Dünya ətrafında 80 xəzinə

Dünya ətrafında 80 xəzinə (ing. Around the World in 80 Treasures) - BBC tərəfindən istehsal olunmuş on seriyalı incəsənət və səhayət sənədli filmidir. İncəsənət tarixi üzrə mütəxəssis Den Kruinkşank tərəfindən hazırlanmış sənədli film ilk dəfə 2005-ci ilin mart-aprel aylarında yayımlanmışdır. Filmin adı Jül Vernin məşhur "80 gün dünya ətrafında" romanının adından götürülmüşdür.

Dünya ətrafında 80 xəzinə
ing. Around the World in 80 Treasures
Janr sənədli film
İstehsalçı BBC
Kanal BBC Two
İlk baxış tarixi 21 fevral 2005-25 aprel 2005
Filmin növü tammetrajlı sənədli film
Müddət 56 dəq.
Ölkə Böyük Britaniya Birləşmiş Krallıq
Dil ingiliscə
Mövsüm sayı 1
Bölüm sayı 10
IMDb ID0450898

Serialda beş aylıq dünya turuna başlayan tədqiqatçı insanlar tərəfindən yaradılmış və müxtəlif ölkələrdə yerləşən 80 xəzinəni təqdim edilir. Mühüm əhəmiyyətli xəzinələr arasında memarlıq nümunələri və tarixi artefaktlar vardır. Dünya turu çərçivəsində ümumilikdə 34 ölkəni ziyarət edən Kruinkşank yeddi qitədən altısında olur (Antarktidaya getmir). Həmin dövrdə təhlükəli ərazi olduğuna görə tədqiqatçı İraqa getməkdən imtina edir.

Serial boyunca tədqiq edilən 80 xəzinədən başqa tədqiqatçı səfər etdiyi yerlərdə müxtəlif qeyri-ənənəvi qida nümunələrinin (qoyun xayası, beyin, müxtəlif cücülər və sair) dadına baxır, yerli adətlər və ərazinin tarixi haqqında məlumat verir. Nəqliyyat vasitəsi kimi təyyarə, qatar, dəvə, ulaq, ayaq, hava şarı, velosiped, skuter, avtomobil və qayıq istifadə edilir.

Tədqiqatçının memarlığa olan sevgisi filmdə özünü açıq göstərir. Seçilmiş xəzinələrin bir çoxu memarlıq və tarixi abidələrdir. UKTV serialı bir neçə dəfə təkrar efirə verib. Lakin kommersiya standartlarına uyğun olaraq (arada reklamların yerləşdirilməsi üçün) bir saat müddətinə sığması üçün seriyalar montaj edilərək davam etmə müddəti 46 dəqiqəyə qədər azaldılıb.

Sənədli filmləri müşayət edən iki cildli kitab nəşr edilmişdir. Den Kruinkşank tərəfindən səfər zamanı gündəlik kimi yazılmış kitablarda çoxsaylı səhnə arxası səhnələrin təsviri, xəzinələrin detallı təsviri və tədqiqatçının ziyarət etdiyi yerlər haqqında şəxsi fikirləri yer alır.

Seriya 1: Perudan Braziliyaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
1 Andlar, Peru Maçu Pikçu İnk İmperiyasının bütün dünyada məşhur olan və 1911-ci ildə kəşf edilmiş paytaxtı. Maçu Pikçu 13°09′47″ c. e. 72°32′45″ q. u.HGYO
2 Andlar, Peru İnklərin duz ayırma yerləri Dağlıq keçidlərdə XV əsrdə inklər tərəfindən hazırlanmış və duz alınması üçün istifadə olunmuş terras formalı quyulu yerlərdir. Ərazidə toplanmış suyun günəş şüaları altında buxarlanmasından sonra yerdə qalan duzlar toplanır. İnklərin duz ayırma yerləri 13°18′01″ c. e. 72°09′18″ q. u.HGYO
3 Naska, Peru Naska xətləri Yalnız yüksəklikdən görünən 300-dən çox geometrik və canlı təsvirləridir. B.e. III-VI əsrlərinə aid edilir. Quraqlıq iqlim sayəsində günümüzə çatmışdır. Naska xətləri 14°43′20″ c. e. 75°09′34″ q. u.HGYO
4 Lambayeke, Peru Sipan hörümçək torları Tanrı-hörümçək təsvir edilmiş Moçe sivilizasiyasına məxsus boyunbağılarıdır. B.e. I-II əsrlərinə aid edilən zinət əşyaları Sipan hakiminin məzarından aşkarlanıb. Hazırda Sipan hökmdar məzarları muzeyində saxlanılır. Sipan hörümçək torları 6°42′18″ c. e. 79°53′57″ q. u.HGYO
5 Truxilo, Peru Çan-Çan Bişmiş gildən inşa edilmiş ən böyük şəhərdir. Əsası b.e. XIV əsrində çimu sivilizasiyası tərəfindən qoulub. Çan-Çan 8°06′38″ c. e. 79°04′29″ q. u.HGYO
6 Pasxa adası Moai Polineziyalılar tərəfindən ən geci 1000 il əvvəl hazırlanması ehtimal edilən, bəziləri monolit olan, insan başı formalı nəhəng daş heykəllərdir. Moai
7 Kuyaba, Braziliya Umahra baş geyimləri Rəngarəng tutuquşu lələklərinin insan saçları vasitəsi ilə bir-birinə bağlanması vasitəsiylə hazırlanan və Amazoniyanın simvolu olan baş geyimləridir. Umahra baş geyimləri
8 Rio-de-Janeyro, Braziliya İsa Məsihin heykəli İsa Məsihin 38 metr hündürlüyündə olan heykəlidir. Dünyada Ar-deko stilində hazırlanmış ən böyük heykəldir. İsa Məsihin heykəli 22°57′05″ c. e. 43°12′38″ q. u.HGYO

Seriya 2: Meksikadan Amerikaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
9 Cənubi Meksika Palenke Mayalıların ən böyük şəhəridir, b.e. VII əsrində inşa edilib, sivilizasiyanın memarlıq bacarığını, heykəltəraşlıq və yapışdırma relyef sahəsindəki bacarığını gözəl nümayiş etdirir. Palenke sarayı 17°28′59″ şm. e. 92°02′58″ q. u.HGYO
10 Tollan Tula, Meksika Tula nəhəngləri B.e. X əsrində tolteklər tayfası tərəfindən hazırlanmış nəhəng daş sütunlardır. Sütunlar tolteklərin tanrılarını qoruyan döyüşçülər formasında hazırlanmışdır. Başlarında lələklərdən hazırlanmış geyim olan döyüşçülər qılınc, ox və nizələrlə silahlandırılıblar. Tula nəhəngləri
11 Mexiko, Meksika İnsanlıq yol ayrıcında Dieqo Riveranın Nelson Rokfellerin sifarişi ilə işlədiyi nəhəng divar rəsmidir. Əsərdə kapitalizmkommunizm arasındakı qarşıdurma göstərilib. Rokfeller əsəri bəyənmədiyi üçün dağıdılmasını əmr verib. Nyu-Yorkda məhv edilmiş əsəri Rivera Mexikoda yenidən yaradıb. İnsanlıq yol ayrıcında 19°26′08″ şm. e. 99°08′28″ q. u.HGYO
12 Kortez, Kolorado, ABŞ 1851-ci il «Kolt» revolveri ABŞ Vətəndaş müharibəsi zamanı istifadə olunmuş, Vəhşi Qərbin tabe edilməsindən sonra «Manifest Destiny» şüarı ilə açıq saxlanmasına icazə verilmiş, kütləvi istehsal olunan altı gülləli revolverdir. Revolver
13 Qayalı dağlar kanyonu, Kolorado, ABŞ Mesa-Verde B.e. XI əsrində naməlum sirrli xalq tərəfindən inşa edilmiş kiçik qayalıq şəhəridir. Mesa Verde 37°11′01″ şm. e. 108°29′19″ q. u.HGYO
14 Şarlottsvill, Virciniya, ABŞ Montiçello XVIII əsrin sonlarında Tomas Ceffersonun layihəsi əsasında onun üçün inşa edilmiş mülkdür. Bina ABŞ müstəqilliyinin simvolu hesab edilir. Montiçello 38°00′32″ şm. e. 78°27′11″ q. u.HGYO
15 Nyu-York, Nyu-York, ABŞ Azadlıq heykəli İstiqlal bəyannaməsinin yubileyi münasibətilə fransız xalqı adından Fransa dövləti tərəfindən ABŞ-a hədiyyə edilmiş 46 metr hündürlüyü olan bürünc heykəldir. Azadlıq heykəli 40°41′21″ şm. e. 74°02′40″ q. u.HGYO
16 Manhetten, Nyu-York, ABŞ Siqrem-bildinq göydələni Dünyada ilk ofis göydələni. XX əsrin 50-ci illərinin ortalarında inşa edilmiş bina, memarlıqda sadəlik və funksionallığın etalonu hesab edilir. Siqrem-bildinq 40°45′30″ şm. e. 73°58′19″ q. u.HGYO

Seriya 3: Avstraliyadan Kambocaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
17 Sidney, Avstraliya Müqəddəs Ceyms kilsəsi Son klassik stildə, 1819-cu ildə inşa edilmiş kilsədir. Kilsənin memarı ingilis dustaq Frensis Qrinuemdir. Kilsənin inşası Sidneyin dustaqlar şəhərindən paytaxt şəhərə çevrilməsi prosesinin əsasını qoymuşdur. Müqəddəs Ceyms kilsəsi 33°52′10″ c. e. 151°12′40″ q. u.HGYO
18 Avstraliyanın şimalında Kakadu milli parkı Qayaüstü təsvirlər Əksəri bir-birinin üstünə keçən bir neçə yüz qayaüstü təsvir. Təsvirlərin əksəri 20-30 min il əvvəlki dövrə aid edilir. Qayaüstü təsvirlər 12°25′16″ c. e. 132°40′23″ q. u.HGYO
19 Toracaland, İndoneziya Ruh evləri Qayığa bənzər damları olan və insanın digər aləmlərdəki həyatını simvolizə edən qeyri-adi evlərdir. Bu cür evlər xoruz təsvirləri və dəfn zamanı qurban kəsilmiş camışların buynuzları ilə bəzədilir. Bu yer, tayfanın ölmüş sakinlərinin mütləq keçməli olduğu məkan hesab edilir. Ruh evləri
20 Toracaland, İndoneziya Ölülər şəhəri "Tau Tau" Toraca xalqının ölmüş nümayəndələrinin təsvir edildiyi taxta heykəllərdən ibarət şəhərcikdir. Heykəllər dəfn yerlərinin yuxarısındakı qayalıqlarda yerləşdirilir və onlar vasitəsiylə yaxınları ölmüş ailə üzvlərinin ruhları ilə əlaqə saxlayırlar. Ölülər şəhəri "Tau Tau"
21 Yava, İndoneziya Borobudur Cənub yarımkürəsindəki qədim abidələr arasında ən böyük olanı, dünyanın ən böyük buddist məbəd kompleksidir.Buddistin nirvanaya gedən yolunu əks etdirir. Borobudur 7°36′29″ c. e. 110°12′14″ q. u.HGYO
22 Ayutaya, Tailand Qızıl şir Qızıldan hazırlanmış və qiymətli daş-qaşlarla bəzədilmiş nəfis fil heykəlciyi. Heykəlcik 1420-ci ildə qüdrətli hökmdarın hakimiyyət üstündə fillər üzərində duelə çıxmış və nəticədə hər ikisi həlak olmuş oğullarının xatirəsinə hazırlanmışdır. Vat-Raçaburana məbədindən tapılmış heykəlcik hazırda Ayutaya Milli Muzeyində saxlanılır. N/A
23 Siemreap, Kamboca Anqkor Vat Hinduizmin baş tanrısı olan Vişnaya həsr edilmiş məbəd kompleksidir. XII əsrin ortalarında, Xmerlərin kralı II Suryavarmana tərəfindən inşa etdirilmişdir. Kral məbədi sifariş edərkən daşlar üzərində səmavi həyatı əks etdirməyi qarşısına məqsəd qoymuşdu. 13°24′45″ c. e. 103°52′00″ q. u.HGYO
24 Anqkor, Kamboca Anqkor Txom şəhərində Bayon məbədinin daş üzləri Anqkor Txom şəhəri onun banisi VII Cayyavarmananın hərbi triumfunu əks etdirən abidədir. Şəhərin mərkəzində isə Bayon buddist məbədi yerləşir. Məbədin bütün divarları müxtəlif insan üzlərini əks etdirən daş plitələrlə örtülmüşdür. Bayon məbədinin daş üzləri 13°26′28″ c. e. 103°51′31″ q. u.HGYO

Seriya 4: Yaponiyadan Çinə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
25 Tokio, Yaponiya Katana Samurayların əsrlərdir istifadə etdikləri və yapon mədəniyyətinin simvollarından biri hesab edilən samuray qılıncıdır. XVI-XVII əsrlərə aid katana
26 Himeci, Yaponiya Himeci qəsri Hime dağının ətəyində qəsrin inşasına XIV əsrin ortalarında (Muromati dövrü) başlanmışdır. Qəsr adını möhtəşəm ağ quşu xatırladan xüsusi forması və eleqant görünüşünə görə almışdır. Yaponiyanın dövrümüzə çatmış ən qədim qəsrlərindən biridir. Qəsr kompleksinə daxil olan 83 binanın hamısı ağacdan inşa edilmişdir. Himeci qəsri 34°50′22″ c. e. 134°41′28″ q. u.HGYO
27 Kyoto, Yaponiya Dzen stilində hazırlanmış Ryöan-dzi bağı Ryöan-dzi 1450-ci ildə Hosokava Kaçumoto tərəfindən inşa etdirilmişdir. Məbədin havadarları Toyotomi HideyösiTokuqava İeyasu olmuşlar. Məbədin adı «əjdahanın dincəldiyi məbəd» anlamını ifadə edir. Ryöan-dzi bağı 32°02′04″ c. e. 135°43′06″ q. u.HGYO
28 Pekin, Çin Yasaq şəhər Yasaq şəhər dünyada ən böyük saray kompleksidir. Kompleksin ümumi sahəsi 720.000 kv.m.-dir. Kompleksə 8707 otaq (əfsanəyə görə 9999 otaqdır, lakin onlardan bəziləri gizli olduğundan bilinmir) daxildir. Yasaq şəhər 39°54′53″ c. e. 116°23′26″ q. u.HGYO
29 Pekin, Çin İxeyuan yay sarayının parkı Pekin şəhəri yaxınlığında yerləşən, Tzin sülaləsi hökmdarlarının yay iqamətgahıdır. 3000-dən çox tikilinin daxil olduğu park kompleksi UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır. Mərmər gəmi 39°59′51″ c. e. 116°16′08″ q. u.HGYO
30 Çin Böyük Çin səddi Qədim Çin memarlığının ən gözəl nümunələrindən biri olan və Çinin şimal sərhəddləri boyunca uzanan möhtəşəm divardır. İlkin hissələri e.ə. IV-III əsrlərdə inşa edilib. E.ə. 221-ci ildə Çinin birləşdirilməsindən sonra imperator Sin Şi Xuandi imperiyanın şimal və şimal-qərb sərhədlərinin köçəri xalqların hücumlarından qorunmasını təmin etmək üçün səddin davamının inşa olunmasını əmr etmişdir. Böyük Çin səddi 40°25′ c. e. 116°05′ q. u.HGYO
31 Sian, Çin Terrakota ordusu 8099 Çin döyüşçüsü və onların atlarının tam ölçülü heykəllərinin dəfn edildiyi yerdir. 1974-cü ildə imperator Sin Şi Xuandinin məzarının yanında aşkar edilib. Terrakota ordusu 34°23′05″ c. e. 109°16′23″ q. u.HGYO
32 Şanxay, Çin Min sülaləsinin çinisi Çində kəşf olunmuş çini qablar Çin mədəniyyətinin simvollarından biri hesab edilməklə dünyanın ən məşhur muzeylərinin kolleksiyalarını bəzəyir. Min sülaləsi dövründə (13681644) istehsal edilmiş çini məhsulları isə öz incəliyi və naxışları ilə daha məşhurdur. Şanxay muzeyi dünyada ən böyük Min çinisi kolleksiyalarından birinə malikdir.

Seriya 5: Hindistandan Şri-Lankaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
33 Kəlkətə, Hindistan İlahə Durqa İlahə-döyüşçü Durqa şeytanlarla savaşaraq tanrıları və yer üzündə sabitliyi qoruyur. Bu ilahə adətən on əlli, şir və ya pələng üzərində təsvir edilir. İlahənin əllərində silahlar və ya lotus gülü, üzündə isə sakit təbəssüm olur. Əlində heç nə olmayan ilahə fiqurlarının barmaqları müxtəlif simvolik formalarda təsvir edilir. Durqa
34 Şri-Lanka Sigiriya Dəniz səviyyəsindən 370 metr, ətraf düzənlikdən isə 170 metr yüksəklikdə yerləşən qayalıq yayladır. Yayla Şri-Lanka adasının mərkəzində yerləşir. 1982-ci ildən Siqiriya UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır. Yaylada 470-480-ci illərdə kral Kasiyapa tərəfindən qala divarları ilə əhatə olunmuş və mərkəzində saray yerləşən şəhər salınmışdır. Şəhərin xarabalıqları dövrümüzə çatmışdır. Sigiriya 7°57′25″ c. e. 80°45′35″ q. u.HGYO
35 Polonnaruva, Şri-Lanka Nəhəng Budda heykəli Nəhəng Budda heykəli təxminən 1180-ci illərdə hazırlanmışdır. Hündürlüyü 40 metrə yaxındır. Nəhəng qranit qayadan yonulmuş heykəldə Budda uzanmış vəziyyətdə təsvir olunub. Qal Vixariya 7°57′58″ c. e. 81°00′17″ q. u.HGYO
36 Kandi, Şri-Lanka Buddanın dişi Bu dişin sehrli gücə malik olmasına inanılır: dişə sahib olan hakimiyyətin sonsuz gücünə də sahib olur. Buna görə də dişin sahibi hökmdar sülaləsi hesab edilir. Təxminən e.ə. 540-cı ildə Buddanın kremasiyasından sonra dörd dişi qalmışdır ki, onlar da dünyanın müxtəlif hissələrində saxlanılır. Məbədin interyeri 7°17′38″ c. e. 80°38′19″ q. u.HGYO
37 Koççi, Hindistan Koççi ədviyyatları Əsrlər boyu Koççi ədviyyat ticarətinin mərkəzi olmuşdur. Şərqdən gələn bütün ədviyyat tacirləri bu şəhərdən keçmişlər ki, bu da şəhərin tarixində öz izini qoymuşdur. Hind ədviyyatları
38 Maduray, Hindistan Minakşi məbədi Hindistanın Tamilnad ştatının Maduray şəhərində yerləşən hinduist məbədidir. Tanrı Şivanın arvadlarından biri olan ilahə Minakşinin şərəfinə adlandırılıb. Şəhərin düz mərkəzində yerləşən məbədin ətrafında hər il müxtəlif bayramlar və rituallar keçirilir. 258 metr uzunluğu, 223 metr eni olan məbədin hündürlüyü 51.9 metrdir. Minakşi məbədi 9°55′10″ c. e. 78°07′10″ q. u.HGYO
39 Caypur, Hindistan Cantar-Mantar rəsədxanası 1727—1734-cü illərdə racput maharacası II Savay Cay Sinqh tərəfindən, bir qədər əvvəl inşa etdirdiyi şəhərdə yaradılmış rəsədxanadır. Bu həmin hökmdar tərəfindən Hindistanda inşa etdirilmiş beş rəsədxanadan ən böyüyü və ən yaxşı saxlanılmış olanıdır. Rəsədxanadakı ölçü alətləri nəhəng ölçülərinə görə fərqlənir. Cantar-Mantar rəsədxanasındakı günəş saatı dünyanın ən böyük günəş saatı hesab edilir (27 metr diametrində). Cantar-Mantar rəsədxanası 26°55′29″ c. e. 75°49′30″ q. u.HGYO
40 Aqra, Hindistan Tac Mahal Camna çayının sahilində yerləşən türbə-məsciddir (memar Ustad İsa, Əhməd Lahauri və başqaları). Əmir Teymurun nəslindən olan Böyük Moğol İmperiyasının sultanı Şahcahan tərəfindən ölmüş həyat yoldaşı Mümtaz Mahalın xatirəsini əbədiləşdirmək üçün inşa etdirilib. Sonradan sultan özü də burada dəfn olunub. Tac Mahal 27°10′29″ c. e. 78°02′31″ q. u.HGYO

Seriya 6: Özbəkistandan Suriyaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
41 Səmərqənd, Özbəkistan Səmərqənd kaşıları Səmərqənd Özbəkistanın ikinci ən böyük şəhəridir. Bu şəhər Teymurilər dövlətinin paytaxtı olmuş, Əmir Teymurun hakimiyyəti dövründə şərqin ən məşhur və istedadlı sənətkarları bu şəhərin inşasına cəlb edilmişdir. Şəhər binalarının inşasında istifadə edilmiş kaşılar rəngarəngliyi və incəliyi ilə diqqət çəkir. Onların ən gözəl nümunələri Teymur və onun nəvəsi Uluqbəyin dəfn edildiyi Əmiri-Gur türbəsinin inşası zamanı istifadə olunub. Türbə Azəri stilində inşa olunub. Əmiri-Gur 39°38′54″ c. e. 66°58′08″ q. u.HGYO
42 Buxara, Özbəkistan Buxaranın ticarət qübbələri Orta əsrlərdə şərqin ən böyük mədəniyyət və ticarət mərkəzlərindən biri olmuş Buxara şəhərində ticarətin mərkəzi olmuş xüsusi gümbəzli tikililər əsasən XVI əsrdə inşa edilmişdir. Hazırda da həmin binalar inşa edildiyi məqsədlə istifadə olunur. Buxaranın ticarət qübbələri 39°46′41″ c. e. 64°25′23″ q. u.HGYO
43 Bakı, Azərbaycan Atəşgah Qədim dövrlərdə yerli əhali yerdən çıxan təbii alovu ilahiləşdirirdi. «Atəşgah» süzü «Atəş evi» və ya «Alov yeri» anlamını verir. Məbədin qədim inşa tarixi bilinməsə də, bu ərazilərdə atəşə inanmanın çox qədim kökləri olduğu məlumdur. Bu ərazilərin yerdən çıxan alovu Zərdüştü qədim dini inanc sistemi və fəlsəfi düşüncəsini formalaşdırmağa ilhamlandırmışdır. O, təxminən 2.5 min il əvvəl bu ərazilərdə olmuş, bu qəribə alovlarla qarşılaşmış və onlarda tək tanrını görmüşdür. Lakin, həmin dövrdə bütün dinlər çoxtanrılı idi. Bu hadisə din tarixinin ən mühüm hadisələrindən biri idi. Çünki, məhz bu ərazilərdə tək tanrıya inamın əsası qoyulmuşdur. Azərbaycanda İslamın yayılmasından sonra, XVII-XVIII əsrlərdə baxımsız qalmış məbəd qismən Hindistandan gələn tacirlər tərəfindən bərpa və istifadə olunmuşdur. Atəşgah 40°24′55″ c. e. 50°00′31″ q. u.HGYO
44 İsfahan, İran İmam məscidi Məscid Nəqşi-Cahan meydanının cənub tərəfində yerləşir və Səfəvi memarlığının ən gözəl nümunələrindən biri hesab olunur. İsfahanın ən böyük məscididir. İmam məscidi 32°39′16″ c. e. 51°40′39″ q. u.HGYO
45 Şiraz, İran Fars xalçası Fars xalçası fars mədəniyyəti və incəsənətinin önəmli hissəsidir. Xalçaçılığın İran ərazisində tarixi qədim olmaqla, Əhəmənilər dövrünə qədər gedib çıxır. Son orta əsrlər dövründən etibarən fars xalçaları Avropada da yüksək qiymətləndirilir. Fars xalçası
46 Kirmanşah ostanı, İran Bisütun kitabəsi Ekbatan xarabalıqlarından cənub-qərbdə, müasir KirmanşahHəmədan şəhərləri arasında Bisütun qayası üzərində Əhəməni hökmdarı I Daranın sifarişi ilə üç dildə (qədim fars, elamakkad) mixi yazı ilə yazılmış və e.ə. 523-521-ci illərdə baş vermiş hadisələrdən bəhs edən kitabədir. Kitabə qədim dillərin və əlifbaların oxunmasında açar rolunu oynayıb. Bisütun kitabəsi 34°23′26″ c. e. 47°26′09″ q. u.HGYO
47 Fars ostanı, İran Persepolis Əhəmənilərin qədim paytaxtının qalıqlarıdır. Şəhər Makedoniyalı İskəndər tərəfindən dağıdılıb. Şərq ədəbiyyatında Təxti-Cəmşid adı ilə də məşhurdur. Persepolis 29°56′04″ c. e. 52°53′25″ q. u.HGYO
48 Dəməşq, Suriya Əl-Həmidiyyə bazarı Dəməşqin qədim məhəlləsində yerləşən tarixi bazar küçəsidir. Suriyanın ən böyük və mərkəzi bazarıdır. Suq al-Hamidiya (2010) 33°30′39″ c. e. 36°18′03″ q. u.HGYO

Seriya 7: İordaniyadan Efiopiyaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
49 İordaniya Petra Nəbatilər dövləti paytaxtıdır. Yunan mənşəli olan bu sözün mənası "daş" deməkdir. Nəbatilər öz evlərini dağın qoynunu oyaraq düzəltdiklərinə görə ora belə adlandırılmışdır. 1812-ci ildə İohann Lüdviq Burkxardt tərəfindən kəşf edilmişdir. Petra 30°19′44″ c. e. 35°26′26″ q. u.HGYO
50 Madaba, İordaniya Madaba xəritəsi Madaba şəhərindəki pavoslav Müqəddəs Georgi kilsəsinin döşəməsində mazoik xəritədir. VI əsrə aid xəritədə Müqəddəs torpaqlarYerusəlim detallı təsvir edilmişdir. Panno Müqəddəs torpaqların ilk xəritəsi hesab edilir. Madaba xəritəsi 31°43′03″ c. e. 35°47′39″ q. u.HGYO
51 Yerusəlim, İsrail Məbəd dağı Yerusəlimin Qədim şəhər hissəsinin cənub-şərqində yerləşən dağ, iudaizm və islamda müqəddəs hesab edilən yerdir. Müasir dövrdə qala divarları ilə əhatə olunmuş Məbəd dağı Qədim şəhərin digər hissələrindən ayrılır. Məbəd dağında islam dinində müqəddəs yerlər hesab edilən Qübbətüs-SəhraMəscidül-Əqsa yerləşir. Məbəd dağı 31°46′40″ c. e. 35°14′08″ q. u.HGYO
52 Aksum, Efiopiya Aksum stellaları Aksumda, əksəri b.e. IV əsrinin sonlarında hazırlanmış 200-dən çox bazalt stella qeydə alınmışdır ki, onların da ən böyüyünün hündürlüyü 33 metrdir. 14 mərtəbəli bina hündürlüyündə olan həmin stella hazırda aşmış vəziyyətdədir. Dik vəziyyətdə olan ən böyük stellanın hündürlüyü isə 21 metrdir. Aksum stellası 14°07′ c. e. 38°44′ q. u.HGYO
53 Debre Damo, Efiopiya Məryəmin möcüzələri əlyazması İsanın anası Məryəmin müxtəlif möcüzələrindən bəhs edən illüstrasiyalarla zəngin qədim əlyazmadır. Əlyazma Efiopiyanın qədim dillərindən olan Geez dilində yazılıb. Debre Damo monastırı 14°22′21″ c. e. 39°17′24″ q. u.HGYO
54 Lalibela, Efiopiya Lalibela qaya kilsələri XII əsrdə inşa edilmiş 11 qaya kilsə kompleksidir. Efiopiya ənənəsində kilsələrin mələklərin köməkliyi ilə inşa edildiyinə inanılır. Lalibela qaya kilsələri 12°01′54″ c. e. 39°02′28″ q. u.HGYO
55 Lalibela, Efiopiya Lalibela xaçı Efiopiyanın ən müüm dini və tarixi artefaktlarından biri hesab edilən böyük, bəzəkli qızıl xaçdır. Xaç XII əsrə aid qaya kilsədə saxlanılır və keşişlər həmin xaç vasitəsiylə xeyir-dua verirlər. Xaçın şəfalı gücü olduğuna inanılır. Lalibela xaçı 12°01′54″ c. e. 39°02′28″ q. u.HGYO

Seriya 8: Malidən Misirə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
56 Cənnə, Mali Cənnə Böyük məscidi Sudan-Sahel memarlıq üslubunun ən böyük nailiyyətlərindən biri və çoxlu memarların təxəyülünün məhsulu olan böyük çiy kərpic tikilisidir. Məscid Malinin Cənnə şəhərində Bani çayının çaybasar hissəsində yerləşir. Bu yerdə ilk məscid XIII əsrdə tikilib, lakin hazırkı struktur 1907-ci ilə təsadüf edir. Eləcə də, Cənnə icmasının mərkəzi olan bu yer Afrikanın ən məşhur memarlıq abidələrindən biridir. Great Mosque of Djenné 13°54′19″ c. e. 4°33′20″ q. u.HGYO
57 Sanqa, Mali Doqonların qayaüstü təsvirləri Bəzi tədqiqatçıların ən erkən nümunələrini XIII əsrə aid etdikləri qayaüstü təsvirlərdir. Təsvirlər daim yenilənir. Hər üç ildən bir bu təsvirlərin olduğu ərazidə sünnət ritualı həyata keçirilir. Qayaüstü təsvirlər
58 Sanqa, Mali Doqonların maskaları Doqonların rəqs zamanı istifadə etdikləri maskalardır. Onlar müqəddəs hesab edilirlər və adi insanların həmin maskaların harda və necə saxlanması haqqında məlumatı olmur. Doqon maskaları
59 Tripoli, Liviya Leptis-Maqna Müasir Liviya ərazisindəki tarixi Sirtika (müasir dövrdə Tripolitaniya) vilayəti ərazisində yerləşən qədim şəhərin qalıqlarıdır. Şəhər Roma imperiyası dövründə çiçəklənmə dövrünü yaşayıb. Şəhərin xarabalıqlar Aralıq dənizi sahilində, Tripoli şəhərindən 130 km şərqdə, Homs ərazisində yerləşir. Planlaşdırma xüsusiyyətlərinə görə bu şəhər "Afrika Roması" adlandırılmışdır. Şəhərin təxminən e.ə. XI əsrdə salınması ehtimal edilir.[1] Leptis Maqna 32°38′21″ c. e. 14°17′26″ q. u.HGYO
60 Qəsr əl-Həcc, Liviya Berberlərin anbarları Daş, gips və gildən istehsal edilmiş taxıl anbarlarıdır. Sakinlərin ən qiymətli məhsullarının qorunması üçün anbarların ətrafında qala divarları inşa edilmişdir. Bu anbarlarda təkcə taxıl yox, zeytun, şərab və sair məhsullar da saxlanmışdır. Anbarın divarları çox qalındır. Buna görə də ərazidə xüsusi havalandırma sistemi yaradılmışdır. Qəsr əl-Həcc 32°02′41″ c. e. 12°09′53″ q. u.HGYO
61 Misir Xeops ehramı Qədim Misir memarlığının ən məşhur nümunəsi, Dünyanın yeddi möcüzəsindən biri, Dünyanın yeni yeddi möcüzəsi sırasına düşməyə namizəd olmuş məşhur memarlıq abidəsidir. Xeops ehramı 29°58′45″ c. e. 31°08′03″ q. u.HGYO
62 Qahirə, Misir Tutanxamonun dəfn maskası Firon Tutanxamonun mumiyasının qızıl dəfn maskası Misirin XVIII sülaləsinin incəsənət nümunələri arasında ən məşhur əsərlərdən biri hesab edirlər. Maskada gənc firon sıralı baş geyimində təsvir edilir. Onun başının qabağında çalağan və ilan fiqurları durur. Maskanın sinəsinə çiyin tərəflərdə şahin fiqurları ilə bəzədilmiş zəngin boyunbağı düşür. Tutanxamonun dəfn maskası 30°02′52″ c. e. 31°14′00″ q. u.HGYO
63 Edfu, Misir Edfu məbədi Edfu məbədi Nil çayının qərb sahilində, yunan-roma dövründə Apollonopolis Maqna adı ilə məşhurlaşmış qədim Edfu şəhərində yerləşən məbəddir. Bu məbəd Qədim Misir məbədləri arasında dövrümüzə ən yaxşı çatmış məbəddir. Ptolomeylər sülaləsi dövründə(e.ə. 237-57-ci illər) inşa edilmiş məbəd tanrı Horusa həsr edilmişdir. Edfu məbədi 24°58′40″ c. e. 32°52′24″ q. u.HGYO
64 Luksor, Misir Nefertarinin türbəsi II Ramzesin birinci həyat yoldaşı Nefertari Merenmutun türbəsidir. Türbə ictimayətə bağlıdır. Türbənin daxilində Qədim Misirin ən yaxşı saxlanılmış və ən zəngin interyerlərindən biri, çoxsaylı divar təsvirləri aşkarlanmışdır. Divar təsvirlərində Nefertarinin ölümündən sonra Yeraltı dünyaya səfəri və yenidən doğulması göstərilir. Türbədə divar təsviri 25°43′40″ c. e. 32°35′33″ q. u.HGYO

Seriya 9: Türkiyədən Almaniyaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
65 Kappadokiya, Türkiyə Dərinquyu yeraltı şəhəri Təxminən VI-X əsrlərdə inşa edildiyi güman olunan yeraltı şəhərdir. Yerin 85 metr dərinliyində yerləşən və səkkiz təbəqəli olan şəhərin ümumi sahəsi 1500 m²-dir. İlkin olaraq şəhər yerli əhali tərəfindən yürüşlərdən qorunmaq üçün istifadə olunmuşdur. Sonradan erkən xristianlar bu erkən xristianlaq sığınacaq tapmışlar. 1963-cü ildə kəşf edilmiş şəhər qismən tədqiq olunduqdn sonra 1965-ci ildə turistlər üçün açıq elan edilmişdir. Dərinquyu yeraltı şəhəri 38°22′33″ c. e. 34°44′10″ q. u.HGYO
66 İstanbul, Türkiyə Aya Sofya Əvvəl provoslav kilsəsi, daha sonra məscid, hal-hazırda isə muzey olan məbəddir. Bizans dövrunə aid olan Aya Sofya Bizansın "qızıl əsrinin" simvoludur. 537-ci ildə I Yustinianın sifarişi ilə inşasına başlanmışdır. Aya Sofya 41°00′31″ c. e. 28°58′48″ q. u.HGYO
67 Moskva, Rusiya Moskva metropoliteni Dünyanın ən böyük metropoliten sistemi olan Moskva metrosu həm də dünyada ikinci ən çox istifadə olunan metrodur. 1935-ci ildə açılmış metropoliten daha çox stansiyalarının müxtəlif tərtibatları ilə məşhurdur. Bu stansiyalar sosial-realizmin gözəl nümunələridir. Moskva metropoliteni
68 Solovetski adası, Rusiya Solovetski monastırı Rusiya şimalındakı ən böyük xristian qalası və dini mərkəzi olmuşdur. SSRİ dövründə QULAQ həbsxanası kimi işlədilmişdir. Solovetski monastırı 65°01′28″ c. e. 35°42′38″ q. u.HGYO
69 Sankt-Peterburq, Rusiya I Pyotrun domiki I Pyotrun domiki hazırda Sankt-Peterburq şəhərinin yerləşdiyi keçmiş bataqlıq ərazisində inşa edilmiş ilk tikilidir. I Pyotrun yaşadığı taxta evdə onun şəxsi əşyaları saxlanılır. Ev 1703-cü ilin mayında üç gün ərzində inşa edilmişdir. I Pyotrun domiki 59°57′12″ c. e. 30°19′51″ q. u.HGYO
70 Veliçka, Polşa Veliçka duz şaxtaları XIII əsrdən 2007-ci ilə kimi istifadə olunmuş nəhəng duz şaxtaları sistemidir. Bu tip şaxtalar arasında dünyada ən qədimlərindən biridir. Şaxtalarda fəaliyyət göstərən işçilərin yaşaması üçün duz otaqlar, kilsə və sair də var. Veliçka duz şaxtaları 49°58′58″ c. e. 20°03′20″ q. u.HGYO
71 Berlin, Almaniya Volkswagen Volkswagen böcək Volkswagen (VW) şirkəti tərəfindən 1938-2003-cü illərdə istehsal olunmuş, həm də "Volkswagen Type 1" adıyla tanınan ekonomik maşın modelidir. Hitlerin şəxsi göstərişi ilə hazırlanıb və ilk milli alman avtomobilidir. Volkswagen Käfer
72 Dessau, Almaniya Bauhauzda Brno stulu Brno stulu (model MR50) Lüdviq Mis van der Roe tərəfindən 1929-1930-ci illərdə dizayn edilmiş konsol stuldur. Stul Çexiyanın Brno şəhərindəki Tugendqat villası üçün hazırlanmışdır. Brno stulu

Seriya 10: Bosniyadan Fransaya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərazi Xəzinə Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
73 Mostar, Bosniya və Herseqovina Mostar körpüsü Neretva çayı üzərində Memar Sinanın şagirdi Memar Hayreddin tərəfindən 1566-cı ildə inşa edilən körpüdür. Sultan Süleyman Qanuninin sifarişi ilə inşa edilmiş körpü, Balkanlarda İslam memarlığının ən nümunəvi əsərlərindən sayılır. Bu körpü Xorvat-Bosniya müharibəsi zamanı Xorvat hərbi qüvvələri tərəfindən 1993-cü ilin noyabrın 9-da dağıdılıb. Sonralar körpünün yenidən tikilməsi üçün layihə hazırlandı. Körpü 23 iyul 2004-cü ildə yenidən bərpa olunduqdan sonra açıldı. Mostar körpüsü 43°20′13″ c. e. 17°48′53″ q. u.HGYO
74 Afina, Yunanıstan Parfenon Afina Akropolunun mərkəzində yerləşən, e.ə. V əsrə aid məbədin qalıqlarıdır. Qədim Yunanıstan mədəniyyətinin simvollarından biri hesab edilən məbəd, incəsənətin inkişafının müxtəlif dövrlərinə bu və ya digər dərəcədə təsir etmiş, romantizm hərəkatına təkan vermişdir. Parfenon 37°58′17″ c. e. 23°43′35″ q. u.HGYO
75 Roma, İtaliya Panteon Romanın mərkəzində yerləşən "Bütün Tanrılar məbədi"dir. Məbəd dünyada ən qədim və ən böyük beton gümbəzə malikdir. Qədim Roma memarlığının ən məşhur nümunələrindən biri hesab edilir. Panteon 41°53′54″ c. e. 12°28′36″ q. u.HGYO
76 Florensiya, İtaliya Mediçi kapellası İntibah dövründə Florensiyanın ən nüfuzlu ailəsi olmuş Mediçilərin sifarişi ilə Mikelancelo tərəfindən inşa edilmiş kapelladır. Mediçi kapellası 43°46′30″ c. e. 11°15′12″ q. u.HGYO
77 Venesiya, İtaliya Kanal Qrande Venesiya şəhərini iki yerə bölən şəhərin ən böyük kanalıdır. Kanal hər iki tərəfdən mühüm memarlıq abidələri hesab edilən binalarla əhatə olunmuşdur. Kanal boyunca gəzməklə müxtəlif memarlıq üslublarında inşa edilmiş əsərlərlə tanış olmaq olar. Kanalın kənarında 100-ə yaxın saray var ki, ona görə bəzən ona "Saray Kanalı" da deyirlər. Kanal Qrande 45°26′12″ c. e. 12°19′59″ q. u.HGYO
78 Madrid, İspaniya Gernika Pablo Pikassonun 1937-ci il 26 fevral İspaniya Vətəndaş müharibəsində alman və italyan hava qüvvələrinin İspaniyanın Basklar ölkəsi regionunda Gernikanın bombardman edilməsinə həsr olunmuş məşhur əsər. Gernika 45°26′12″ c. e. 12°19′59″ q. u.HGYO
79 Qranada, İspaniya Əlhambra sarayı İspaniyanın Qranada şəhərində yerləşən İslam mədəniyyətinin ən məşhur tikililərindən biri. Əlhambra sarayının tikintisinə 1232-ci ildə Qranada əmirliyinin əmiri Məhəmməd Bin Nəsr dövründə başlanmışdır. Sarayın daxili tərtibatı, Məhəmməd Bin Ahmerdən sonra hakmiyyətə gəlmiş, Əbu Abdullah Məhəmməd, Əbu Həccac Yusif və V Məhəmməd tərəfindən Əlhambra sarayına əlavələr edilmiş və tikilinin daxili və xarici genişləndirilmişdir. Əlhambra sarayı 37°10′37″ c. e. 3°35′24″ q. u.HGYO
80 Şartr, Fransa Şartr kafedralı Qotik memarlığın ən gözəl nümunələrindən biridir. Daha çox rəngarəng və möhtəşəm vitrajları ilə məşhurdur. Xristian məbədi olmasına baxmayaraq paqan simvolizmi ilə zəngindir. Mərkəzində mərmər labirint yerləşir. Şartr kafedralı 48°26′50″ c. e. 1°29′16″ q. u.HGYO
  1. Əksər müasir mənbələr, o cümlədən UNESCO Arxivləşdirilib 2006-12-31 at the Wayback Machine şəhərin salınma tarixini e.ə. 1100-cü il kimi qeyd etsələr də, BSE-də başqa tarix qeyd edilir — e.ə. VII əsr[ölü keçid].
  • Cruickshank, Dan. Around the World in Eighty Treasures. Weidenfeld & Nicolson (hardback). 17 February 2005. ISBN 978-0-297-84399-3.
  • Cruickshank, Dan. Around the World in Eighty Treasures. Phoenix Books (paperback). 6 October 2005. ISBN 978-0-7538-1947-0.

Ev üçün buraxılış

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Serialın rəsmi BBC DVD-si 19 may 2008-ci ildə satışa çıxarılıb. DVD formatda satış lisenziyası müxtəlif ölkələrdə müxtəlif şirkətlərə satılıb.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]