erməni

Ermənilər (erm. հայեր) — Qafqaz və Yaxın Şərqdə xalq. Özlərini "Hay", ölkələrini "Hayastan" adlandırırlar. Ermənistan əhəlisin əsasını təşkil edirlər. Bundan əlavə İran, Gürcüstan, Türkiyə, Livan və Suriyada da məskunlaşmışlar. Sayları 2010-cu ilə olan təxminlərə əsasən 6–8 milyon nəfərdir. Ermənistandankı ermənilərin sayı rəsmi rəqəmlərə görə 3 milyona yaxındır. Türkiyədə ermənilərin sayı müxtəlif mənbələrə görə 35000 ilə 50000 arasında olub, demək olar ki, hamısı İstanbul və ətrafında yaşamaqdadır. 19-cu əsrə kimi əksəriyyəti Osmanlı İmperiyası və İranda yaşayan ermənilər bu dövrdən sonra müxtəlif səbəblərdən dünya ölkələrinə səpələnib və bu səpələnmə nəticəsidə dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan erməni topluluqlarına erməni diasporası adı verilib. Erməni diasporasının ən güclü olduğu ölkələr ABŞ, Rusiya və Fransadır.

Erməni-friqiyalılar, ibtidai icma quruluşu dövründə Anadoluda yaşadıqları güman edilən hipotetik insanlardır Bu hipotetik cəmiyyətin mənşəyi ilə bağlı iki növ ziddiyyətli fikir və iddialar mövcuddur. Qədim yunan tarixçisi Herodotun yazdığına görə; Anadoluya köçüb məskunlaşan Frigiyalılar, Bryges və ya Briges kimi tanınan qədim Balkan xalqının bir qolu olub, klassik antik dövrdə Anadoluda yaratmış olduqları Frig Krallığı və ya Frigiya Krallığının eramızdan əvvəl VII əsrin sonlarında Kimmer işğalçıları tərəfindən dağıdılmasından sonra frigiyalıların bir qismi Şərqə – Ermənistana köç etmiş və orada erməni xalqının etnogenezini formalaşdırmışdırlar. Herodotdan fərqli olaraq bəzi müasir alimlər “protoerməni/friqiya” əhalisinin Erməni dağlarında meydana gəldiyini və sonradan Frigiyalıların qərbə köç etdiklərini düşünürlər. Erməni-Friqiya adı həmçinin bu cəmiyyətin hipotetik dilini əhatə edən Hind-Avropa dil ailəsinin bir qolunu və yaxud da mübahisəli olsa da, linqvistlər tərəfindən irəli sürülmüş hipotetik “yunan-erməni-ari” və ya “erməni-ari” dil bölməsinin və ya budağının bir alt budağını təşkil edən hipotetik dil qrupunu kimi göstərmək üçün istifadə olunur. Təsnifatlandırma olduqca çətindir, çünki bu gün Friqiya dili haqqında çox az şey məlumdur. Həmçinin, proto-erməni dili, mübahisəli olaraq yunan və ya proto-hind-İran alt qrupunda yerləşdirilir. Sözügedən erməni-friqiya fərziyyəsi ilə əlaqədar olaraq, Dəmir dövründə Anadoluda yaşamış və Het qaynaqlarında deyil, Assuriya mənbələrində rast gəlinən Muski və ya Müşkilər adlı icmanın həm proto-ermənilər, həm də frigiyalıları nəzərdə tutması ehtimal edilir. Bu istinadlar müxtəlif mənbələrdə və müxtəlif dövrlərdə istifadə edilmişdir. Muşki sözünün üçüncü və bəlkə də orijinal istifadəsi Qafqaz zonasından köçərək Anadoluda məskunlaşmış insan cəmiyyətini ifadə etməsidir. == Tənqidlər == Müasir tədqiqatlar göstərir ki, erməni və friqiya dillərinin yaxınlığı haqqında nəzəriyyələr əsassızdır.

Erməni Bazar — Azərbaycan Respublikasının Yevlax rayonunun Xaldan kənd Sovetində kənd. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 25 may 1991-ci il tarixli, 123-XII saylı Qərarı ilə Yevlax rayonunun Xaldan kənd Sovetinin Erməni Bazar kəndi Xaldan kəndi ilə birləşdiyinə görə rayonun yaşayış məntəqələri siyahısından çıxarılmışdır.

Börü (əvvəlki adı: Erməni Borisi) — Azərbaycan Respublikasının Goranboy rayonunun Börü kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 29 dekabr 1992-ci il tarixli, 428 saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun Erməni Borisi kəndi Börü kəndi adlandırılmışdır. == Tarixi == == Toponimikası == Börü kəndi Gəncə-Qazax düzənliyindədir. == Əhalisi == 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 155 nəfər əhali yaşayır.

Erməni Apostol Kilsəsi, Erməni Həvari Kilsəsi, Erməni Qriqorian Kilsəsi və ya Erməni Qriqoryan Kilsəsi (erm. Հայ Առաքելական Եկեղեցի, bəzən erm. Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցի) — dini vəzifələri yerinə yetirməklə yanaşı, həm də erməni cəmiyyətinin həyatında aktiv rol oynayan qurum. Avtokefal antixalkidon kilsədir. Hal-hazırda iki katolikosat mövcuddur, biri Eçmiadzində (Üçkilsə kilsəsi), digəri isə Livanın Əntilyas şəhərində yerləşən Kilikiya katolikosluğudur. Eçmiadzindəki katolikosla Kilikiyadaki patriarx arasında, ilk baxışda çox gözə çarpmayan rəqabət mövcuddur. Katalikosun rəhbərlik etdiyi kilsəyə Rusiya, Ukrayna keçmiş SSRİ respublikalarında yerləşən yeparxiyalar habelə bir sıra Avropa ölkələrində yerləşən yeparxiyalar tabedir, Kilikiya katalikosluğu isə Livan, Suriya və Kiprdaki yeparxiyanı idarə edir. Bunlardan əlavə daha iki muxtar patriarxat mövcuddur ki, bunlar da İstanbul və Qüds patriarxatıdı. Qüds və İstanbul patriarxları Arxiyepiskop dini rütbəsinin daşıyıcısıdırlar. Qüds patriarxılığı İsrail və İordaniyanın erməni kilsələrini, İstanbul patriarxlığı isə Türkiyənin və Krit adasının erməni kilsələrini idarə edir.

Sarovlu (əvvəlki adı: Sarov) — Azərbaycan Respublikasının Goranboy rayonunun Dəliməmmədli şəhər inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 29 dekabr 1992-ci il tarixli, 428 saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun Sarov (erm.) kəndi Sarovlu kəndi adlandırılmışdır. == Tarixi == == Toponimikası == Sarovlu kəndi Gəncə-Qazax düzənliyindədir. == Əhalisi == 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 511 nəfər əhali yaşayır. == Yerləşməsi == Sarovlu kəndi Bakı-Qazax magistral yolunun (İpək Yolu) 349-cu, Bakı-Tbilisi dəmiryolunun 371-ci kilometrliyində yerləşir. == Dövlət müəssisələri == Kənddə əsas məktəb və tibb məntəqəsi var. == İş müəssisələri == Kənddə bazar, market, kafe, avtomobil təmiri sexləri, avtoyuma, kitabxana, avtohissə ehtiyatı mağazaları fəaliyyət göstərir.

Erməni soyqırımı (erm. Հայոց ցեղասպանություն, translit. Hayots tseğaspanutyun; türk. Ermeni Soykırımı), Ermənilərin köçürülməsi (türk. Ermeni tehciri) və ya ermənilər arasında adətən Mets Yeğern (erm. Մեծ Եղեռն, "Böyük cinayət") — Osmanlı hökuməti tərəfindən əksərən Osmanlı imperiyası vətəndaşı olan etnik erməni əhalinin qətli barədə saxta iddialardır. Hadisələrin başlanğıcı olaraq, Osmanlı hökumətinin Konstantinopol (indiki İstanbul) və Anqorda (indiki Ankara) yekun nəticədə əksəri qətlə yetirilmiş 235–270 arası erməni intellektualı və icma rəhbərlərini toplaması, həbs və deportasiya etməsi tarixi olan 24 aprel 1915-ci il hesab edilir.İddialara görə, Birinci dünya müharibəsi zamanı və sonrası baş vermiş soyqırım iki mərhələrdə həyata keçirilmişdir: birinci mərhələdə əmək qabiliyyətli kişi əhali qətlə yetirilmiş, yetkinlik yaşına çatmışlar isə hərbi xidmətə aparılmış və ya məcburi əməyə sövq edilmiş, ikinci mərhələdə isə qadınlar, uşaqlar və yaşlılar Suriya səhrasına köçürülmə qərarı ilə ölüm yürüşünə çıxarılmışdır.İddiaların daha cəzbedici görünməsi məqsədilə irəli sürülən fikirlərə görə, hərbi qüvvələr tərəfindən müşahidə olunan deportasiya edilən əhali, müntəzəm olaraq soyğunçuluq, cinsi təcavüz və qırğınlara məruz qalmışdır. Həmin dövrə Osmanlı imperiyası ərazisində yaşayan assuriyalılar və yunanlar da qırğınlara məruz qalmışlar ki, bəzi tarixçilər bu qırğınları da eyni soyqırım siyasətinin tərkib hissəsi hesab edirlər. Dünyanın bir çox hissələrdində Erməni diasporu birbaşa bu soyqırım siyasətinin nəticəsi olaraq meydana gəlmişdir. Etnik erməni əhalisinin sistematik şəkildə və bilərəkdən məhv edilməsindən təsirlənən Rafael Lemkin, bu hadisələri ifadə etmək üçün 1943-cü ildə soyqırım ifadəsi (ing.

Erməni bəlğəmotu (lat. Althaea armeniaca) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinin əməköməcikimilər fəsiləsinin bəlğəmotu cinsinə aid bitki növü.

Erməni cırhavucu (lat. Pastinaca armena) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin cır havuc cinsinə aid bitki növü. == Qısa morfoloji təsviri == Çoxillik, qısa tükcüklü bitkidir. Gövdəsi düz, budaqlanan, hündürlüyü (14) 30–50 sm-dir. Kökətrafı və aşağı gövdə ətrafı yarpaqlar saplaqlı, lələkvari bölümlü, bölümləri enli yumurtavari, iti və ya küt dişli, yuxarı bölüm adətən dərin üçbölümlü; yuxarı yarpaqlar oturaq, bölümləri qismən daha bölümlü, ən yuxarı yarpaqlar sapvari bölümlüdür. Ləçəkləri sarı rənglidir. Meyvələri çılpaq və ya zəif tüklü, enli ovalvari, 5–6 mm uzunluqda, 4–5 mm enindədir. == Yayılması == Böyük Qafqazın qərbində və şərqində, Quba rayonu ərazisində orta dağ qurşağından alp qurşağına kimi yayılmışdır. Çəmənlərdə və dağ meşə kənarında bitir.

Erməni diasporu (erm. Հայկական սփյուռք) — Ermənistandan kənarda yaşayan erməni icmaları. Dünyada yaşayan ermənilərin ümumi sayı 8 – 10 milyon arasındadır. Bunlardan 8 milyonu erməni diasporunu təşkil edir. Birinci dünya müharibəsindən sonra erməni diasporunun sayı artır, bu artım Avropaya, ABŞ -a və Yaxın Şərq ölkələrinə mühacirət edən ermənilərin hesabına olur. Həmçinin Yeni Zelandiya, Avstraliya, Hindistan, Argentina və Cənubi Afrika Respublikası kimi ölkələrdə mütəşəkkil erməni diasporu mövcuddur. == Müxtəlif ölkələrdə yaşayan ermənilərin təqribi sayı == Rusiya – 1130 min (2002-ci ildə) Fransa – 500 min. İran – 200 min. ABŞ – 385 min (2000 – ci ildə) Gürcüstan – 248 min (2000 – ci ildə) Suriya – 190 min. Livan – 160 min.

Erməni dili (erm. Հայերեն — Hayeren) — Hind-Avropa dillərinə daxil olan və ayrı qrupa aid olan dil. Ermənistan Respublikasının dövlət dilidir. == Erməni dilinin tarixi == Ermənicə yazı dilinin inkişaf dövrü 3 dövrə ayrılır: 1. Qədim Ermənicə, Qrabar (V–XI əsr), 2. Orta Ermənicə (XII–XVI əsr), 3. Yeni Ermənicə aşxarabar (XVII əsrdən dövrümüzə qədər) Yeni Ermənicə 2 böyük qola ayrılır: Qərbi ermənicə ve Şərqi ermənicə. Şərqi ermənicə Ermənistan Respublikasının rəsmi dilidir. Bundan başqa İranda və Hindistanda yaşayan ermənilərin ədəbiyyat dilidir. Qərbi ermənicə isə Diasporanın, Türkiyədə və dünyanın başqa yerlərində yaşayan ermənilərin istifadə etdiyi dildir.

Erməni gücü 13, AP, Armenian Mob və ya Armenian Mafia ― Kaliforniya ştatının Los Anceles şəhərində fəaliyyət göstərən erməni kriminal qruplaşması. Qruplaşma əsasən narkotik ticarəti, qətl, dələduzluq, insan alveri, qanunsuz qumar oyunlarının təşkili, adam oğurluğu, reket, soyğunçuluq və qəsblə məşğul olur. ABŞ prokurorluğunun qeydlərinə görə qruplaşmanın 2000-dən çox qeydiyyata alınmış üzvü və yüzlərlə tərəfdaşı var. Bu qruplaşma həmçinin Meksika-Amerika mafiyası və xüsusən də təsir dairəsini genişləndirməkdə olan La Cañada OG Blocc Crips (LCBC) kimi kriminal dəstələrlə sıx əlaqəyə malikdir. == Tarixi == Kaliforniya Baş Prokurorluğunun 1996-cı il tarixli hesabatına görə Erməni gücü 13 rus mütəşəkkil cinayətkar qrupları ilə güclü əlaqələrə malik olub. 1988-ci ilin yayında dəstənin iyirmi üzvü tərəfindən Hollivudun şərqində yerləşən kiçik bir ticarət mərkəzinin park yeri ələ keçirilmiş və öz qərargahlarına çevrilmişdir. Ticarət mərkəzindəki restoran və geyim mağazalarının sahibkarları ciddi qorxmuş və təhlükəsizlikləri üçün Los Anceles Polis Departamentinin köhnə əməkdaşlarına mühafizə üçün müraciət etmişdilər. 1997-ci ilin ortalarına qədər Erməni gücü 13 qruplaşmasının onlarla sürücünün qətlində günahkar olduğu güman edilirdi. Eyni zamanda AP rəhbərliyi Ermənistan və Rusiyada fəaliyyət göstərən cinayətkar qruplar ilə yüksək səviyyəli əlaqələrə malikdir. Hələki Şərq sahilində və Cənubda fəaliyyət göstərən Erməni-Amerikan icmalarında, Van (mərkəzi) erməniləri arasında, Suriya və İraq ermənilərinin icmalarında şəbəkənin fəaliyyəti qeydə alınmamışdır.

Erməni hipotezi — proto-hind-avropa xalqının birinci vətəninin "Şərqi Anadolu, Şimali Mesopotamiya və Qafqazın cənub hissələri" olduğunu və proto-Hind-Avropa dilinin (PHA) təxminən eramızdan əvvəl V-IV minillikdə bu regionlarda danışıldığını göstərən bir hipotez. Bu hipotez 1985-ci ildə gürcü Tamaz Qamkrelidze və rus filoloqu Vyaçeslav İvanov tərəfindən irəli sürülmüşdür. Termindəki "erməni" adı bir toponimə, yəni Ermənistan yaylasına aiddir. Kurqan fərziyyəsi proto-hind-avropalıların mənşəyini və vətənlərini izah etmək üçün ümumi qəbul edilmiş fərziyyə olsa da, yeni DNT tədqiqatları bu xalqların mənşəyini Qafqaz regionuna bağlayan fərziyyələrə marağı artırmışdır. Fərziyyəyə görə, proto-Anadolu dilləri eramızdan əvvəl 4000-ci ildə PHA-nı tərk edərək Anadoluya köç etmiş və sonrakı mərhələlərdə yunan-erməni-hind-iranlılar, kelt-italik-toharlar və balt-slav-germanlar adlı üç fərqli Hind-Avropa dillərinin Avrasiyada yayılmasına şərait yaratmışdırlar.

Erməni legionu - (alm. Armenische Legion‎) İkinci dünya müharibəsi zamanı Üçüncü Reyx tərəfindən döyüşən və ermənilərdən təşkil olunmuş piyada birləşməsi. Erməni legionu 1941 və 1944-cü illər ərzində 808, 809, 810, 811 və 812 adlı birləşmələrlə döyüşlərdə iştirak etmişdilər.

Erməni millətçiliyi, müasir dövrdə Mixail Çamçıyanın romantik millətçiliyinə əsaslanır və ümumi olaraq Erməni mübarizəsi olaraq formalaşdırılmış azad, müstəqil və birləşmiş bir Ermənistanın yaradılması olaraq ifadə olunur. Erməni milli oyanışı 1880-ci illərdə Osmanlı imperiyası dövründəki millətçiliyin ümumi yüksəlişi dövründə formalaşdı. Rusiya imperiyasında yaşayan ermənilərə mühüm təsir etdi. Erməni kilsəsi başda Mıkırtıç Xrimyan kimi liderlərlə erməni millətçiliyinin əsas müdafiəçisi olmuşdur. Müasir Ermənistan və erməni sosial bazasının daha qarmaqarışıq hala gəlməsi, Erməni mübarizəsinin siyasi təsirini gedərək azaltmış və liberal bir millətçilik olaraq modellənən bir erməni millətçiliyinə doğru sürüşmüşdür. Digər yandan, Erməni diasporu iqtisadi mənfətdən əlavə assimiliyasiya təhdidini qoruyan "diaspor millətçiliyinə" sahibdir, == Osmanlı dövründə erməni oyanışı == Tənzimat dövründə edilən reformların bir nəticəsi olaraq qeyr-müsəlman azlıqların Osmanlı imperiyası içindəki vəziyyəti mühüm ölçüdə dəyişdi. İlk reformlar ümumilikdə Osmanlı imperiyasının strukturunu və sistemini dəyişdirərək həyata keçirilmişdir. Bunun birlikdə Krım müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyasını Rusiya imperiyasına qarşı dəstəkləyən böyük güclərin tədbiq etdiyi diplomatik təzyiqlərin bir nəticəsi olaraq, 1856-cı ildə qeyri-müsəlman Osmanlı imperiyası əhalisinə müsəlman vətəndaşlarla eyni haqların verilməyə çalışıldığı reformlar edildi. Qeyr-müsəlmanlar üzərindəki cizyə vergisi ləğv edildi, həmçinin hərbçi olmalarına icazə verildi və öz məktəblərini açmalarına şərait yaradıldı. Bu yeni və nisbətən liberal mühit altında bir çox erməni məktəbləri Osmanlı imperiyası ərazisi boyunca açıldı.

Erməni millətçiliyi, müasir dövrdə Mixail Çamçıyanın romantik millətçiliyinə əsaslanır və ümumi olaraq Erməni mübarizəsi olaraq formalaşdırılmış azad, müstəqil və birləşmiş bir Ermənistanın yaradılması olaraq ifadə olunur. Erməni milli oyanışı 1880-ci illərdə Osmanlı imperiyası dövründəki millətçiliyin ümumi yüksəlişi dövründə formalaşdı. Rusiya imperiyasında yaşayan ermənilərə mühüm təsir etdi. Erməni kilsəsi başda Mıkırtıç Xrimyan kimi liderlərlə erməni millətçiliyinin əsas müdafiəçisi olmuşdur. Müasir Ermənistan və erməni sosial bazasının daha qarmaqarışıq hala gəlməsi, Erməni mübarizəsinin siyasi təsirini gedərək azaltmış və liberal bir millətçilik olaraq modellənən bir erməni millətçiliyinə doğru sürüşmüşdür. Digər yandan, Erməni diasporu iqtisadi mənfətdən əlavə assimiliyasiya təhdidini qoruyan "diaspor millətçiliyinə" sahibdir, == Osmanlı dövründə erməni oyanışı == Tənzimat dövründə edilən reformların bir nəticəsi olaraq qeyr-müsəlman azlıqların Osmanlı imperiyası içindəki vəziyyəti mühüm ölçüdə dəyişdi. İlk reformlar ümumilikdə Osmanlı imperiyasının strukturunu və sistemini dəyişdirərək həyata keçirilmişdir. Bunun birlikdə Krım müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyasını Rusiya imperiyasına qarşı dəstəkləyən böyük güclərin tədbiq etdiyi diplomatik təzyiqlərin bir nəticəsi olaraq, 1856-cı ildə qeyri-müsəlman Osmanlı imperiyası əhalisinə müsəlman vətəndaşlarla eyni haqların verilməyə çalışıldığı reformlar edildi. Qeyr-müsəlmanlar üzərindəki cizyə vergisi ləğv edildi, həmçinin hərbçi olmalarına icazə verildi və öz məktəblərini açmalarına şərait yaradıldı. Bu yeni və nisbətən liberal mühit altında bir çox erməni məktəbləri Osmanlı imperiyası ərazisi boyunca açıldı.

Erməni böyürtkəni (lat. Rubus armeniacus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin moruq cinsinə aid bitki növü.

Erməni yemişanı (lat. Crataegus × armena) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin yemişan cinsinə aid bitki növü. == Təbii yayılması == Təbiətdə növün arealı Zaqafqaziyanın cənub rayonlarını (Zəngəzur və Meğri) əhatə edir. == Botaniki təsviri == Endemikdir. Hündürlüyü təxminən 2–2,5 m olan koldur. Cavan zoğları tükcüklüdür; illik zoğları çılpaq, tünd albalı rəngli; qoca budaqların qabığı boz xallı və ya boz-qonurdur. Qoltuq tikanları azsaylı, uzunluğu 7–15 mm, yarpaq tikanları nazik, azsaylıdır. Çiçəkləyən zoğların aşağı yarpaqları çox vaxt ensiz, ucunda üç pərli və ya üç yerə bölünmüş, itihissəli, iri dişlidir. Yuxarı pərləri bəzən enli, kənarları bütöv və ya ucuna yaxın 1–3 dişlidir. Steril zoğların yarpaqları daha dərin bölünmüş, enli, kəsikli pərlidir.

Erməni ilansoğanı (lat. Muscari armeniacum) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin qulançarkimilər fəsiləsinin i̇lansoğanı cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Təhlükəli həddə yaxın olanlar" kateqoriyasına aiddir – NT. Azərbaycanın nadir, prioritet endemik növüdür. Regional İUCN Statusu-NT. == Qısa morfoloji təsviri == Çoxillik ot bitkisidir. Soğanaqları xırda, 1 sm diametrində, tutqun pulcuqlu, yumurtavaridir. Gövdə tək, 10 sm hündürlükdə, yarpaqlar 2-3, bəzən 4, xətvari, 3-5 mm enindədir. Salxım qısa, orta uzunluqda (1,5) sm, yumurtavari, çox və az dərəcədə sıxdır. Meyvəverən çiçəklərin saplağı qısa, 2 dəfə çiçəkyanlığından qısadır. Çiçəkyanlığı 3-4 mm uzunluğunda, parlaq-mavi və ya tünd-göy rənglidir. Erkəkcik aydın olmayan ikisıralıdır, qısa, uzunsov-oval tozcuqludur.

Arabis carduchorum (lat. Arabis carduchorum) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin ərəbotu cinsinə aid bitki növü. == Arealı == Ermənistan və Naxçıvanda (Azərbaycan) rast gəlinən bitki. Orta və yüksək dağlıq ərazilərdə böyüyür.

Erməni məsələsi — 1878-ci ildə Berlin konqresindən sonra Osmanlı imperiyasında ermənilərə necə münasibət göstərilməsi ilə bağlı müzakirələr. Bu termin diplomatik dairələr arasında və populyar mətbuatda adi hala çevrilmişdir. Konkret olaraq, erməni məsələsi ermənilərin qonşu icmalardan müdafiəsi və azadlıqlarına aid edilir. Erməni məsələsi 40 illik erməni–Osmanlı tarixini 1877–1914-cü illər arasında Britaniya, Almaniya və Rusiyanın siyasəti kontekstində izah edir. 1915-ci ildə Osmanlı hökumətinə nəzarət edən İttihad və Tərəqqi Komitəsinin rəhbərliyi Erməni soyqırımında əksər erməniləri qətlə yetirərək və imperiyadan qovaraq erməni məsələsinə həmişəlik son qoymaq qərarına gəlmişdir. == Zəmin == Fransa inqilabından sonra XIX əsrdən etibarən Osmanlı imperiyasında da qlobal miqyasda milliyətçilik hərəkatları meydana çıxmış və regionda sabitliyi pozmuşdur. Əvvəlcə yunanlar, ardınca albanlar və ərəblər böyük dövlətlərin köməyi ilə üsyana qalxmış, hər biri öz milli dövlətlərini qurmağı hədəfləmişdilər. Bu dövrdə yunanlar, serblər, bolqarlar və digər qeyri-müsəlman qruplar müstəqillik əldə etmişdilər. Orada Avropanın böyük dövlətləri ən azı 1870-ci illərdən bəri Osmanlı erməniləri kimi etnik qrupların manipulyasiyası da daxil olmaqla, qənimətləri istismar etmək üçün strategiya qurmuşdular. Buna baxmayaraq, xristian əhali arasında ermənilər heç bir regionda çoxluq təşkil etmədikləri üçün müstəqillik əldə edə bilməmişdilər.

Erməni məsələsi — 1878-ci ildə Berlin konqresindən sonra Osmanlı imperiyasında ermənilərə necə münasibət göstərilməsi ilə bağlı müzakirələr. Bu termin diplomatik dairələr arasında və populyar mətbuatda adi hala çevrilmişdir. Konkret olaraq, erməni məsələsi ermənilərin qonşu icmalardan müdafiəsi və azadlıqlarına aid edilir. Erməni məsələsi 40 illik erməni–Osmanlı tarixini 1877–1914-cü illər arasında Britaniya, Almaniya və Rusiyanın siyasəti kontekstində izah edir. 1915-ci ildə Osmanlı hökumətinə nəzarət edən İttihad və Tərəqqi Komitəsinin rəhbərliyi Erməni soyqırımında əksər erməniləri qətlə yetirərək və imperiyadan qovaraq erməni məsələsinə həmişəlik son qoymaq qərarına gəlmişdir. == Zəmin == Fransa inqilabından sonra XIX əsrdən etibarən Osmanlı imperiyasında da qlobal miqyasda milliyətçilik hərəkatları meydana çıxmış və regionda sabitliyi pozmuşdur. Əvvəlcə yunanlar, ardınca albanlar və ərəblər böyük dövlətlərin köməyi ilə üsyana qalxmış, hər biri öz milli dövlətlərini qurmağı hədəfləmişdilər. Bu dövrdə yunanlar, serblər, bolqarlar və digər qeyri-müsəlman qruplar müstəqillik əldə etmişdilər. Orada Avropanın böyük dövlətləri ən azı 1870-ci illərdən bəri Osmanlı erməniləri kimi etnik qrupların manipulyasiyası da daxil olmaqla, qənimətləri istismar etmək üçün strategiya qurmuşdular. Buna baxmayaraq, xristian əhali arasında ermənilər heç bir regionda çoxluq təşkil etmədikləri üçün müstəqillik əldə edə bilməmişdilər.

Erməni soyqırımı (erm. Հայոց ցեղասպանություն, translit. Hayots tseğaspanutyun; türk. Ermeni Soykırımı), Ermənilərin köçürülməsi (türk. Ermeni tehciri) və ya ermənilər arasında adətən Mets Yeğern (erm. Մեծ Եղեռն, "Böyük cinayət") — Osmanlı hökuməti tərəfindən əksərən Osmanlı imperiyası vətəndaşı olan etnik erməni əhalinin qətli barədə saxta iddialardır. Hadisələrin başlanğıcı olaraq, Osmanlı hökumətinin Konstantinopol (indiki İstanbul) və Anqorda (indiki Ankara) yekun nəticədə əksəri qətlə yetirilmiş 235–270 arası erməni intellektualı və icma rəhbərlərini toplaması, həbs və deportasiya etməsi tarixi olan 24 aprel 1915-ci il hesab edilir.İddialara görə, Birinci dünya müharibəsi zamanı və sonrası baş vermiş soyqırım iki mərhələrdə həyata keçirilmişdir: birinci mərhələdə əmək qabiliyyətli kişi əhali qətlə yetirilmiş, yetkinlik yaşına çatmışlar isə hərbi xidmətə aparılmış və ya məcburi əməyə sövq edilmiş, ikinci mərhələdə isə qadınlar, uşaqlar və yaşlılar Suriya səhrasına köçürülmə qərarı ilə ölüm yürüşünə çıxarılmışdır.İddiaların daha cəzbedici görünməsi məqsədilə irəli sürülən fikirlərə görə, hərbi qüvvələr tərəfindən müşahidə olunan deportasiya edilən əhali, müntəzəm olaraq soyğunçuluq, cinsi təcavüz və qırğınlara məruz qalmışdır. Həmin dövrə Osmanlı imperiyası ərazisində yaşayan assuriyalılar və yunanlar da qırğınlara məruz qalmışlar ki, bəzi tarixçilər bu qırğınları da eyni soyqırım siyasətinin tərkib hissəsi hesab edirlər. Dünyanın bir çox hissələrdində Erməni diasporu birbaşa bu soyqırım siyasətinin nəticəsi olaraq meydana gəlmişdir. Etnik erməni əhalisinin sistematik şəkildə və bilərəkdən məhv edilməsindən təsirlənən Rafael Lemkin, bu hadisələri ifadə etmək üçün 1943-cü ildə soyqırım ifadəsi (ing.

Gürcüstan erməniləri — Ermənistan Respublikasından kənarda yaşayan etnik ermənilərin təşkil etdiyi Erməni diasporunun Gürcüstanda yaşayan hissəsinin adı. 17-24 yanvar 2002-ci il Ümumumgürcüstan əhali siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən sayları 248.929 nəfərdir. == Mənbə == Армяне в Грузии (с древних времен до сегодняшнего дня). Шота Тетвадзе, Отар Тетвадзе. Тбилиси-2008, 211 стр.

Gürcüstan–Ermənistan — Gürcüstan və Ermənistan arasında dövlət sərhədi. Ümumi uzunluğu 219 km km-dir. Qərbdən Türkiyə ilə sərhəd qovşağından başlayır və şərqdə Azərbaycanla sərhəd qovşağında bitir. == Təsviri == Sərhəd qərbdən Türkiyə ilə sərhəd qovşağından başlayır və bir sıra düzənsiz xətlər və Tona çayı boyunca şərqdə kiçik bir hissə ilə quru yolu ilə Azərbaycanla sərhəd qovşağına qədər uzanır. Sərhədin qərbində, daha dağlıq hissəsinə yaxın iki göl - Madatapa (Gürcüstanda) və Arpi (Ermənistanda) var. == Tarix == Birinci Dünya müharibəsi zamanı Rusiya Osmanlı İmperiyasının şərq bölgələrini işğal edir. Rusiyada 1917-ci il inqilabından sonra yeni kommunist hakimiyyət orqanları müharibədəki iştiraklarına son verməyə tələsir. 1918-ci ildə Almaniya və Osmanlı İmperiyası ilə Brest-Litovsk sülh müqaviləsini imzalayır. Bu müqaviləyə əsasən, Rusiya əvvəllər San Stefano və Berlin Müqaviləsi çərçivəsində əldə edilmiş əraziləri geri qaytarır. 1918-ci ildə Cənubi Qafqaz xalqları Rusiya imperiyasından müstəqillik qazanmaq üçün Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasını elan edir və Osmanlı İmperiyası ilə sülh danışıqlarına başlayır.

Gərd və yaxud Kərd (erm. Կարդ) — Ermənistan Respublikasının cənubunda Sünik mərzində yerləşən kənd. (Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (İndi Ermənistanın Qafan rayonunda) kənd adı.) 1930–1995-ci illər aralığında Qafan rayonu inzibati-ərazi vahidinin tərkibinə daxil olan kənd Qafan şəhərindən 30 km şimal-qərbdə Gərd çayının sol sahilində, Mahmudlu kəndindən 2,5 km cənubda yerləşir. Ermənistan Respublikası Milli Statistika Xidmətinin 2001-ci il məlumatlarına görə Gığı kənd icmasına daxil olan Gərd kəndində yaşayış yoxdur, kənd tərk edilib. == Toponimi == Erməni mənbələrində Garts, Gird, Kart, Karti kimi qeyd edilən kəndin adı fars dilində "lək", "gərdi", "əkilmiş tarla" mənasında işlənən "kərd" sözü əsasında yaranmışdır. Relyeflə bağlı yaranan toponimdir. Quruluşca sadə toponimdir. Ermənistan prezidentinin 19 aprel 1991-ci il tarixli fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilərək Kard (erm. Կարդ) edilib. XIX əsrdə Şimali Qafqazda Kuban əyalətinin Bədəlpaşa dairəsində Kərt Məmiçay, Ter əyalətinin Nalçik dairəsində Kertmen (dağ adı), Zəngəzur qəzasında Gerdözən (çay adı), Qazax rayonunda Gərdindağ, Dağlıq Qarabağda Kert (digər adı Quzumkənd) kənd adı və başqa toponimlərlə mə’naca eynidir.

Zəhmət (1935-ci ildən), Haçaparaq — Qərbi Azərbaycanda azərbaycanlıların yaşamış olduğu kənd. == Tarixi == Kənd rayon mərkəzindən 3 km şimal-qərbdə, Zəngi çayının sağ sahilində yerləşir. Zəngibasar rayonu təşkil edilənədək (14 yanvar 1969) Vağarşabad rayonunun tərkibində olmuşdur. Erməni mənbələrində kəndin tarixi adı Xacaparaq, Azərbaycan mənbələrində Xocəparak kimi qeyd edilir. 1728-ci il tarixdə tərtib edilmiş «İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»ndə, Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. Toponim Azərbaycan dilində «haçalanmanın başlandığı yer» mənasında işlənən haça sözü ilə, qədim türk dilində «gecələr heyvan salınan, hasarlanmış yer» mənasında işlənən parax sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Relyef əsasında yaranan mürəkkəb quruluşlu toponimdir. Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 3 .l.1935-ci il fərmanı ilə adı dəyişdirilib Zəhmət qoyulmuş, Ermənistan prezidentinin 19.IV. 1991-ci il fərmanı ilə yenidən dəyişdirilərək Xaçpar adlandırılmışdır. == Əhalisi == Kənddə 1831-ci ildə 326 nəfər, 1873 - cü ildə 716 nəfər, 1886-cı ildə 753 nəfər, 1897-ci ildə 1059 nəfər, 1904 - cü ildə 992 nəfər, 1914 - cü ildə 1135 nəfər, 1916-cı ildə 1113 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır. 1918-ci ildə kənd erməni təcavüzünə məruz qalaraq sakinləri deportasiya olunmuşdur.

Heşin — İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında, indiki Keşişkənd (Yeğeqnadzor) rayonunda kənd. == Tarixi == Rayon mərkəzindən 14 km şərqdə, Elpinçayın sağ qolu olan Heşin çayının sahilində yerləşirdi. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. Fikrimizcə, 1728-ci ildə tərtib edilmiş "İrəvan əyalətinin icmal dəftəri"ndə adı çəkilən Meşin kəndi ilə Heşin kəndi eyni kəndlərdir. == Toponimi == Toponim türk dilində "yaşayış məntəqəsi" mənasında işlənən keş sözünə, türk dilində (daxma, koma, mağara) mənasında işlənən in sözünün birləşməsi əsasında əmələ gəlmişdir. Relyef əsasında yaranan mürəkkəb quruluşlu toponimdir. == Əhalisi == 1727-ci ilə aid mənbədə Heşin kəndində 3 azərbaycanlı ailəsinin yaşadığı qeyd olunur. Kənddə 1831-ci ildə 62 nəfər, 1873-cü ildə 174 nəfər, 1886-cı ildə 272 nəfər, 1897-ci ildə 229 nəfər, 1904-cü ildə 237 nəfər, 1914-cü ildə 260 nəfər, 1916-cı ildə 311 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır. 1918-ci ildə kənd ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunmuşdur. Yalnız indiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra kənd sakinlərindən sağ qalanlar öz yurdlarına dönə bilmişdir.

Hindistan erməniləri - Hindistanda yaşayan etnik ermənilərə verilən ümumi ad. Hindistanda ermənilərin məskunlaşması XVII əsrin ortalarından başlamışdır. İlk vaxtlar ermənilər, Hindistana ticarət məqsədilə gəlmişdilər. Erməni mənbələrində, tacirlərin Hindistana ilk dəfə X əsrdə getmələri qeyd olunmuşdur. Tacirlər əsasən dəyərli daş-qaş və parça ticarəti ilə məşğul olurdular. 1956-cı ildə Yeni Dehli şəhərinin arxiv idarəsi, ermənilər haqqında bəzi sənədləri açıqlamışdır. Həmin sənədlərdə, ermənilərin Hindistana 780-cı ildə gəldikləri göstərilmişdir. Tarixi baxımdan təsdiqini tapmamış, məlumatlardan birində isə Vasko da Qamanın Hindistana 1498-ci ildə təşkil etdiyi səfər zamanı, erməni tacirləri ilə qarşılaşmışdır. Hindistanda ermənilərə məxsus ilk dini ibadətgah 1562-ci ildə inşa olunmuşdur. 1772-ci ildə Yakop Şahamiryan adlı erməni, Cenay şəhərində mətbəə yaratmışdır.

II Artavazd (e. ə. I əsr, Ermənistan krallığı – e.ə. 31 və ya e.ə. 34, İsgəndəriyyə) - MÖ 55-34-cü illərdə Böyük Ermənistan Kralı. II Tiqranın oğludur. Erməni xarici dil ədəbiyyatının yaradıcısı olan bu şəxs hökuməti tarix və hətta dramaturgiya ilə birləşdirmişdir. Erməni teatrının yaradıcısı hesab olunur. Romadan asılılığın aradan qaldırılması üçün mübarizə aparmışdır. Artaşat sülhünün vəd etdiyi kimi Parfiya əleyhinə mübarizə aparacaq hərbi kontingentlərin Romaya çatdırılmasından yayınan Artavazd, Parfiyalılarla ittifaqda hərəkət etmişdir.

II Artavazd (e. ə. I əsr, Ermənistan krallığı – e.ə. 31 və ya e.ə. 34, İsgəndəriyyə) - MÖ 55-34-cü illərdə Böyük Ermənistan Kralı. II Tiqranın oğludur. Erməni xarici dil ədəbiyyatının yaradıcısı olan bu şəxs hökuməti tarix və hətta dramaturgiya ilə birləşdirmişdir. Erməni teatrının yaradıcısı hesab olunur. Romadan asılılığın aradan qaldırılması üçün mübarizə aparmışdır. Artaşat sülhünün vəd etdiyi kimi Parfiya əleyhinə mübarizə aparacaq hərbi kontingentlərin Romaya çatdırılmasından yayınan Artavazd, Parfiyalılarla ittifaqda hərəkət etmişdir.

Kanada erməniləri – Kanadada yaşayan ermənilərə verilən ümumi ad.

Kilikiya erməni çarlığı (Կիլիկիոյ Հայոց Թագաւորութիւն) — 1080-ci ildə tarixi Kilikiya vilayətində yaradılmış erməni çarlığı. Kilikiya Erməni Çarlığının ilk kralı I Levon olmuşdur. Çarlığın rəsmi kilsəsi Erməni Qriqoryan Kilsəsi idi. == Ermənilərin bölgəyə köçü == XI əsrin ikinci yarısında Sünik (Zəngəzur) və Taşir-Dzoraget çarlığı istisna olmaqla bütün Ermənistan ərazisi Səlcuq türkləri tərəfindən işğal edildi . Bizansın işğalından sonra milli dövlətçiliyin itirilməsi , eləcə də Səlcuqların işğalı ermənilərin Kilikiya və digər bölgələrə kütləvi köçürülməsinə səbəb oldu . Bizansın Edessadan Samosata və Melitenaya qədər erməni torpaqlarını zəbt etməsi, eləcə də onun siyasəti nəticəsində XI əsrin əvvəllərində Suriya, Mesopotamiya və Kiçik Asiya Bizans ərazisində ermənilərin xeyli məskunlaşdı . Əsrin sonlarında Malazgirt döyüşündən sonra (Manazkert, ermənicə Մանազկերտ) Səlcuqlular ilk dövlətlərini — Konya Sultanlığını yaratdılar., bütün Ermənistanı və Anadolunun daxili hissələrini əhatə edən, buradan ermənilərin Kiçik Asiya sahilyanı bölgələrinə, xüsusilə Kilikiya və Fərat bölgələrinə köçünü gücləndi. == Erməni Çarlığı == Bizans imperiyası işğal etdiyi erməni torpaqlarının əhalisi arasında özünə dayaq yarada bilmədi. Ermənilərin sərhəd mövzularına köçürülməsi Bizansın sərhədlərinin möhkəmlənməsinə kömək etmədi. İmperiyanın hüdudları daxilində Suriyadan Zaqafqaziyaya qədər bir sıra yarımmüstəqil erməni knyazlıqları yarandı.

Kipr erməniləri — Kipr adasında yaşayan etnik erməni toplumuna verilən ümumi ad. Kipr adasında 2012-ci ilə olan əhalinin siyahıya alınmasına əsasən 3.500 civarında erməni yaşamaqdadır. Ermənilərin böyük əksəriyyəti adanın yunan tərəfindən idarə edilən hissəsində yaşayır. Ermənilərin ada da yaşadıqları əsas yer Nikosiya şəhəridir. Nikosiyanın ardından siyahını Limasol və Larnaka şəhərləri izləyir. == Tarixi == Ermənilərin Kipr adası ilə təması Kilikiya erməni çarlığının 1078-ci ildə adanın şimal hissələrini işğal etməsi ilə başlamışdır. Çarlığın varlığına Səlcuqlar tərəfindən son qoyulmasından sonra ada da yaşayan az saylı erməni toplumu qorunmaq üçün Bizans İmperiyasının ada da yerləşən hakimiyyətinə sığınmaq qərarı verir. Kilikiya erməni çarlığı ilə Kipr adasında yaşayan etnik ermənilər arasında münasibətlər Səlib yürüşləri zamanı sürətlə inkişa etməyə başlayır. Erməni çarı II Leo, Kipr Krallığını idarə edən Luziyanlar sülaləsinə məsub bir qadınla evlənməsi münasibətləri daha da dərinləşdirir. Orta Əsrlərdə Kipr adasında iki erməni dini mərkəzi yerləşirdi.

Kiçik Ermənistan (erm. Փոքր Հայք, yun. Αρμενία Μικρα, lat. Armenia Minor) — Kiçik Asiyada, Fərat, Kelkit və Qızılirmaq çaylarının yuxarı hissəsində tarixi vilayət. == Tarixi == Vilayət Əhəmənilər dövlətinin bir hissəsi idi. Bundan sonra Makedoniyalı İsgəndər tərəfindən fəth edilmiş, lakin e.ə. 322-ci ildə İsgəndərin ölümündən sonra paytaxtı Kəmax olan müstəqil bir çarlığa çevrilmişdir. Eramızdan əvvəl II əsrdə vilayət Pont çarı VI Mitridatın hökmranlığına girmişdir. Mitridat Kiçik Ermənistanda yetmiş beş istehkam qalası tikdirmişdir. Onun ölümündən sonra Kiçik Ermənistan ərazisi müxtəlif Roma hökmdarlarına tərəfindən idarə edilmiş, inzibati sərhədləri dəyişmişdir.

Kiçik Ermənistan (ing. Little Armenia) - Amerika Birləşmiş Ştatlarının Kaliforniya ştatının Los-Anceles şəhərində yerləşən səmt. Səmtdə əsasən etnik ermənilər yaşayır.

Kişilərdən ibarət şahmat üzrə Azərbaycan və Ermənistan yığma komandaları bir-biriləri ilə cəmi 15 dəfə qarşılaşıblar. Bu oyunların dördü Şahmat Olimpiadası, üçü dünya çempionatı, səkkizi isə Avropa çempionatı çərçivəsində baş tutub. Oyunların 5-dən Azərbaycan, 5-dən isə Ermənistan qalib ayrılıb. 5 görüşdə heç-heçə qeydə alınıb. Komandalar arasında ilk görüş 1997-ci ildə, son görüş isə 2022-ci ildə baş tutub. Ermənistan yığması 3 dəfə Şahmat Olimpiadasının (2006, 2008, 2012), 1 dəfə isə dünya (2011) və Avropa (1999) çempionatının qalibi olub. Azərbaycan yığması Şahmat Olimpiadası və dünya çempionatında ciddi uğur qazana bilməsə də, 3 dəfə qitə birinciliyinin (2009, 2013, 2017) qalibi adını qazanıb. == Olimpiada == === 38-ci Şahmat Olimpiadası. Drezden, Almaniya (2008) === === 39-cu Şahmat Olimpiadası. Xantı-Mansi, Rusiya (2010) === === 43-cü Şahmat Olimpiadası. ===

"Kommunist" qəzeti (erm. Կոմունիստ) — Azərbaycan SSR-də nəşr olunan erməni dilində ictimai-siyasi qəzet, Azərbaycan Kommunist Partiyası MK-nın (1963-cü ilin martınadək AKP MK və Bakı Komitəsinin, 1963-cü ilin martından AKP MK-nın, Azərbaycan SSR Ali Soveti və Nazirlər Sovetinin) orqanı. Zaqafqaziyada erməni dilində çıxan ilk sovet partiya qəzeti. Qəzetin ilk nömrəsi 1920-ci il mayın 18-də Bakıda çıxmışdır. 1970-ci illərdə həftədə 6 dəfə, 40000 tirajla, 1981-ci ildə 42000 tirajla nəşr olunmuşdur. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə əlaqədar qəzetin nəşri dayandırılmışdır. Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni ilə təltif edilmişdir (1970).

Livan erməniləri — Livanda yaşayan ermənilərə verilən ümumi ad. Ermənilər Livan əhalisinin 4% təşkil edir. Ermənilər Livan vətəndaş müharibəsi zamanı döyüşlərdə faəl iştirak etmişdilər. Bəzi mənbələrdə, müharibədən əvvəl Livanda 100 minə yaxın, erməninin yaşadığını, müharibə səbəbindən ölkəni tərk etdikləri göstərilir. == Tarixi == Livanda ilk ermənilərin dəqiq nə zamandan yaşamağa başladıqları məlum deyil. Eranın ilk illərində, Livan ərazisində yaşayan xalqlar haqqında məlumat veriləndə, ermənilərində adları qeyd edilir. 1915-ci ildə Livan Osmanlı imperiyasının tərkibində idi. Bu dövrdə ermənilər daha çox Beyrut şəhərində yaşayırdılar. Sultanın fərmanı ilə ermənilərin yaşadıqları ərazilərdən köçürülməsi nəticəsində, Livanda erməni əhalisi sürətlə artmağa başlamışdır. Ermənilər Karantina və Burc Hamod bölgələrində sürətlə məskunlaşmışdılar.

Martuni, Aşağı Qaranlıq — Ermənistanda şəhər. Martuni rayonunun mərkəzi. == Tarixi == Aşağı Qaranlıq indiki Ermənistanda rayon mərkəzidir. Göyçə gölünün sahilində, İrəvandan 130 km məsafədə yerləşir. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. 1963-cü ildən şəhər tipli qəsəbədir. Toponim məkan mənası bildirən -lıq şəkilçisi qəbul etmiş, türk dilində «təpə», «qaya» mənasında işlənən qara sözü əsasında əmələ gəlib «təpəlik, dağlıq, qayalıq yer» mənasını bildirir. Qara sözü ilə -lıq şəkilçisi arasındakı «n» bitişdirici samit funksiyasını yerinə yetirir. Kənd, doğrudan da, qayalıq, dağlıq bir yerdə yerləşib və hər tərəf təpəlikdən, dağlıqdan ibarətdir. Kəndin relyefi adına uyğun gəlir.

Martuni rayonu — Ermənistan Respublikası ərazisində mövcud olmuş rayon. Mərkəzi Martuni şəhəri olmuşdur. Qərbi Azərbaycanın Göyçə mahalının ərazisində yerləşirdi. == Tarixi == 1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. Ərazisi 1185 kv.km-dir. Rayon mərkəzi Aşağı Qaranlıq (dəyişdirilmiş adı Martuni) şəhəridir. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə olan məsafə 130 km-dir. Bir tərəfdən Göyçə gölünə (dəyişdirilmiş adı Sevan) söykənən rayon digər tərəflərdən Basarkeçər və Göyçə yaylaları ilə dövrələnmişdir. Soylan rayonu ərazisində Arpaçayın üzərindəki Keçid su anbarından başlanan Arpa-Göyçə kanalı Martuni rayonunun ərazisindən keçərək rayonun Aşağı Alçalı kəndi yaxınlığında Göyçə gölünə tökülür. Əziznər, Asaymirzə yaylaqları və Səlim aşırımı (hünd.2410 m), Ərmağan (hünd.2829 m) dağları da rayonun ərazisinə düşür.

Meksika erməniləri (erm. Հայերը Մեքսիկայում; isp. armenia en México) — Şimali Amerika qitəsində yerləşən Meksikada məskunlaşmış erməni əsilli əhali. Meksikaya ermənilərin kütləvi gəlişi 1910–1928-ci illər aralığında baş vermişdir. == Tarixi == Meksikaya gəlmiş ilk ermənilərdən biri 1672-ci ildə Fransisko Martin adlı şəxs olmuşdur. Don Pedro de Zárate adlı bir digər erməni isə 1723-cü ildə İspan qalyonunun tərkibində Çindən Sakit okeanın sahilində yerləşən liman şəhəri Akapulko səfər etmişdir. 1897-ci ildə Meksika prezidenti Porfirio Diasın təklifi ilə ölkənin şimalında yerləşən Tamaulipas ştatında ermənilərin kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmaları üçün torpaq sahəsinin ayrılması planlaşdırılsada, təklif icra olunmamışdır. Erməni icmasının Meksikada əsas fəaliyyətləri Erməni soyqırımından sonrakı dövrlərə təsadüf edir. 1921–1928-ci illərdə Meksika hökümətinin miqrantlara qarşı açıq qapı siyasətinin tətbiq etməsindən faydalanan ermənilər öz saylarını bu qanunun hesabına artırmağa çalışırdılar. İqtisadi baxımdan ölkənin zəifləməsindən sonra erməni icmasının üzvləri Amerika Birləşmiş Ştatlarına yaxın olan ərazilərə köçməyə başladı.

Ermənistan Respublikası Milli Statistika Xidməti (erm. Ազգային վիճակագրական ծառայություն, MSX; ERMSTAT) — Ermənistan Respublikasının milli statistika idarəsi. == Tarixi == 7 yanvar 1922-ci il tarixində Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası Statistika Departamenti adı ilə fəaliyyətə başlayan qurum, daha sonralar bu adları alıb: Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi (1987-1992) Ermənistan Respublikası Statistika, Dövlət qeydiyyatı və Analiz Departamenti (1992-1998) Ermənistan Respublikası Statistika, Dövlət qeydiyyatı və Analiz Nazirliyi (aprel 1998-may 2000) == Beynəlxalq əməkdaşlıq == 7 noyabr 2003-ci il tarixində Ermənistan Beynəlxalq Valyuta Fondunun Məlumatların Yayılmasının Xüsusi Standartlarına qoşulan sayca 3-cü MDB ölkəsi oldu.

Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidməti (Azərbaycan mətbuatında MTX; erm. Հայաստանի Ազգային Անվտանգության Ծառայություն, Hayastani Azqayin Anvtanqutyan Tsarayutyun) — Ermənistan milli təhlükəsizliyi, kəşfiyyat, sərhəd mühafizəsi, informasiya təhlükəsizliyi — kriptoqrafiya, o cümlədən Ermənistan Baş Nazirinin mühafizəsinə cavabdeh dövlət qurumu. == Tarixi == Ermənistan Respublikasının 1991-ci ilin sentyabr ayında SSRİ-nın tərkibindən ayrılmasından sonra, yeni hökumətin qərarı ilə 4 dekabr 1991-ci ildə keçmiş SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi Milli Təhlükəsizlik üzrə Dövlət İdarəsi adını almışdır. İdarənin ilk rəisi general-mayor Husik Suren Harutyunyan olmuşdur. O, bu vəzifədə 1992-ci ilin fevral ayına qədər qalmışdır. Ermənistan hökumətinin müvafiq qərarına əsasən 1996–1999-cu illər arasında, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Daxili İşlər Nazirliyi birləşdirilmişdir. 17 dekabr 2002-ci ildə, prezident Robert Koçaryan Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin yaradılması haqqında fərman vermişdir. 2004-cü ildə 12 il Müdafiə Nazirliyinin tərkibində olan Sərhəd Mühafizə Xidməti MTX-nin tərkibinə verilmişdir.

Millət-i Erməniyan (türk. Millet-i Ermeniyân; mənası – "erməni milləti") — Erməni Həvari kilsəsinin Osmanlı imperiyasındakı milləti (muxtar etnodini icması). İlkin olaraq bura təkcə Osmanlı imperiyasında yaşayan ermənilər deyil, Qibti Pravoslav Kilsəsi, Xaldey Katolik Kilsəsi, Efiopiya Pravoslav Kilsəsi və Süryani Pravoslav Kilsəsi kimi digər xristian kilsələrinin üzvləri də daxil idi. Bu qrupların əksəriyyəti XIX əsrdə öz millətlərini əldə etmişdilər. II Mehmed onları ortodoks xristianlıq ilə bağlı fikir ayrılıqlarına görə yunan ortodokslarından ayırmışdır. Millət üzvləri nəinki müstəqil şəkildə işləri idarə edə bilirdilər, həm də islam məhkəmələrinə iş qaldıra biləcək hüquqi statusa malik idilər. Erməni millətinin çoxlu sayda insan üzərində hökmranlıq etmək imkanı yox idi və erməni patriarxının Anadoludan bu qədər uzaqda olan İstanbulda heç bir real nüfuzu yox idi. == Mənbə == === İstinadlar === === Ədəbiyyat === Suny, Ronald Grigor. "They Can Live in the Desert but Nowhere Else": A History of the Armenian Genocide. Princeton University Press.

Misir erməniləri (erm. Հայերը Եգիպտոսում) - Misirdə yaşayan erməni icmasına verilən ümumi ad. Misirdə ermənilərin məskunlaşması XVII əsrdən başlamışdır. XIX əsrin ortalarında Misirdə yaşayan erməni icmasının sayı 45 minə qədər yüksəlmişdir. Sosializm, müharibələr və dini-etnik zəmində mübarizələr səbəbindən burada yaşayan ermənilərin sayı 1970-ci illərdən etibarən sürətlə azalmağa başlamışdır. Hal-hazırda Misirdə 5 minə yaxın erməni yaşayır. Burada onlar üçün 6 kilsə, 3 məktəb və 2 qəzet fəaliyyət göstərir. == Tarixi == Misirdə ermənilərin nə zamandan məskunlaşması barədə dəqiq məlumatlar yoxdur. Osmanlı İmperiyasının XVI əsrdə Misiri fəth etməsindən sonra bir neçə yüz erməni Misirə köç etmişdir. Tarixçi Simon Lexatsinin fikirlərinə əsasən 1615-ci ildə Qahirə şəhərində 100 erməni ailəsi yaşayırdı.

Müqəddəs Yekaterina kilsəsi (erm. Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատերինե եկեղեցի, rus. Армянская церковь Святой Екатерины) — Sankt-Peterburq şəhərinin mərkəzindəki Erməni Qriqorian Kilsəsi Nevski prospekti, ev № 40–42 ünvanında yerləşir. == Tarix == İlk ermənilər qısa müddət ərzində Sankt-Peterburq şəhərin yaranmasından sonra kütləvi şəkildə şəhərin müxtəlif rayonlarına köçmüşdülər. 1710-cu ildə onlar artıq burada öz icmalarını yaratmışdılar. Bu zaman onlar şəxsi evlərdə dini mərasimlərini keçirirdilər. Arximandrit Minas tərəfindən erməni kilsəsinin tikintisi üçün 1714-cü ildə ilk rəsmi xahiş qaldırılsa da, hakimiyyət orqanları tərəfindən bu rədd edilmişdir. Yalnız 25 sentyabr 1725-ci ildə 30 həyətdən ibarət böyük şəhər ictimaiyyəti, Rus Pravoslav Kilsəsinin Müqəddəs Sinodundan Vasiliyev adasının 3-cü xəttində köhnə taxta bir evdə ibadət evinin açılışı üçün razılıq əldə edə bilmişdir. 1740-cı ilin yanvar ayında Luka Şirvanov (Ğukas Şirvanyan) artıq daşdan kiçik erməni kilsəsinin inşası barədə rəsmi şəkildə icazə almışdır, lakin Anna İoannovnanın ölümündən sonra tikinti işləri dayandırılmışdı. 1763-cü ilin iyul ayında "Rusiyada məskunlaşan bütün xalqların dini ayinlərini azad şəkildə həyata keçirilməsinə" dair dərc edimiş manifestə əsaslanan yerli bələiyyələr hər iki paytaxtda digər dinlərə sitayiş edən insanların kilsələri və onlara müdaxil digər binalar üçün yer ayrılmışdır.

Ermənistanın Dövlət Müstəqilliyi günü (erm. Հայաստանի Անկախության օրը) — Ermənistan Respublikasında əsas dövlət bayramı. Hər il 21 sentyabrda qeyd edilir. == Tarix == 23 avqust 1990-cı ildə Ermənistan SSR-nin Ali Soveti Ermənistanın İstiqlal Bəyannaməsini qəbul etmiş, Ermənistan SSR-nin ləğvini və Ermənistan Respublikasının müstəqilliyini elan etmişdir. 21 sentyabr 1991-ci ildə Ermənistan xalqı müstəqillik referendumunda SSRİ-dən ayrılmaq üçün səs vermişdir. 1991-ci ilin noyabr ayında Levon Ter-Petrosyan Ermənistanın birinci prezidenti seçilmişdir. 21 dekabr 1991-ci ildə Ermənistan Müstəqil Dövlətlər Birliyinə (MDB) qoşulmuşdur. 26 dekabr 1991-ci ildə SSRİ rəsmi olaraq süquta uğramışdı. Bu Ermənistan Respublikasının ikinci dəfə müstəqillik elan etməsi idi. Birincisi 28 may 1918-ci ildə baş vermiş və Birinci Ermənistan Respublikasının təsis edilməsilə nəticələnmişdir.