Azərbaycanın siyasi partiyaları

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağı

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gerbi

Azərbaycan siyasi partiyaları — Azərbaycanda fəaliyyət göstərən və göstərmiş siyasi partiyalara verilən ad. Azərbaycanda siyasi partiyalar və onların fəaliyyəti "Siyasi partiyalar haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu" ilə tənzimlənir.^[1] Azərbaycanda siyasi partiyaların dövlət qeydiyyatı məsələsi Ədliyyə Nazirliyinin balansındadır. Dövlət qeydiyyatında olan siyasi partiyalar bələdiyyə, parlament və prezident seçkilərində iştirak edə bilər.

1991-ci ilin 18 oktyabr tarixində Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdi. Müstəqillik qazanıldıqdan sonra Etibar Məmmədovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Azad Nəbiyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dirçəliş və Tərəqqi Partiyası və Fəzail Ağamalının rəhbərlik etdiyi Ana Vətən Partiyası dövlət qeydiyyatına alınmış ilk siyasi partiyalar kimi Azərbaycanın siyasi tarixinə düşdülər. Hal-hazırda isə dövlət qeydiyyatında 29 partiya var. Qeydiyyata alınan sonuncu siyasi partiya Azad Vətən Partiyası olmuşdur.

Siyahı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınmış partiyalar
Loqo	Ad	Qısaltma	Sədr	Qeydiyyat tarixi
	Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası	AMİP	Arzuxan Əlizadə[2]	17.07.1992
	Ana Vətən Partiyası	AVP	Fəzail Ağamalı	11.08.1992
	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası	VHP	Sabir Rüstəmxanlı	03.11.1992
	Müsavat Partiyası	MÜSAVAT	Arif Hacılı[3]	08.12.1992
	Yeni Azərbaycan Partiyası	YAP	İlham Əliyev	18.12.1992
	Ağ Partiya[4][5]	AğP	Tural Abbaslı	13.01.1993
	Azərbaycan Ümid Partiyası	ÜMİD	İqbal Ağazadə[6]	05.05.1993
	Azərbaycan Kommunist Partiyası [a]	AKP	Rauf Qurbanov[mənbə göstərin]	02.03.1994
	Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası	AMDP	Nemət Pənahlı	12.10.1994
	Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası	ADMP	Elşən Musayev	04.08.1995
	Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası	AXCP	Əli Kərimli[7]	01.09.1995
	Vəhdət Partiyası	VƏHDƏT	Tahir Kərimli	11.12.1998
	Azərbaycan Xalq Partiyası	AXP	Pənah Hüseyn[8]	09.07.1999
	Azərbaycan Demokrat Partiyası	ADP	Sərdar Cəlaloğlu	03.02.2000
	Ədalət Partiyası	ƏDALƏT	İlyas İsmayılov[9]	18.05.2002
	Müasir Müsavat Partiyası	MMP	Hafiz Hacıyev	08.05.2002
	Böyük Quruluş Partiyası	BQP	Fazil Mustafa[10]	12.08.2005
	Azadlıq Partiyası	AZADLIQ	Əhməd Oruc
	Demokratik İslahatlar Partiyası	DİP	Asim Mollazadə[11]
	Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası	BAXCP	Qüdrət Həsənquliyev
	Böyük Azərbaycan Partiyası	BAP	Elşad Musayev
	Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası	KXCP	Mirmahmud Mirəlioğlu[12]	31.01.2007
	Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası	MDHP	Fərəc Quliyev[13]	31.05.2011
	Yeni Zaman Partiyası	YENİ ZAMAN	Musa Ağayev	16.04.2020
	Milli Cəbhə Partiyası[14]	MCP	Razi Nurullayev	31.08.2020
	Respublikaçı Alternativ Partiyası	REAL	İlqar Məmmədov[15] [16]
	Gələcək Azərbaycan Partiyası	GAP	Ağasif Şakiroğlu[17]	15.12.2020[18]
	Haqq Ədalət Partiyası	HƏP	Əli İnsanov[19]	15.10.2021[20][21]
	Azad Vətən Partiyası	AzVP	Akif Nağı	05.09.2022[22]

Dövlət qeydiyyatı olmayan partiyalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanda onlarla siyasi partiya təsis olunmuş, lakin onlar dövlət qeydiyyatına alınmamışdır. Zamanla bu partiyalardan çoxu fəaliyyətini dayandırmışdır. Bəzi siyasi partiyalar dövlət qeydiyyatına alınmasa da hal-hazırda aktiv siyasi fəaliyyət göstərməkdədir.

Belə partiyalara nümunə olaraq Azərbaycan İslam Partiyasını^[23] Elşən Həsənovun sədrlik etdiyi Azərbaycan Sosialist Partiyasını,^[24] Mirkazım Seyidovun sədrlik etdiyi Böyük Dayaq Partiyasını,^[25] Mirfazil Həmidin sədrlik etdiyi Demokratik Birlik Partiyasını, Emin Babayevin sədrlik etdiyi Vətən Naminə Birlik Partiyasını^[26] göstərmək olar.

Parlament partiyaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas məqalə: Azərbaycan Milli Məclisinin VI çağırışı

9 fevral 2020-ci ildə keçirilən seçkilərdə parlamentdə təmsil olunmağa 11 siyasi partiya haqq qazanmışdır. Onlardan 1-i 22 may 2023 tarixində özünü buraxmışdır.

VI çağırış Milli Məclisdə partiyalar üzrə paylanma

Hal-hazırda rəsmi dövlət qeydiyyatında olan 29 partiyadan 10-u parlamentdə təmsil olunur. Dövlət qeydiyyatı olan Azərbaycan Kommunist Partiyası, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Azərbaycan Xalq Partiyası, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, Azərbaycan Ümid Partiyası, Ədalət Partiyası, Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası və Müsavat Partiyası tarixində ən azı 1 dəfə seçkilərdə iştirak edərək parlamentdə təmsil haqqı qazanmış, Azərbaycan Demokrat Partiyası isə deputat transferi yolu ilə parlamentdə təmsil olunmuşdur. Qısaca, 29 siyasi partiyadan 19-u ən azı 1 dəfə parlamentdə təmsil olunmuş, digər 10 siyasi partiya isə parlamentdə təmsil olunmağa haqq qazanmamışdır.

Keçmiş partiyalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas məqalə: Azərbaycanda mövcud olmuş siyasi partiyaların siyahısı

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• "Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiyalar haqqında rəsmi məlumat". Mərkəzi Seçki Kommisiyası (az.).

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

• CİA. The World Factbook.
• Vilyam Overstrit. Political Handbook of the World (1999). CSA Nəşriyyatı
• Vilyam Bənks. Political Handbook of the World 2007. CQ Nəşriyyatı.
• Tahirə Allahyarova, Fərhad Məmmədov. Azərbaycanda Siyasi Partiyalar: Seçkidən Seçkiyə. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzi.  (az.)
• Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, 2001
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), B., 1998
• Süleymanova S., Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat, B., 1999
• Aslani S. Ş., İran "İctimaiyyun-amiyyun" (Mücahid) Partiyasına aid yeni sənədlər, ADU-nun Elmi əsərləri (tarix və fəlsəfə elmləri seriyası), 1973,. № 8;
• Azərbaycan Milli Kimliyi, Bakı-2014, "Difai partiyası: antiterror mübarizədən Cümhuriyyətə gedən yol" səh. 142–158
• Багирова И.С. Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. 1900–1917. Баку, 1997, с.30, 31–32.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Partiyalar nə qədər qazanır - ARAŞDIRMA