Türk dili qrupu

Türk dillərdə rəsmi statusu göy rəngli ölkələrdə və muxtarlıqlarda varTürk dilləri danışanların saya görə

Türk dilləri — dünyada böyük sayda əhalinin danışdığı qohum dillər qrupu.

Türk dilləri ailəsi 41 dil, ləhcə və ya şivədən ibarətdir. Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Başqırdıstan, Tatarıstan, Tıva, Çuvaşıstan, Yakutiya (Saxa), Dağlıq Altay və Xakasiya yerli əhalisinin, eləcə də İran, İraq, Əfqanıstan, Çin, Bolqarıstan, Rumıniya, keçmiş Yuqoslaviya və Albaniyanın bir sıra xalqlarının genoloji (mənşəcə) və tipolji cəhətdən qohum dilləri. Keçmiş SSRİ-də türk xalqları slavyan xalqlarından sonra II yeri tuturdu və SSRİ-də bu dil ailəsinə mənsub 23 dil olmuşdur. Türk dilləri qismən Dağıstanda (Qumuqlar, Noğaylar), Kabarda-Balkariya, Qaraçay-Çərkəz (Balkarlar, Qaraçaylılar, Noqaylar), Stavropolda (Noğaylar, Truxmenlər), Moldovada (Qaqauzlar), Litvada (Kəraimlər, Tatarlar), Ukraynada (Krım tatarları) və s. yerlərdə də yayılmışdır. Türk dillərinin hansı dillər ailəsinə daxil olması indiyədək müəyyənləşdirilməmişdir. Alimlərin bir qismi onları Ural-Altay, digər qismi isə Altay dillərinə daxil edirlər. Türk dilləri qrupunu müstəqil dil ailəsi hesab edənlər də var. Türkiyədə isə ümumən türk dilləri əvəzinə türk ləhcələri təbiri qəbul edilməkdədir və buna görə Türkiyə türkcəsi, Azərbaycan türkcəsi, özbək türkcəsi, və s. hamısı türk dilinin ləhcələri hesab edilir. Türk dili deyəndə Türkiyə türkcəsi nəzərdə tutulmaz, ləhcələrin hamısını əhatə edən dil kimi başa düşülür. Türkiyədə universitetlərdə Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları adlanan kafedralarda türk dilləri və ədəbiyyatları barədə dərslər keçilir.

Hazırda bu dil ailəsi 180 milyon insanın doğma dilidir.

Türk dillərinin tarixi inkişafı aşağıdakı mərhələlərə bölünür:

  • Altay və Hun dövrləri (eramızın V əsrinədək)
  • Qədim Türk dövrü (V-X əsrin əvvəli)
  • Orta Türk dövrü (X-XV əsrlər)
  • Yeni və ən yeni türk dövrləri (XVI-XX əsrdə).

Türk dillərinin təsnifatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qəbul olunmuş təsnifata görə türk dilləri Qərbi (Qərbi hun) və Şərq (Şərqi hun) qollarına ayrılır:

Üstünlüyü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir dilin nə qədər köklü və güclü olduğu, o dilin keçmişiylə ölçülür. Şübhəsiz türkcə, bilinən ilk yazılı qaynağı (Orxon Abidələri) ələ alındığında, min ildən çox keçmişiylə köklü və güclü bir dildir.

Söz və cümlə durumu hər dildə özünə aid bir qanuna bağlıdır. Bu qanunların toplumuna dil qrammatikası deyilir. Qanunlardan əlavə dillərin ayrıca özəl qanunlarıda var ki düzənli qaydalara bağlı deyillər. Məsələn: mukəssər cəmi ərəb dilində, artıq hərflər və qaydasız fellər ingilis dilində qaydasız qrammatikalardırlar. Belə qanunsuz qaydalara ərəb dilində səmai(eşitməli) deyirlər. Bu deyişin səbəbi də onların bəlli bir qanuna bağlı olmadığıdır, buna görədə onları gərək eşidib və yadda saxlayasan.

Səmainin tərsi qiyasi(müqayisə etməli) olur ki qaydalı qanunlara bağlıdır və dilin əsas gücü bu qaydaya dayanır.

Səmai sözlər bir dildə az olduqca dilin qaydalı olmağı və gücüdə artar.

Açıq və ümumi dil qaydaları az, bütov, və yayğın olsa dilin gücü və davamıda artar. Məsələn : Düzdür ki,ərəb dili ((sərf və nəhv)) baxımından çox güclüdür amma onun qayda və qanunları o qədər budaqlı və çoxdur ki,onu bütün bir səviyyədə öyrənmək çətindir.[1]

Türk dilləri sərf və açl qayda baxımından zəngin və asan öyrənişlidirlər. Bu qayda və qanunlar diqqət, genişlik və asanlıq baxımından riyaziyyat qaydalarına bənzəyirlər. Türk dilinin sərf qaydaları neçə barmaq sayılı bütün qaydaya bölünür və bu mövzu türk dilinin asan öyrənişli və dil gücünün əlamətidir.[1]

Dil ailəsinin xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk dillərinin hamısında ahəng qanunu, samitlərin assimiliyasiyası, kök və şəkilçilərin xüsusi quruluşuna malik olması, demək olar ki, eynilik təşkil edir. Bu tipoloji uyğunluq morfologiyaya da aiddir. Türk dili iltisaqi dillərə daxildir. Onlarda qrammatik cins kateqoriyası yoxdur. Qoşmalar sözün sonuna əlavə olunur, sözdüzəldici və sözdəyişdirici şəkilçilərin sırası möhkəm qanunauyğunluğa tabedir. Hal və mənsubiyyət kateqoriyaları çoxlu ümumi cəhətlərə malikdir. Kök sözlərin heç bir şəkilçi qəbul etmədən işlənə bilməsi, vahid təsrif sistemi, əvəzliklərdəki ümumilik və s. də belə oxşarlıqlardandır. Bu dillərin sintaktik quruluşunda da tipoloji eynilik çoxdur; söz və söz birləşmələrinin cümlədəki sırası sabitdir: təyin təyin olunandan əvvəl gəlir və onunla uzlaşmır, tamamlıq tamamladığı sözlərdən əvvəl gəlir, tabeli mürəkkəb cümlələr az, tərkiblər isə çoxdur. Lüğət tərkibində ümumilik daha qabarıq şəkildə özünü göstərməlikdədir.

  Əski türkcə Azərbaycanca Türkiyə türkcəsi Türkməncə Tatarca Qazaxca Özbəkcə Uyğurca Yakutca Çuvaşca
  ata ata baba   ata   ota      
  ana ana anne/ana ene ana ana ona ana   an'n
  o'gul oğul oğul oğul uğlı ul o'gil oghul uol yvul
  er(kek) ər/erkək erkek erkek ir yerkek erkak är yer ar
  kyz qız kız gyz qız qιz qiz qiz kis χe'r
  kiši kişi kişi kişi keşe kisi     kihi  
  kelin gəlin gelin geli:n kilen kelin kelin kelin kilin kilen
  Əski türkcə Azərbaycanca Türkiyə türkcəsi Türkməncə Tatarca Qazaxca Özbəkcə Uyğurca Yakutca Çuvaşca
  jürek ürək yürek ýürek yörək zhürek yurak yüräk su‘req  
  qan qan kan ga:n qan qan qon qan qan jon
  baš baş baş baş baş bas   baş bas puš
  qyl qıl kıl qyl qıl kyl kyl kyl kil χe'le'r
  köz göz göz göz küz köz ko'z köz kos kör
  kirpik kirpik kirpik kirpik kerfek kirpik kirpik kirpik kirbi χurbuk
  qulqaq qulaq kulak gulak qolaq qulaq quloq qulaq gulkak χo'lga
  burun burun burun burun borın murιn burun burun murun  
  qol qol kol gol qul qol qo'l   qol χol
  el(ig) əl el el       ili: ala'
  barmak barmaq parmak barmak barmaq   barmoq barmaq    
  tyrnaq dırnaq tırnak dyrnaq tırnaq tιrnaq tirnoq tirnaq tiniraq  
  tiz diz diz dy:z tez tize tizza tiz tüsäχ  
  baltyr baldır baldır baldyr baltır baldyr boldyr baldir ballyr  
  adaq ayaq ayak aýaq ayaq ayaq oyoq   ataq  
  qaryn qarın karın garyn qarın qarιn qorin qor(saq) qaryn χyra'm
  Əski türkcə Azərbaycanca Türkiyə türkcəsi Türkməncə Tatarca Qazaxca Özbəkcə Uyğurca Yakutca Çuvaşca
  at at at at at at ot at at ut
  siyir sığır sığır sygyr síır (sıyır) siyιr sigir      
  yt it it it et iyt it it yt jyda
  balyq balıq balık balyk balıq balιq baliq beliq balyk pola'
  bit bit bit bit bet biyt bit pit byt pyjda
  Əski türkcə Azərbaycanca Türkiyə türkcəsi Türkməncə Tatarca Qazaxca Özbəkcə Uyğurca Yakutca Çuvaşca
  ev ev ev öý öy üy uy öy   av
  otag otaq otağ otaq   otaq otoq   otu:  
  yol yol yol yo:l yul zhol yo'l yol suol sol
  köprüq körpü köprü köpri küpar köpir ko'prik kövrük kürpe  
  oq ox ok ok uk   o'q oq oχ ugu
  ot ot ot ot ut ot o't ot uot vot
  kül kül kül kül köl kül kul kül kül kö'l
  suv su su suw syw suw suv su ui syv
  kemi gəmi gemi gämi kimä keme kema     kim
  köl göl göl köl kül köl ko'l köl küöl  
  atov ada ada ada atan aral orol aral   ută
  küneš günəş güneş gün qoyaş kün   kün kün χĕvel
  bulut bulud bulut bulut bolıt bult bulut bulut bylyt pĕlĕt
  yulduz ulduz yıldız ýyldyz yoldız zhuldιz yulduz yultuz sulus şăltăr
  topraq torpaq toprak toprak tufraq topιraq tuproq tupraq toburaχ tăpra
  töpü təpə tepe depe tübä töbe tepa   töbö tüpe
  yağac ağac ağaç agaç ağaç ağaš       jyvăş
  tenri tanrı tanrı taňry täñre     tängri tanara tură
  Əski türkcə Azərbaycanca Türkiyə türkcəsi Türkməncə Tatarca Qazaxca Özbəkcə Uyğurca Yakutca Çuvaşca
  uzun uzun uzun uzyn ozın uzιn uzun uzun uhun vărăm
  yany yeni yeni yany yaña zhanga yangi yengi sana şĕnĕ
  semiz səmiz semiz semiz simez semiz semiz semiz emis samăr
  tolu dolu dolu do:ly tulı tolι to'la toluq toloru tulli
  aq ağ ak ak aq aq oq aq    
  qara qara kara gara qara qara qora qara χara χura
  qyzyl qızıl kızıl gyzyl qızıl qızıl qizil qizil kyhyl χĕrlĕ
  kök göy gök gök kük kök ko'k kök küöq kăvak
Saylar Əski türkcə Azərbaycanca Türkiyə türkcəsi Türkməncə Tatarca Qazaxca Özbəkcə Uyğurca Yakutca Çuvaşca
1 bir bir bir bir ber bir bir bir bi:r pĕrre
2 eki iki iki iki ike yeki ikki ikki ikki ikkĕ
4 tört dörd dört dö:rt dürt tört to'rt töt tüört tăvattă
7 yeti yeddi yedi yedi cide zheti yetti yättä sette şiççĕ
10 on on on o:n un on o'n on uon vunnă
100 yüz yüz yüz yü:z yöz zhüz yuz yüz sü:s şĕr
Şəxs əvəzlikləri
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
ben mən men men men min min men men min epĕ / ep
bana mənə maňa menga manga miñä miña mağan maga miexe / miexeğe mana
beni məni meni meni méni mine mine meni meni miigin mana
bende məndə mende menda mende / méningde mindä mindä mende mende - manra
benden məndən menden mendan mendin / méningdin mindän minnän menen menden miigitten manran
benim mənim meniň mening méning mineñ minem meniñ menin miene man / manăn
benimle mənimlə men bilen / meniň bilen men bilan / mening bilan men bilen / méning bilen mineñ menän minem belän menimen men menen miiginen manpa
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
sen sən sen sen sen hin sin sen sen en esĕ / es
sana sənə saňa senga sanga hiñä siña sağan saga eyiexe / eyiexeğe sana
seni səni seni seni séni hine sine seni seni eyigin sana
sende səndə sende senda sende / séningde hindä sindä sende sende - sanra
senden səndən senden sendan sendin / séningdin hindän sinnän senen senden eyigitten sanran
senin sənin seniň sening séning hineñ sineñ seniñ senin eyiene san / sanăn
seninle səninlə sen bilen / seniň bilen sen bilan / sening bilan sen bilen / séning bilen hineñ menän sineñ belän senimen sen menen eyiginen sanpa
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
siz siz siz siz siz / sili heź sez siz siz en esir / esĕr
size sizə size sizga sizge / silige heźgä sezgä sizge sizge eyiexe / eyiexeğe sire
sizi sizi sizi sizni sizni / silini heźźe sezne sizdi sizdi eyigin sire
sizde sizdə sizde sizda sizde / silide heźźä sezdä sizde sizde - sirĕnte
sizden sizdən sizden sizdan sizdin / silidin heźźän sezdän sizden sizden eyigitten sirĕnten
sizin sizin siziň sizning sizning / silining heźźeñ sezneñ sizdiñ sizdin eyiene sirĕn
sizinle sizinlə siz bilen / siziň bilen siz bilan / sizning bilan siz bilen / sizning bilen / sili bilen heźźeñ menän sezneñ belän sizben siz menen eyiginen sirĕnpe
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
o o ol u u ul ul ol al kini văl / ul
ona ona oňa unga uningha uğa aña oğan aga kiniexe ăna
onu onu onu uni uni unı anı onı anı kinini ăna
onda onda onda unda unda / uningda / anda unda anda onda anda - unra / unta
ondan ondan ondan undan undin / uningdin / andin undan annan onan andan kinitten unran / untan
onun onun onuň uning uning unıñ anıñ onıñ anın kiene un / unăn
onunla onunla o bilen / onuň bilen u bilan / uning bilan u bilen / uning bilen unıñ menän anıñ belän onımen al menen kininen unpa
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
biz biz biz biz biz beź bez biz biz bihigi epir / epĕr
bize bizə bize bizga bizge beźgä bezgä bizge bizge bihiexe / bihiexeğe pire
bizi bizi bizi bizni bizni beźźe bezne bizdi bizdi bihigini pire
bizde bizdə bizde bizda bizde beźźä bezdä bizde bizde - pirĕnte / pirte
bizden bizdən bizden bizdan bizdin beźźän bezdän bizden bizden bihigitten pirĕnten / pirten
bizim bizim biziň bizning bizning beźźeñ bezneñ bizdiñ bizdin bihiene pirĕn
bizimle bizimlə biz bilen / biziň bilen biz bilan / bizning bilan biz bilen / bizning bilen beźźeñ menän bezneñ belän bizben biz menen bihiginen pirĕnpe
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
siz siz siz senlar siler / sénler heź sez sender siler ehigi esir / esĕr
size sizə size senlarga silerge / sénlerge heźgä sezgä senderge silerge ehiexe / ehiexeğe sire
sizi sizi sizi senlarni silerni / sénlerni heźźe sezne senderdi silerdi ehigini sire
sizde sizdə sizde senlarda silerde / sénlerde heźźä sezdä senderde silerde - sirĕnte
sizden sizdən sizden senlardan silerdin / sénlerdin heźźän sezdän senderden silerden ehigitten sirĕnten
sizin sizin siziň senlarning silerning / sénlerning heźźeñ sezneñ senderdiñ silerdin ehiene sirĕn
sizinle sizinlə siz bilen / siziň bilen senlar bilan siler bilen / sénler bilen heźźeñ menän sezneñ belän sendermen siler menen ehiginen sirĕnpe
Türkiyə Azərbaycan Türkmən Özbək Yeni Uyğur Başqırd Tatar Qazax Qırğız Yakut Çuvaş
onlar onlar olar ular ular ular alar / ular olar alar kiniler vĕsem / vălsem
onlara onlara olara ularga ulargha ularğa alarğa olarğa alarga kinilerge vĕsene
onları onları olary ularni ularni ularźı alarnı olardı alardı kinileri vĕsene
onlarda onlarda olarda ularda ularda ularźa alarda olarda alarda - vĕsenche
onlardan onlardan olardan ulardan ulardin ularźan alardan olardan alardan kinilerten vĕsenchen
onların onların olaryň ularning ularning ularźın alarnıñ olardıñ alardın kiennere vĕsen / vĕsenĕn
onlarla onlarla olar bilen ular bilan ular bilen ular menän alar belän olarmen alar menen kinilerinen vĕsempe

Əlifbası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk dilinin qədim yazılı abidələri (Orxon-Yenisey əlifbası ilə) VI-XI əsrlərə aiddir; daha qədim abidələri isə mani, brahmi və soğdi əlifbası ilə yazılmışdır (Sintszyan və Orta Asiya). Sonralar türk yazısı (Uyğur və Ərəb əlifbaları ilə) şərqdə Kaşqar, Orta-Asiya və Qızıl Ordada, qərbdə isə Səlcuqilər dövlətində (Kiçik Asiya), Azərbaycanda, Türkiyədə, Misirdə, Hindistanda və s. yerlərdə inkişaf etmişdir.

XX əsrin 20-30-cu illərində keçmiş SSRİ-nin türkdilli xalqları latın əlifbasından istifadə etmişlər. 30-cu illərin sonunda bu dillərin çoxu üçün kiril qrafikası əsasında əlifba yaradılmışdır. Türkiyədə 1928-ci ildən latın qrafikalı əlifba qəbul olunmuşdur. Lakin SSRİ dağıldıqdan sonra azad olmuş türkdilli dövlətlər yenidən latın qrafikalı əlifbadan istifadə etmişlər.

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XIX əsr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Keçmiş Sovet türk xalqlarının arasında ədəbi dilləri inkişaf etməyə ilk başlayanlar Volqa və Krım tatar, Azərbaycan və qazax mütəfəkkirləri idilər. Onların arasından olan Krım tatar mütəfəkkiri, İsmayıl Qaspıralı 1884 ildə Terjuman jurnalında bir türk lingua franca-nı yaratmağa təklif edib.[2]

XX əsr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sovet dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Sovet İttifaqı

Sovet İttifaqının "müsəlman" sayılan əhalisinin böyük əksəriyyəti türk dillərində danışırdı.[3] Sovet dövründə türk dillərin sayısını standatlaşma yolu ilə azaltma imkanı bir türkçü iddia kimi hücüm olunurdu. Əksinə, əvvəl dialekt sayılan bir sıra ləhcə dil statusa qaldırılmış.[4]

Türk dilləri barəsində fəaliyyətlər və elmi işlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

SSRİ dövrünə qədər türkdilli xalqların iki əsas yazılı dili var idi: Osmanlı türkcəsi və Çağatay türkcəsi. Bu dövrdə Osmanlı və Azərbaycan ərazilərindən başqa türk dünyasının əhəmiyyətli bir hissəsi Çağatay türkcəsi işlədib bu yazı dilini Türki Til adlandırmışdır. Bu dövrdə və hətta SSRİ-nin qurulmasından bir müddət sonra da əcnəbilərin təsnifatda türk ləhcələrinin nomenklaturasını işlətdikləri görülür. Əslində rusların hər bir türk tayfası üçün ayrıca yazı dili quraşdırmaq səyləri hələ Çar Rusiyası dövründə başlamışdır. Bundan əlavə, V. Radloffun “Opit slovarya tyurkskih nareçiy” (Versuch eines Wörterbuches der Turk-Dialecte) I-IV əsəri də “Türk dialektlərinin lüğət essesi” adlandırılmış və əsərdə qazax, qırğız, özbək və b. dialekt kimi təsnif edilirdi. Özbək Əbdürrəuf Fitrətin 1919-cu ildə nəşr etdirdiyi “Tilimiz” adlı məqaləsində öz dilini türk adı ilə qeyd etdiyi görünür. Azərbaycanlı Mirzə Ələkbər Sabirin 1910-cu ildə “Günəş” qəzetində Osmanlı dilindən öz dilinə tərcüməni türkcədən türkcəyə tərcümə kimi şərh və tənqid etdiyi görünür. Azərbaycan şairi, yazıçısı və maarifçisi Abdulla Şaiqin türk dili (1924) və Türk ədəbiyyatı (1924) adlı əsərləri də azərbaycan dilinin türk dili adlandırılmasına nümunədir. B. Ercilasun, Türkiyədə türk ləhcələrinin təsnifatının keçmişdən bəri davam edən bir təcrübə olduğunu və bunun rusların həyata keçirdiyi dil siyasəti nəticəsində ortaya çıxan təsnifatı qəbul etməməkdən ibarət olduğunu iddia edir. Tələt Təkinin əvvəlcə dialekt təsnifatını qəbul etdiyi, daha sonra dil təsnifatına müraciət etdiyi görülür.

Türkiyədə türk dilləri və ya türk ləhcələri adı altında bir çox türk dillərinin birlikdə və ya ayrı-ayrılıqda müzakirə edildiyi akademik nəşrlər mövcuddur. Məqalələrdən başqa bir çox türk dilinin birlikdə müzakirə edildiyi əsas mənbələrdən bəziləri bunlardır:

  • Ahmet Cevat Emre, Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri, TDK, İstanbul 1949.
  • Saadet Çağatay, Türk Lehçeleri Örnekleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1950.
  • Ahmet Bican Ercilasun vd., Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Ankara 1991.
  • Timur Kocaoğlu vd., Türk Dünyası Konuşma Kılavuzu, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992.
  • Talat Tekin, Türk Dilleri -Giriş-, Simurg, İstanbul 1999.
  • Ahmet Buran, Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ, İstanbul 2001.
  • Nami Ardakoç vd., Modern Türk Dilleri Seyahat ve Konuşma Kılavuzu, Geçit Kitabevi, İstanbul 2005.
  • Ahmet Bican Ercilasun vd., Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, İstanbul 2007.

Bunların arasında 1991-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən nəşr edilən Müqayisəli Türk ləhcələri lüğəti adlanan lüğətə Türk Dil Qurumunun rəsmi lüğət internet səhifəsində [5] onlayn olaraq daxil olmaq mümkündür. Pamukkale Universitetindən bir tədqiqatçı tərəfindən hazırlanan [6] PAU ÇTLE saytında müxtəlif türk ləhcələri lüğətləri və söz öyrənmə oyunları[7][8] onlayn olaraq yayımlanır.[9]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Kitab-Türk dili Hünərdir/yazar İsmail hadi-1996 Təbriz birinci çap s,09
  2. ↑ Geoffrey Wheeler The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May, 1977), pp. 208-217 (p. 209)
  3. ↑ Geoffrey Wheeler The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May, 1977), pp. 208-217 (p. 208)
  4. ↑ Jonathan Pool Developing the Soviet Turkic Tongues: The Language of the Politics of Language, Slavic Review, Vol. 35, No. 3 (Sep., 1976), pp. 425-442 (p. 430)
  5. ↑ sozluk.gov.tr
  6. ↑ Türk Dil Kurumu, Dil Öğretme ve Öğrenme Çalıştayı Raporu, 2018
  7. ↑ Sabah Gazetesi web sitesi, PAÜ'nün 9 farklı dille adam asmaca oyunu büyük beğeni topladı, 28 May 2020
  8. ↑ PAÜ Burada web sitesi, PAÜ'den 9 dilde yeni bilgisayar oyunu Feza X, 17 Dekabr 2021
  9. ↑ Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Türk Ləhcələrinin Müqayisəli Lüğəti) birincidə Türk Dil Qurumunun tdk.gov.tr ​​rəsmi saytındakı lüğətlər arasında yayımlanıb. Daha sonra bu lüğətlər sozluk.gov.tr ​​saytına köçürülüb. Pamukkale Universitetinin lüğəti 2014-cü ildə ctle.pau.edu.tr domen adı ilə nəşrə başlayıb və 2019-cu ildə pauctle.com-a keçib.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin Bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]