu (balans hesabatını təhlil edərkən) və gəlirləri (maliyyə nəticələri hesabatını təhlil edərkən) haqqında nəticə çıxarmağa, habelə bu strukturun dinamikasını təhlil etməyə imkan verir. mütləq göstəricilərin dəyərlərinə əsaslanaraq nisbi göstəricilərin hesablanması (nisbi göstəricilər mütləq göstəricilərə güclü təsir göstərə bilən xarici iqtisadi təsirləri hamarlaşdırmağa imkan verir və bununla da təşkilatın öz fəaliyyətinin nəticələrini aşkar edir); müxtəlif vaxtlarda göstəricilərin hesablanması (bu, dinamikada hesabatın tərkibində struktur dəyişikliklərini izləməyə və proqnozlaşdırmağa imkan verir). nisbi göstəricilər əsasında maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrini öyrənmək istifadə olunan resursların miqdarına və digər həcm göstəricilərinə görə fərqlənən müxtəlif təşkilatların təsərrüfatlararası müqayisələrini aparmaq.

Fundamental analiz (ing. Fundamental analysis) — şirkətin fəaliyyətinin maliyyə və əməliyyat göstəricilərinin təhlili əsasında onun bazar (birja) dəyərinin proqnozlaşdırılması üsullarını ifadə edən termin. Fundamental təhlil investorlar tərəfindən şirkətin (və ya onun səhmlərinin) dəyərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur ki, bu da şirkətdəki işlərin vəziyyətini və onun fəaliyyətinin gəlirliliyini əks etdirir. Bu halda, şirkətin maliyyə göstəriciləri təhlil edilir: gəlir, EBITDA (Earnings Before Interests, Taxes, Depreciation and Amortization), xalis mənfəət, şirkətin xalis dəyəri, öhdəlikləri, pul vəsaitlərinin hərəkəti, ödənilən dividendlərin məbləği və şirkətin istehsal göstəriciləri. "Daxili dəyər" əksər hallarda səhm bazarında tələb və təklif arasındakı əlaqə ilə müəyyən edilən şirkətin səhmlərinin qiyməti ilə üst-üstə düşmür. Fəaliyyətlərində fundamental təhlildən istifadə edən investorlar, ilk növbədə, şirkətin səhmlərinin "daxili dəyəri"nin birjadakı səhm qiymətindən artıq olduğu vəziyyətlərlə maraqlanır. Bu cür səhmlər aşağı qiymətləndirilir və potensial investisiya hədəfləridir. İnvestorlar az qiymətləndirilmiş səhmləri almaqla bazarın səmərəsizliyi şəraitində birjada səhmlərin qiymətinin "daxili dəyər"ə meyil edəcəyini, yəni aşağı qiymətli səhmlər vəziyyətində yüksələcəyini gözləyirlər. Bu bəyanat bütün əhəmiyyətli məlumatların qiymətli kağızların bazar qiymətində dərhal və tam əks olunduğunu bildirən texniki təhlil postulatının əksidir. Və bu prinsip fundamental təhlil ideyasını rədd edir.

Marjinal analiz — verilmiş məhdudiyyətlər altında bu miqdarların səviyyəsinin proqnozlaşdırılması əsasında satış həcminin (məhsul istehsalı), Maya dəyərinin və mənfəətin nisbətinin təhlili. Marjinal təhlil xərclərin dəyişən və sabit bölünməsinə əsaslanır. Marjinal təhlilin əsas kateqoriyası marjinal gəlirdir ki, bu da məhsul satışından əldə edilən gəlirlə dəyişən xərclər arasındakı fərqdir. Marjinal gəlir də əhatə məbləği adlanır, yəni gəlirin sabit xərcləri əhatə edən və mənfəət yaradan hissəsidir. Marjinal gəlir nə qədər yüksək olarsa, sabit xərclər bir o qədər tez ödəniləcək və təşkilat və ya müəssisə bir o qədər tez mənfəət əldə etməyə başlayacaqdır. Bütün istehsal həcmi üçün marjinal gəlir düsturla hesablanır: M = S − V {\displaystyle M=S-V} burada S {\displaystyle S} — məhsul və xidmətlərin satışından əldə edilən gəlir; V {\displaystyle V} — cəmi dəyişən xərclərdir. İstehsal vahidi üzrə marjinal gəlir düsturla hesablanır: M = ( S − V ) / Q = p − v {\displaystyle M=(S-V)/Q=p-v} , burada Q {\displaystyle Q} — fiziki ifadədə məhsul satışının həcmidir; p {\displaystyle p} — vahid qiyməti; v {\displaystyle v} — istehsal vahidinə görə dəyişən məsrəflər. Müəssisənin istehsal etdiyi müxtəlif növ məhsullar üzrə xüsusi marjinal gəliri təhlil etməklə bu növ məhsulun istehsalı və satışından gəlir əldə etmək imkanını qiymətləndirmək olar. Əgər p − v < 0 {\displaystyle p-v<0} , onda bu, gəlirin hətta dəyişən xərcləri də əhatə etmədiyini göstərir və məhsul istehsal etməyə davam etsək, istehsal olunan hər bir istehsal vahidi ilə itki artacaq. Zərərsizlik modelinin marjinal təhlili çərçivəsində (“Xərclər-istehsal-həcmi-mənfəət” sistemi) məhsul istehsalı və satışının həcminin mənfəətin məbləğinə təsirini, habelə kimi, mənfəət əldə etmək mümkün olan satış həcmini və müəssisədə gəlirli məhsul istehsal etmək mümkün olan sabit və dəyişən xərclərin dəyərlərini müəyyənləşdirin.

Kompleks analiz, mürəkkəb dəyişənlərin funksiyalarını öyrənən riyaziyyat sahəsidir. Bu sahə ənənəvi olaraq kompleks dəyişənlərin funksiyaları nəzəriyyəsi kimi də tanınır. Kompleks analiz, ədədlər nəzəriyyəsi, tətbiqi riyaziyyat və fizika daxil olmaqla, riyaziyyatın müxtəlif sahələrində tətbiq olunur. Bununla yanaşı, onun tətbiq sahələri bu ilə məhdudlaşmır. Kompleks analiz, xüsusilə mürəkkəb dəyişənlərin analitik funksiyaları ilə bağlıdır və bu funksiyalar ümumiyyətlə iki əsas sinifə ayrılır: holomorf funksiyalar və meromorfik funksiyalar. Kompleks analiz, ikiölçülü fizika problemlərində geniş şəkildə tətbiq oluna bilər, çünki hər bir analitik funksiyanın real və xəyali hissələri Laplas tənliyini təmin etməlidir. == Tarixi == Kompleks analiz, 19-cu əsrdən kök salmış bir riyaziyyat sahəsidir, lakin mürəkkəb ədədlərin istifadəsi ilə bağlı düşüncələr 11-ci əsrə və hətta daha əvvəllərə qədər uzanır. Kompleks ədədlərin ilk tətbiqləri 16-cı əsrə, xüsusən də Kardano tərəfindən ikinci və üçüncü dərəcəli tənliklərin həlli zamanı ortaya çıxmışdır. 18-ci və 19-cu əsrlərdə kompleks ədədləri əhatə edən funksiyaları kəşf edən ilk alimlərdən biri Eyler olmuşdur. Kompleks ədədləri ilə bağlı texnikaların inkişafı, real qiymətli funksiyalar nəzəriyyəsində bir çox məsələlərin kompleks ədədlər vasitəsilə daha asan həll olunduğunu göstərmişdir.

"Alqebra i analiz" (rus. Алгебра и анализ) — Rusiya riyazi jurnalı. Rusiya Elmlər Akademiyasının Steklov adına Riyaziyyat İnstitutunun Sankt-Peterburq filialının tərəfindən nəşr olunur. 1989-cu ildə yaradılmışdır. İldə 6 nömrəsi çıxır. İlk baş redaktor SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü D. K. Faddeyev olmuşdur. Bir il gecikmə ilə jurnal tamamilə ingilis dilinə tərcümə edilir və "St. Petersburg Mathematical Journal" adı altında nəşr olunur. Baş redaktoru Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki S. V. Kislyakovdur.

Analiz anlayışı — Analiz dedikdə hər hansı bir şəkildə verilmiş qurğunun giriş informasiyasının çıxış informasiyasına çevrilməsi və bu çevrilmə prosesinin xüsusiyyətlərinin aydınlaşdırılması başa düşülür. == Haqqında == Sonlu avtomatlarda və kombinasiyalı DQ-də analiz məsələsi qurğunun verilmiş sxemi üzərində həll olunur. Bunun üçün isə sxemin qurulma qaydasını və funksiyaların hesablanma üsulunu bilmək vacibdir. Deməli, əvvəl sxemi təşkil edən hər bir elementin funksiyası və bu elementlərin bir-biri ilə birləşməsinə görə qurğunun funksiyası təyin edilməlidir. Yaddaşsız və ya sonlu yaddaşa malik qurğuların sxemlərində reallaşdırıla biləcək funksiya üçün bütün informasiya olursa, belə DQ-r çox zaman sərt məntiqli qurğular adlanır. Sonsuz yaddaşa malik qurğularda isə qurğunun fəaliyyət funksiyası proqramda olur. Əvvəlki movzularda deyildiyi kimi bu qurğular proqramlaşdırıla bilən məntiqli qurğular adlanır. Odur ki, məntiqli proqramlaşdırıla bilən qurğularda analiz məsələsi funksiyanın təyinindən və proqrama görə onun xüsusiyyətinin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Sintez məsələsinin həlli yaddaşsız və sonlu avtomatlarda giriş informasiyasının çıxış informasiyasına çevrilməsinə görə sxemin qurulmasından irəli gəlir == Xüsusiyyətləri == Sonlu avtomatların sintezi bir neçə mərhələdə yerinə yetirilir: blok sintezi – funksional əlamətinə görə avtomat bloklara bölünür; mücərrəd sintez – hər blokun iş şəraiti formalaşdırılır; struktur sintez – verilmiş iş şəraitini reallaşdıran sxemin qurulması; etibarlığın sintezi; DAT qurğularında əlavə olaraq təhlükəsiz şəraitə görə sintez aparılır; texniki sintez mərhələsində elementlərin məxsusi xüsusiyyətinə və onların birləşməsinə, yüklənmə qabiliyyətinə, iqlim və mexaniki parametrlərinə baxılır. struktur izafilik yaratmaqla qurğunun sxeminin fəaliyyət etibarlığının təmin olunması Yuxarıda göstərilən mərhələlər şərtidir, təcrübədə müəyyən mərhələlər birləşdirilir və ya ixtisara salınır.

Faktor analizi — dəyişənlərin qiymətləri arasında qarşılıqlı əlaqələri öyrənmək üçün nəzərdə tutulan çoxölçülü metoddur. Qəbul edilir ki, məlum dəyişənlər naməlum dəyişənlərdən və təsadüfi səhvlərdən az asılıdırlar. == Faktor analizinin məqsədi == Dəyişənlər arasında qarşılıqlı əlaqənin müəyyən olunması (dəyişənlərin təsnifatı) Verilənlərin təsviri üçün vacib olan dəyişənlər sayının azaldılması Analiz zamanı öz aralarında korelyasiya olunmuş dəyişənlər bir faktorda birləşirlər. Nəticədə faktorların sadə və anlamlı strukturu əldə olunur. == Faktor analizinin tipləri == Determinə olunmuş (funksional) – nəticə göstəruicisi faktorların həndəsi cəmi kimi verilir Stoxastik (korelyasiya) – faktor və nəticəvi göstəricilər arasında əlaqə dəqiq deyil və ehtimala söykənir.

Lazer impuls analizi — maye, bərk və pastavari maddələrin istilik keçiriciliyini və termal diffuziyasını ölçmək üçün son illərdə istifadə olunan metoddur. == Ümumi məlumat == Materialların termofiziki xüsusiyyətləri və alınnan son məhsullarda istilik köçürmələrinin optimallaşdırılması barədə məlumatlar sənayedə istifadə üçün vacib amillərdən biridir . Yarımkeçirici materialların, LED-lərin, optik disklərin yazılması və onların yaddaşı üçün texnologiyaların öyrənilməsində, düz ekranlar yaratmaqda incə plyonkaların termofiziki xüsusiyyətləri getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Bu, sənaye sahələrində cihaza xüsusi bir funksiya vermək üçün altlıqda ince bir tətbiq olunur. İncə plyonkaların fiziki xüsusiyyətləri həcmli olan materialların xüsusiyyətlərindən fərqləndiyindən, bu məlumat istilik proseslərinin dəqiq proqnozlaşdırıla bılən nəzarətinə ehtiyac duyur. Qalınlığı 80 nm-dən 20 mikrona qədər olan incə plyonkaların termofiziki xüsusiyyətlərini analiz etmək üçün, ümumi olaraq tanınan lazer flaş üsulu əsasında, məsələn, LAZER impuls cihazı LİNSEİS (TF-LFA) bir sıra yeni imkanlar təklif edir. == Yuksək sürətli lazer flaş metodu == (nümunənin arxa tərəfinin istiləşməsi, ön deteksiyası (RF)) İncə təbəqələrin və plyonkaların istilik xüsusiyyətləri həcmli olan müvafiq materialların xüsusiyyətlərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqləndiyindən, onların tədqiqi ücün klassik lazer flaş metodunun məhdudiyyətlərindən üstün bir üsul tələb olunur — yuksək sürətli lazer flaş metodu. Ölçmə, həndəsi standart lazer flaş üsulu ilə eynidir: detektor və lazer nümunənin qarşı tərəfində yerləşir. İQ detektorları incə qatların ölçməsi üçün çox asta olduğundan, deteksiya termo-əks (reflective) etdirici üsul ilə həyata keçirilir. Bu üsulun əsas məğzi, materialın qızdırıldığı zaman, onun səthinin əksedirici qabiliyyətinin dəyişilməsi istilik xüsusiyyətlərini müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.

Maliyyə analizi — (maliyyə hesabatının təhlili, mühasibat təhlili və ya maliyyənin təhlili kimi də istinad edilir) biznesin, sub-biznesin və yaxud layihənin həyat qabiliyyətinin, sabitliyinin və gəlirliliyinin qiymətləndirilməsinə aiddir. Bu, maliyyə hesabatlarından və başqa hesabatlardan alınan məlumatlardan istifadə edən əmsallar və başqa metodlardan istifadə edərək hesabat hazırlayan mütəxəssislər tərəfindən həyata keçirilir. Adətən bu hesabatlar biznes qərarlarının qəbul edilməsində əsaslardan biri kimi yuxarı rəhbərliyə təqdim olunur. Maliyyə analizi müəssisənin aşağıdakıları edə biləcəyini müəyyən edə bilər: Əsas fəaliyyətinizi və yaxud fəaliyyətinizin bir hissəsini davam etdirmək və ya tam əksinə dayandırmaq; Öz məhsulunu hazırlamaq üçün müəyyən materiallar istehsal etmək və yaxud əldə etmək; Öz mallarınızın istehsalında müəyyən maşın və avadanlıqları əldə etmək və yaxud icarəyə vermək; Səhmləri buraxmaq və yaxud dövriyyə kapitalının artırılması üçün bank krediti haqqında danışıqlar aparmaq; İnvestisiya və yaxud kredit kapitalı ilə əlaqəli qərarlar qəbul etmək; Rəhbərliyə öz biznesinin həyata keçirilməsində müxtəlif alternativlər üzrə məlumatlı seçim etməyə imkan verən digər qərarlar qəbul etmək; == Şirkət səviyyəsində analiz == Maliyyə analitikləri tez-tez şirkətinin elementlərini aşağıdakı kimi qiymətləndirlər: Gəlirlilik – həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli perspektivdə gəlir əldə etmək və artımı saxlamaq qabiliyyətidir. Adətən, şirkətin gəlirlilik dərəcəsi şirkətin fəaliyyət nəticələri haqqında hesabat verən mənfəət və zərər hesabatına əsaslanır; Ödəmə qabiliyyəti – uzunmüddətli perspektivdə kreditorlar və başqa üçüncü şəxslər qarşısında öhdəliklərini ödəmək qabiliyyətidir; Likvidlik – təcili öhdəliklərin yerinə yetirilməsi zamanı müsbət pul axınını dəstəkləmək bacarığıdır; Stabillik – firmanın və yaxud şirkətin öz fəaliyyətini həyata keçirərkən əhəmiyyətli itkilərə məruz qalmadan, uzunmüddətli perspektivdə biznesdə qalmaq qabiliyyətidir. Şirkətin sabitliyinin qiymətləndirilməsi həm mənfəət və zərər hesabatının, həm də mühasibat balansının, həmçinin, başqa maliyyə və qeyri-maliyyə göstəricilərinin istifadəsini tələb edir. Həm ikinci, həm də üçüncü verilmiş şərtlər mühasibat balansına əsaslanır ki, bu da müəyyən bir vaxtda biznesin maliyyə vəziyyətini göstərir. == Üsullar == Maliyyə analitikləri tez-tez maliyyə göstəricilərini (ödəmə qabiliyyəti, gəlirlilik, artım və s.) müqayisə edirlər: Keçmiş göstəricilər – eyni şirkət üçün tarixi dövrlər üçün (məsələn, son 5 il ərzində) Gələcək göstəricilər – Tarixi şəxsiyyətlərdən və müəyyən riyazi və statistik üsullardan, o cümlədən indiki və gələcək dəyərlərdən istifadə etmək yolu ilə, bu ekstrapolyasiya üsulu maliyyə təhlilində səhvlərin əsas mənbəyidir, çünki keçmiş statistik məlumatlar gələcək perspektivlərin zəif proqnozlaşdırıcıları ola bilər. Müqayisəli göstəricilər – oxşar şirkətlər arasında müqayisə Maliyyə əmsallarının müqayisəsi maliyyə analizinin aparılmasının yalnız bir üsuludur. Maliyyə analitikləri faiz analizindən də istifadə edə bilərlər ki, bu da bir sıra rəqəmlərin bir baza məbləğindən faizlə azaldılmasını nəzərdə tuturdu.

Məntiqi analizator (en. logic analyzer) – aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dilində yazılmış proqramın çox çətin sazlanmasını asanlaşdıran qurğu. Məntiqi analizatorun səciyyəvi xüsusiyyətləri: çalışma zamanı şinin siqnallarına nəzarət, yaddaşın verilmiş sahəsinə oxuma və yazma zamanı çalışmanın dayandırılması, çalışmanın istənilən dayanması zamanı bir neçə komandanın geriyə izlənməsi (TRACE BACK). İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

PEST təhlili (siyasi, iqtisadi, sosial-mədəni və texnoloji) strateji idarəetmənin ətraf mühitə nəzarət komponentində istifadə olunan makro ekoloji amillərin çərçivəsini təsvir edir. Strateji təhlil apararkən və ya bazar araştırması apararkən xarici təhlilin bir hissəsidir və nəzərə alınması lazım olan müxtəlif makro ətraf mühit amilləri haqqında məlumat verir. Bazarın inkişafı və ya tənəzzülü, iş mövqeyi, potensial və fəaliyyət istiqamətlərini anlamaq üçün strateji bir vasitədir. PEST çərçivəsində qurulan variantlara aşağıdakılar daxildir: Hüquqi və ekoloji amillər özündə birləşdirən PESTEL və ya PESTLE . Bu amil Birləşmiş Krallıqda məşhurdur. SLEPT, hüquqi faktorlar STEPE, ekoloji faktorlar. STEEPLE və STEEPLED etik və demoqrafik (bəzən PESTLEE kimi göstərilir ) amillər. DESTEP, demoqrafik və ekoloji amilllər SPELIT, 2000-ci illərin ortalarından bəri ABŞ-da məşhur olan hüquqi və mədəniyyətlərarası amilləri. PMESII-PT, hərbi baxımdan siyasi, hərbi, iqtisadi, sosial, informasiya, infrastruktur, fiziki mühit və zaman aspektlərinə baxan ekoloji təhlil formasıdır. Həmçinin, sosial-mədəni, texnoloji, iqtisadi, ekoloji və tənzimləyici amilləri nəzərə alan, lakin siyasi amilləri özündə əks etdirməyən STEER də var.

Paket analizator (həmçinin şəbəkə analizator, protokol analizator və ya paket izləyici (sniffer) - və ya , xüsusi şəbəkə növləri üçün, Ethernet izləyici (sniffer) və ya Naqilsiz izləyici (Wireless sniffer) - rəqəmsal şəbəkə və ya şəbəkənin bir hissəsi üzərindən keçən informasiya axınını tutaraq loqlarda saxlayan kompüter proqramı və ya kompüterin müəyyən fiziki hissəsidir. Şəbəkədə data axını varsa , izləyici (sniffer) hər bir paketi əldə edir və lazım olduqda paketi deşifrə edərək, paketdəki müxtəlif sahələrin dəyərlərini göstərir və RFC-yə və ya başqa xüsusiyyətlərə görə analiz edir. Paket tutma (packet capture) məlumatın əldə olunması və loqlanması prosesidir. Ethernet, Token Ring və FDDİ şəbəkələr kimi naqilli daxili şəbəkələrdə, şəbəkənin strukturuna görə, hər hansı bir şəxs bir cihazdan şəbəkəni bütöv və ya bir hissəsinin trafikini əldə edə bilər. Switchlər (yönləndiricilər) tərəfindən şəbəkədə trafikin başqa sistemlər tərəfindən ələ keçirilməsinin qarşısını almaq üçün bəzi metodlardan istifadə edilir. (məs: ARP spoofing). Şəbəkənin monitorinq olunması üçün switchin monitoring portu üzərindən keçən bütün data paketləri əldə edilərək analiz edilə bilir. Şəbəkənin monitorinq edilməsi üçün Network Tap monitorinq portdan istifadəyə görə əlverişli olsa da , trafik axını çox olduqda data paketlərini silir. Naqilsiz şəbəkələrdə hər hansı bir şəxs xüsusi kanal və ya bir neçə kanal vasitəsilə trafiki əldə edə bilər. Naqilli və naqilsiz şəbəkələrdə , unicast axından başqa trafikin tutulması üçün izləyici (sniffer), multicast qrupa multicast trafikin əldə olunması üçün monitorinq , və ya broadcast axının əldə olunması üçün—şəbəkə adapteri (network adapter) promiscuous modda (qarışıq modda) olmalıdır.

Porterin beş güc analiz modeli (ing. Porter five forces analysis) — 1979-cu ildə Harvard Biznes Məktəbində Maykl Porter tərəfindən hazırlanmış sənaye rəqabətinin təhlili və biznes strategiyasının inkişafı üçün metodologiya. Porterin beş səlahiyyətinə daxildir: əvəzedici məhsulların yaranması təhlükəsinin təhlili; yeni oyunçuların meydana çıxması təhlükəsinin təhlili; təchizatçıların bazar gücünün təhlili; istehlakçıların bazar gücünün təhlili; rəqabət səviyyəsinin təhlili. Metodologiya rəqabətin səviyyəsini və deməli, konkret sənayedə biznesin aparılmasının cəlbediciliyini müəyyən edən beş qüvvəni fərqləndirir. Bir sənayenin cəlbediciliyi, bu kontekstdə, sənayenin kifayət qədər gəlirliliyi ilə bağlıdır. “Cəlbedici olmayan” sənaye elə sənayedir ki, burada qüvvələrin birləşməsi gəlirliliyi azaldır. Ən "cəlbedici" mükəmməl rəqabətə yaxınlaşan sənayedir. Porter “makromühit” termininə daxil olan çoxlu sayda amillərdən fərqli olaraq, bu qüvvələri “mikromühit” adlandırır. Makro mühit, şirkətin öz müştərilərinə xidmət göstərmək və mənfəət əldə etmək qabiliyyətinə təsir edən qüvvələrdən ibarətdir. “Mikromühit” qüvvələrinin hər hansı birində dəyişiklik adətən şirkətdən sənaye və bazardakı yerini yenidən nəzərdən keçirməyi tələb edir.

Qan ləkəsi analizi (QLA) (ing. Bloodstain Pattern Analysis) — qan ləkəsi və sıçrayış analizi ilə məşğul olan ədli tibbin şöbəsi. Elmi sahədə, xüsusən qan və DNT molekullarının analizində hər hansı bir irəliləyiş, detektivlər və kriminalistlər tərəfindən cinayətkarları araşdırmaq və tutmaq üçün geniş istifadə olunur. Buna görə qanın məhkəmə tibbi müayinəsinin çoxdan mövcud olmasına baxmayaraq, yeni texnologiyalar bu metoddan istifadə edərək daha yüksək nəticələr əldə etməyə və ədli tibbdə daha çox yayılmasına imkan yaratdı. Qan ləkəsi nümunələrini analiz etmək kimya, biologiya, fizika və həndəsə kimi elmlər haqqında geniş praktik bilik tələb edir. Bu elmin köməyi ilə qan sıçrama zamanı bir insanın hərəkəti və istiqaməti, yaralıların məkanda yeri, yaraların vurulduğu silah və ya obyekt, zərbədən sonra qan hərəkətinin trayektoriyası, kəsilmə və s. cinayətin törədilməsi zamanı baş verən hadisələrin ardıcıllığını qurur. Hadisələrin necə baş verdiyini bilirsinizsə, bundan sonra nə edəcəyinizi bilirsiniz. Qan tökülməsinin təhlili cinayətlərin istintaqında fəal və effektiv kömək üçün xüsusi təlim və təcrübə tələb edir. Potensial məhkəmə mütəxəssisləri Əsas Qan Sprey Analizi kurslarında təhsil alırlar.

Qan ləkəsi analizi (QLA) (ing. Bloodstain Pattern Analysis) — qan ləkəsi və sıçrayış analizi ilə məşğul olan ədli tibbin şöbəsi. Elmi sahədə, xüsusən qan və DNT molekullarının analizində hər hansı bir irəliləyiş, detektivlər və kriminalistlər tərəfindən cinayətkarları araşdırmaq və tutmaq üçün geniş istifadə olunur. Buna görə qanın məhkəmə tibbi müayinəsinin çoxdan mövcud olmasına baxmayaraq, yeni texnologiyalar bu metoddan istifadə edərək daha yüksək nəticələr əldə etməyə və ədli tibbdə daha çox yayılmasına imkan yaratdı. Qan ləkəsi nümunələrini analiz etmək kimya, biologiya, fizika və həndəsə kimi elmlər haqqında geniş praktik bilik tələb edir. Bu elmin köməyi ilə qan sıçrama zamanı bir insanın hərəkəti və istiqaməti, yaralıların məkanda yeri, yaraların vurulduğu silah və ya obyekt, zərbədən sonra qan hərəkətinin trayektoriyası, kəsilmə və s. cinayətin törədilməsi zamanı baş verən hadisələrin ardıcıllığını qurur. Hadisələrin necə baş verdiyini bilirsinizsə, bundan sonra nə edəcəyinizi bilirsiniz. Qan tökülməsinin təhlili cinayətlərin istintaqında fəal və effektiv kömək üçün xüsusi təlim və təcrübə tələb edir. Potensial məhkəmə mütəxəssisləri Əsas Qan Sprey Analizi kurslarında təhsil alırlar.

Radiokarbon tarixləndirmə - (həmçinin karbonla tarixləndirmə və ya C14 təyini də deyilir) karbonun radioaktiv izotopu olan radiokarbonun xüsusiyyətlərindən istifadə etməklə tərkibində üzvi material olan obyektin yaşını təyin etmək üçün bir üsuldur. 1939-cu ildə Berklidəki Radiasiya Laboratoriyasında Martin Kamen və Samuel Ruben, üzvi maddələr üçün ortaq olan elementlərdən hər hansısa birinin biotibbi tədqiqatlarda əhəmiyyətli olacaq qədər uzun ömrü olan izotoplara malik olub-olmadığını müəyyən etmək üçün təcrübələr həyata keçirmişlər. Onlar bu istiqamətdə C14 sintezində laboratoriyanın siklotron sürətləndiricisini istifadə edərək atomun yarı ömrünün əvvəllər düşünüldüyündən çox daha uzun olduğunu kəşf etmişlər. Bunun ardınca o zaman Filadelfiyadakı Franklin İnstitutunda işləyən Serj A. Korffun termik neytronların N14 ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində C14-ün yaranacağı barəsində ideyası irəli sürüldü. Əvvəllər isə belə hesab olunurdu ki, C13-ün deytronlarla qarşılıqlı əlaqədə olması nəticəsində C14-ün yaranma ehtimalı daha yüksəkdir. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Korffun tədqiqatı ilə tanış olan Willard Libby tarixləndirmədə radiokarbon üsulundan istifadənin mümkün ola biləcəyi haqqında düşünmüşdür. 1945-ci ildə Libbi Çikaqo Universitetində işləməyə başladığı dövrdən radiokarbon tarixləndirmə üsulu üzərində işləməyə başlamışdır. O, 1946-cı ildə canlı maddədəki karbonun C14 elementi, eləcə də radioaktiv olmayan karbon ehtiva edə biləcəyini yazdığı məqalə nəşr etdirdi. Libby və bir neçə əməkdaş Baltimorda kanalizasiya işləri zamanı toplanmış metan qazı ilə təcrübə aparmağa davam etmiş və nümunələrini izotopik zənginləşdirmədən sonra onların tərkibində C14 olduğunu sübut etmişlər. Bunun əksinə olaraq neftdən yaranan metan yaşına görə heç bir radiokarbon aktivliyi göstərməmişdir.

Reqressiya analizi — bir və ya bir neçə asılı olmayan dəyişənin digər asılı dəyişənə təsirinin statistik analiz üsulu. Məqsədi bir asılı olan, və bir və ya bir neçə asılı olmayan dəyişənlər arasındakı münasibəti araşdırmaqdır. Burada asılı dəyişənlərin sistematik təsiri nəticəsində asılı olmayan dəyişənlərin özlərini aparmasını izah etmək və onları təsadüfi təsirlərdən ayırd etmək əsas məsələlərdəndir. Asılı olmayan dəyişənlərə reqressorlar və ya prediktorlar, asılı olan dəyişənlər isə kriterial dəyişənlər adlanır. Tədqiqatda yalnız riyazi asılılıq nəzərdə tutulur. Araşdırılan prosesə misal kimi mexaniki emalda kəsmə qüvvəsinin dəyişməsi (asılı olan dəyişən) ilə prosesin gedişini müəyyənləşdirən kəsmə parametrləri (asılı olmayan dəyişən) arasındakı asılılığın təyinini göstərmək olar. Dəyişənlər arasındakı münasibət birölçülü halda y = f ( x ) + e {\displaystyle y=f(x)+e\quad } , formada, n-ölçülü halda isə y = f ( x 1 , x 2 , … , x n ) + e {\displaystyle y=f(x_{1},x_{2},\dotsc ,x_{n})+e\quad } formada axtarılır. Burada y asılı olan dəyişən (parametr), x isə asılı olmayan dəyişənlərdir (parametrlər). f axtarılan və ya qəbul olunmuş funksiyadır. e ilə xətanı təsvir edirlər.

SWOT analizi— şəxs və ya təşkilat üçün biznes rəqabəti və ya layihənin planlaşdırılması ilə bağlı Güclü (ing. Strengths), Zəif (ing. Weaknesses) tərəfləri, İmkanları (ing. Opportunities) və Təhdidləri (ing. Threats) müəyyən etməyə kömək etmək üçün istifadə edilən strateji planlaşdırma və strateji idarəetmə texnikası. SWOT analizi ilk dəfə Albert Humphrey tərəfindən 1960–1970-ci illərdə Stanford Universitetində aparılan bir araşdırma layihəsini idarə edərkən istifadə edib. Hazırda bir çox şirkətlər güclü və zəif yönləri anlamaq, eyni zamanda ətrafda olan fürsət və təhlükələrin fərqinə varmaq üçün SWOT analizindən istifadə edirlər. Güclü tərəfləri müəyyən etmək üçün aşağıdakı sualları cavablamaq lazımdır: Rəqiblərər nəzərən hansı üstünlüklər mövcuddur? Xərclərin keçən ilə nəzərən azalıbmı? Uğursuz olunan layihələr və uğusuzluğa aparan səbəblər nələrdir?

Sosial şəbəkə analizi — şəbəkələrdən və qraf nəzəriyyəsindən istifadə etməklə sosial strukturların tədqiqi prosesi. O şəbəkə strukturlarını qovşaqlar (fərdi aktyorlar, insanlar və ya şəbəkə daxilindəki əşyalar) və onları birləşdirən bağlar, uclar və ya əlaqələr (əlaqələr və ya qarşılıqlı əlaqələr) baxımından xarakterizə edir. Sosial şəbəkələrin təhlili vasitəsilə tez-tez vizuallaşdırılan sosial strukturlara sosial media şəbəkələri, memin yayılması, məlumat dövriyyəsi, dostluq və tanışlıq şəbəkələri, biznes şəbəkələri, bilik şəbəkələri, çətin iş əlaqələri, əməkdaşlıq qrafikləri, qohumluq, xəstəliklərin ötürülməsi və cinsi əlaqələr daxildir. Bu şəbəkələr tez-tez qovşaqların nöqtələr, bağlantıların isə xətlər kimi göstərildiyi sosioqramlar vasitəsilə vizuallaşdırılır. Bu vizuallaşdırmalar, maraq atributlarını əks etdirmək üçün onların qovşaqlarının və uclarının vizual təsvirini dəyişdirərək şəbəkələri keyfiyyətcə qiymətləndirmək üçün vasitə təmin edir. Sosial şəbəkələrin təhlili müasir sosiologiyada əsas texnika kimi meydana çıxıb. O, həmçinin aşağıdakı sahələrdə əhəmiyyətli populyarlıq qazanıb: antropologiya, biologiya, demoqrafiya, kommunikasiya tədqiqatları, iqtisadiyyat, coğrafiya, tarix, informasiya elmi, təşkilati araşdırmalar, politologiya, ictimai səhiyyə, sosial psixologiya, inkişaf tədqiqatları, sosiolinqvistika və informatika, təhsil və distant təhsil tədqiqatı. Hal-hazırda istehlakçı alət kimi mövcuddur. Sosial şəbəkə analizinin üstünlükləri ikiqatdır. O çoxlu əlaqəli verilənləri emal edə və ümumi əlaqəli şəbəkə strukturunu təsvir edə bilər.