Azərbaycan siyasi partiyalarının siyahısı

Bu siyahı Azərbaycanda fəaliyyət göstərən və göstərmiş dövlət qeydiyyatlı və dövlət qeydiyatında olmayan siyasi partiyaların siyahısını və onlar barədə məlumatları əhatə edir. Azərbaycanda siyasi partiyalar və onların fəaliyyəti "Siyasi partiyalar haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu" ilə tənzimlənir.^[1] Azərbaycanda siyasi partiyaların dövlət qeydiyyatı məsələsi Ədliyyə Nazirliyinin balansındadır. Dövlət qeydiyyatında olan siyasi partiyalar bələdiyyə, parlament və prezident seçkilərində iştirak edə bilər.

1991-ci il 18 oktyabr tarixində Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdi. Müstəqillik qazanıldıqdan sonra Etibar Məmmədovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Azad Nəbiyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dirçəliş və Tərəqqi Partiyası və Fəzail Ağamalının rəhbərlik etdiyi Ana Vətən Partiyası dövlət qeydiyyatına alınmış ilk siyasi partiyalar kimi Azərbaycanın siyasi tarixinə düşdülər. Hal-hazırda isə dövlət qeydiyyatında 26 partiya var. Qeydiyyata alınan sonuncu siyasi partiya Azad Vətən Partiyası olmuşdur.

2022-ci ildə "Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanunun qəbulu üçün layihə üzərində iş başlanıldı. 26 iyul 2022-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi siyasi partiyaların parlamentə qanun layihəsi hazırlanması ilə bağlı müraciətlər etdiyini, bu səbəbdən dövlət qeydiyyatında olan siyasi partiyalardan parlamentə təkliflərini təqdim etməsini ehtiva edən elanını nəşr etmişdir.^[2]

Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası, Ana Vətən Partiyası, Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, Böyük Quruluş Partiyası, Vəhdət Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası, Demokratik İslahatlar Partiyası, Vətəndaş Birliyi Partiyası, Milli Cəbhə Partiyası, Respublikaçı Alternativ Partiyası, Azərbaycan Demokrat Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Ədalət Partiyası, Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası, Milli Vəhdət Partiyası, Aydınlar Partiyası, Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası, Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası, Cümhuriyyət Xalq Partiyası, Müstəqil Xalq Partiyası, Milli Həmrəylik Partiyası, Azərbaycan Respublikaçılar Partiyası, Azərbaycan Təkamül Partiyası, Milli Demokrat İdrak Partiyası, Gələcək Azərbaycan Partiyası, Haqq Ədalət Partiyası, Azərbaycan Yüksəliş Partiyası 15 avqusta olan məlumata görə öz layihələrini parlamentə təqdim etmişdir.^[3] 6 sentyabra olan məlumata əsasən isə Yeni Azərbaycan Partiyası, Azərbaycan Xalq Partiyası, Vətəndaş və İnkişaf Partiyası, Ağ Partiya, Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası, Müasir Müsavat Partiyası, Yeni Zaman Partiyası, Birlik Partiyası, Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası və Milli Konqres Partiyası da öz təkliflərini parlamentə təqdim etmişdir.^[4] 7 sentyabr 2022-ci ildə 39 siyasi partiyanın yeni qanun layihəsi ilə bağlı təklifləri də nəzərə alaraq, 20-dən artıq ölkənin bu sahədə təcrübəsi və Venesiya Komissiyasının siyasi partiyaların fəaliyyətinin tənzimlənməsi üzrə 2010-cu və 2020-ci illərdə qəbul etdiyi tövsiyələri də nəzərdən keçirilərək tərtib olunan qanun layihəsinin ilkin versiyası parlamentin rəsmi veb saytına yerləşdirildi.^[5] 28 sentyabrda isə layihəylə bağlı ilk ictimai dinləmə keçirilməsi nəzərdə tutulsa da,^[6] yeni təkliflərin daxil olması və Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi tərəfindən sorğu keçirilməsi səbəbi ilə bu təxirə salınmışdır.^[7] Müxalifət bu qanun layihəsindəki yeni müddəalara etiraz etmişdir. Belə ki, yeni layihədə siyasi partiyaların qeydiyyata alınması üçün tələb edilən minimum üzvlərin sayının 10 minə qaldırılması, üzvlərinin sayı 4 500-dən aşağı olarsa, bu, partiyanın qeydiyyatının ləğvinə səbəb ola biləcəyi, 2 dəfə ardıcıl olaraq, parlament, prezident və ya bələdiyyə seçkilərində iştirak etməyən partiyaların dövlət qeydiyyatının ləğv ediləcəyi, siyasi partiya yaradılarkən ən azı 200 təsisçisi olması, siyasi partiya yaratmaq istəyən şəxsin son 20 ildə Azərbaycanda daimi yaşamalı olması, yığıncaq zamanı əldə olunan nəticələr protokolla rəsmiləşdirildikdən sonra səlahiyyətli şəxs ərizə ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına müraciət edərək həmin sənədləri 30 gün müddətinə təqdim ediləcəyi, dövlət qurumu da 30 gün müddətinə həmin partiyanın tələblərə uyğunluğunu yoxlayacağı, nəzərdə tutulmuş məlumat müvafiq dövlət qurumuna daxil olduğu tarixdən 90 gün müddətində siyasi partiyanın səlahiyyətli şəxsi üzvlərin sayının təmin edilməsi üçün tədbirlər görür və onların reyestrini tərtib edəcəyi, siyasi partiya üzvlərinin reyestrini adı, soyadı, atasının adı, həmçinin fərdi identifikasiya nömrəsi, doğulduğu tarix, qeydiyyat ünvanı, qeydiyyatda olduğu partiyanın yerli təşkilatı (olduğu halda) və əlaqə telefon nömrəsi göstərilməklə aparılacağı, dövlət qurumu elektron informasiya ehtiyatlarından istifadə etməklə siyasi partiya üzvlərinin reyestrində olan məlumatlarını ildə azı iki dəfə nəzərdən keçirəcəcəyi, siyasi partiya da üzvlərinin reyestrində baş vermiş sonrakı dəyişikliklər barədə ildə 2 dəfə (yanvar ayının 15-dək) müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqana (quruma) məlumat təqdim edəcəyi haqqında müddəalar ehtiva etmişdir. Yeni qanun qəbul edilənədək dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiya bu qanunun qüvvəyə mindiyi tarixdən etibarən 90 gün müddətində üzvlərinin sayının 5 minə çatdırılması üçün tədbirlər görməlidir.^[8] Daha sonra parlamentdə 24 oktyabr və 4 noyabrda ictimai dinləmələr keçirilmişdir.^[9][10] Yekunda layihəyə düzəlişlər edilmiş və 21 noyabr tarixində yeni versiyası parlamentin rəsmi veb-saytında dərc olunmuşdur.^[11] Bu layihədə əvvəlki redaksiyaya 66 düzəliş edilmiş, partiyaların yaradılması üçün üzv tələbinin 10 mindən 5 min nəfərə endirilmiş, seçkilərdə 2 və ya 3 dəfə iştirak etməyən partiyaların qeydiyyatının ləğv edilməsi ilə bağlı müddəalar layihədən çıxarılmış, partiyanın yaradılması üçün gərəkli təsisçi sayısı 200-dən 50-yə endirilmiş, siyasi partiya yaratmaq istəyən şəxsin son 20 ildə Azərbaycanda daimi yaşamalı olması tələbi çıxarılmış, partiya reyestrlərinin yoxlanması üçün ildə iki dəfə olan məlumatlandırma ildə 1 dəfəyə endirilmiş, mövcud partiyaların yeni qanuna uyğunlaşması üçün verilən vaxt 90 gündən 180 günə artırılmışdır.^[12][8] Noyabrın 23-də Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar, Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu, İnsan hüquqları komitələrinin birgə iclasında "Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanun layihəsi birinci oxunuşda müzakirəyə çıxarılıb.^[12] Müsavat Partiyasının sədri Arif Hacılı layihənin hər iki versiyasını "mürtəce", mövcud qanunu isə "daha pozitiv" adlandırmışdır.^[13] Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası sədrinin müavini Seymur Həzi isə qanun layihəsini "siyasə fəaliyyəti linç edən" layihə adlandırmışdır.^[13] Respublikaçı Alternativ Partiyası Siyasi Komitəsinin sədri İlqar Məmmədov isə layihənin prinsip etibarilə dəyişmədiyini açıqlamışdır.^[13] Həmçinin, REAL Partiyası Venesiya Komissiyasına layihə ilə bağlı məktub göndərmiş, məktuba 24 noyabr 2022-ci ildə cavab gəlmişdir. Cavabda Azərbaycan hökumətinin ictimaiyyətə verdiyi məlumatın əksinə, hökumətin Venesiya Komissiyası ilə məsləhətləşmə aparmadığı qeyd olunmuşdur.^[14] Parlamentin 26 noyabr 2022-ci il tarixli iclasında qanun layihəsi birinci oxunuşda 95 lehinə, 1 bitərəf səslə keçmişdir.^[15] Bitərəf səs verən deputat Erkin Qədirli olmuş, o daha sonra qanun layihəsinin əleyhinə olduğunu, komitə iclasında da əleyhinə səs verdiyini, lakin plenar iclasda yanlışlıqla bitərəf düyməsinə basdığını, bu səbəbdən də protokola səsinin "əleyhinə" olaraq qeyd olunmasını xahiş etmişdir.^[15] Parlamentin 6 dekabr 2022-ci il tarixli iclasında qanun layihəsi ikinci oxunuşda qəbul olunmuşdur.^[16] AXCP isə 12 dekabrda bəyanat yayaraq xalqı və beynəlxalq birliyi yeni qanuna etiraz etməyə səsləmişdir.^[17] 11 yanvar 2023-cü ildə prezident İlham Əliyev qanunu imzalamışdır.^[18]

Loqo	Ad	Qısaltma	Sədr	Qeydiyyat tarixi	İdeoloji spektri	Siyasi mövqeyi
	Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası	AMİP	Arzuxan Əlizadə[19]	17.07.1992	Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Ana Vətən Partiyası	AVP	Fəzail Ağamalı	11.08.1992	Mərkəz sağ	Hökumətə dəstək
	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası	VHP	Sabir Rüstəmxanlı	03.11.1992	Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Müsavat Partiyası[20][a]	yoxdur[22]	İsa Qəmbər[23]	08.12.1992	Mərkəz sağ	Radikal-konstruktiv müxalifət
	Yeni Azərbaycan Partiyası	YAP	İlham Əliyev	18.12.1992	Mərkəz sağ	İqtidar
	Ağ Partiya[24][25]	AğP	Tural Abbaslı	13.01.1993	Mərkəz sağ	Konstruktiv Müxalifət
	Azərbaycan Ümid Partiyası	Ümid Partiyası[26]	İqbal Ağazadə[27]	05.05.1993	Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası[28]	ADMP	Elşən Musayev	04.08.1995	Mərkəz Sağ	Hökumətə dəstək
	Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası	AXCP	Əli Kərimli[29]	01.09.1995	Mərkəz sağ	Radikal müxalifət
	Vəhdət Partiyası[28]	VP	Tahir Kərimli	11.12.1998	Mərkəz	Konstruktiv müxalifət
	Azərbaycan Xalq Partiyası	AXP	Pənah Hüseyn[30]	09.07.1999	Sağ	Radikal-konstruktiv müxalifət
	Azərbaycan Demokrat Partiyası	ADP	Sərdar Cəlaloğlu	03.02.2000	Sol	Radikal-konstruktiv müxalifət
	Ədalət Partiyası[28]	yoxdur	İlyas İsmayılov[31]	18.05.2002	Mərkəz sol	Konstruktiv müxalifət
	Müasir Müsavat Partiyası[28]	MMP	Hafiz Hacıyev	08.05.2002	Mərkəz sol	Konstruktiv müxalifət
	Böyük Quruluş Partiyası	BQP	Fazil Mustafa[32]	12.08.2005	Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Demokratik İslahatlar Partiyası	DİP	Asim Mollazadə[33]		Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası	ƏHD Partiyası	Qüdrət Həsənquliyev		Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Böyük Azərbaycan Partiyası[34]	BAP	Elşad Musayev		Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası	KXCP	Mirmahmud Mirəlioğlu[35]	31.01.2007	Sağ	Radikal-konstruktiv müxalifət
	Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası	MDHP	Fərəc Quliyev[36]	31.05.2011	Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Yeni Zaman Partiyası	YZP	Musa Ağayev	16.04.2020	Mərkəz	Konstruktiv müxalifət
	Milli Cəbhə Partiyası[37]	MCP	Razi Nurullayev	31.08.2020	Mərkəz sol	Konstruktiv müxalifət
	Respublikaçı Alternativ Partiyası	REAL	Natiq Cəfərli		Mərkəz sağ	Radikal-konstruktiv müxalifət
	Gələcək Azərbaycan Partiyası	GAP	Ağasif Şakiroğlu[38]	15.12.2020[39]	Mərkəz sağ	Konstruktiv müxalifət
	Haqq Ədalət Partiyası	HƏP	Əli İnsanov[40]	15.10.2021[41][42]	Mərkəz sağ	Hökumətə dəstək
	Azad Vətən Partiyası[28]	Azad Vətən	Akif Nağı	05.09.2022[43]	Mərkəz sol	Konstruktiv müxalifət

Müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanda onlarla siyasi partiya təsis olunmuş, lakin onlar dövlət qeydiyyatına alınmamışdır. Zamanla bu partiyalardan çoxu fəaliyyətini dayandırmışdır. Bəzi siyasi partiyalar dövlət qeydiyyatına alınmasa da hal-hazırda aktiv siyasi fəaliyyət göstərməkdədir.

Belə partiyalara nümunə olaraq Mövsüm Səmədovun sədirlik etdiyi Azərbaycan İslam Partiyasını^[44] Elşən Həsənovun sədrlik etdiyi Azərbaycan Sosialist Partiyasını,^[45] Mirkazım Seyidovun sədrlik etdiyi Böyük Dayaq Partiyasını,^[46] Mirfazil Həmidin sədrlik etdiyi Demokratik Birlik Partiyasını, Emin Babayevin sədrlik etdiyi Vətən Naminə Birlik Partiyasını, nümunə göstərmək olar.

Həmçinin, 14 aprel 2023-cü ildə Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası bəyanat yayaraq fəaliyyətini dayandırdığını elan etmişdir.^[47][48] 13 yanvar 2024-cü ildə Azərbaycan Milli Demokrat Partiyasının Təsis Konfransı keçirilm, rəsmi dövlət qeydiyyatı olmayan Azad Azərbaycan Partiyası və Demokratik Dəyişim Partiyası partiyaya birləşmiş, Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası yenidən təsis olunmuş və Qələndər Muxtarlı partiyanın sədri seçilmişdir.^[49][50]

Əhməd Orucun rəhbərlik etdiyi Azadlıq Partiyası isə yeni qanunun qüvvəyə minməsindən sonra qeydiyyata alınsa da, bir müddət sonra qurultay və nizamnamə ilə bağlı yaranan problemlərə görə dövlət qeydiyyatı ləğv olunmuşdur. Hal-hazırda qeydiyyatdsız fəaliyyət göstərir.

Əsas məqalə: Azərbaycan Milli Məclisinin VII çağırışı

Siyasi partiya		Partiyanın rəhbəri	Mandat
	Yeni Azərbaycan Partiyası	İlham Əliyev	68 / 125
	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası	Sabir Rüstəmxanlı	3 / 125
	Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası	Qüdrət Həsənquliyev	2 / 125
	Ana Vətən Partiyası	Fəzail Ağamalı	1 / 125
	Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası	Elşən Musayev	1 / 125
	Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası	Arzuxan Əlizadə	1 / 125
	Böyük Azərbaycan Partiyası	Elşad Musayev	1 / 125
	Böyük Quruluş Partiyası	Fazil Mustafa	1 / 125
	Demokratik İslahatlar Partiyası	Asim Mollazadə	1 / 125
	Milli Cəbhə Partiyası	Razi Nurullayev	1 / 125
	Respublikaçı Alternativ Partiyası	Natiq Cəfərli	1 / 125

Hal-hazırda rəsmi dövlət qeydiyyatında olan 26 partiyadan 11-i parlamentdə təmsil olunur. Dövlət qeydiyyatı olan Azərbaycan Xalq Partiyası, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, Azərbaycan Ümid Partiyası, Ədalət Partiyası, Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası və Müsavat Partiyası seçkilərdə iştirak edərək tarixində ən azı 1 dəfə parlamentdə təmsil haqqı qazanmış, Azərbaycan Demokrat Partiyası isə deputat transferi yolu ilə parlamentdə təmsil olunmuşdur. Qısaca, 26 siyasi partiyadan 19-u ən azı 1 dəfə parlamentdə təmsil olunmuş, digər 7 siyasi partiya: Ağ Partiya, Azad Vətən Partiyası, Haqq Ədalət Partiyası, Gələcək Azərbaycan Partiyası, Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası, Müasir Müsavat Partiyası və Yeni Zaman Partiyası isə parlamentdə təmsil olunmağa haqq qazanmamışdır.

Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə yaradılıb. 26 siyasi partiyadan 16-sı seçkilər yolu ilə bələdiyyələrdə təmsil olunub.^[51] Gələcək Azərbaycan Partiyası bir müddət Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasından 1 bələdiyyə üzvü transfer edərək bələdiyyələrdə təmsil olunub. İndiyədək bələdiyyələrdə üzv səviyyəsində təmsil olunmayan partiyalar Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası, Ağ Partiya, Böyük Azərbaycan Partiyası, Azərbaycan Xalq Partiyası, Haqq Ədalət Partiyası, Milli Cəbhə Partiyası, Respublikaçı Alternativ Partiyası, Vəhdət Partiyası və Yeni Zaman Partiyası olmuşdur.

Siyasi partiya		Partiyanın rəhbəri	Bələdiyyə üzvləri
Mandat qazananlar
	Yeni Azərbaycan Partiyası	İlham Əliyev	10.414 / 15.156
	Ana Vətən Partiyası	Fəzail Ağamalı	187 / 15.156
	Demokratik İslahatlar Partiyası	Asim Mollazadə	35 / 15.156
	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası	Sabir Rüstəmxanlı	6 / 15.156
	Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası	Fərəc Quliyev	1 / 15.156

Əsas məqalə: Azərbaycanda mövcud olmuş siyasi partiyaların siyahısı

• "Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiyalar haqqında rəsmi məlumat". Mərkəzi Seçki Kommisiyası (az.).

• CİA. The World Factbook.
• Vilyam Overstrit. Political Handbook of the World (1999). CSA Nəşriyyatı
• Vilyam Bənks. Political Handbook of the World 2007. CQ Nəşriyyatı.
• Tahirə Allahyarova, Fərhad Məmmədov. Azərbaycanda Siyasi Partiyalar: Seçkidən Seçkiyə. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzi.  (az.)
• Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, 2001
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), B., 1998
• Süleymanova S., Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat, B., 1999
• Aslani S. Ş., İran "İctimaiyyun-amiyyun" (Mücahid) Partiyasına aid yeni sənədlər, ADU-nun Elmi əsərləri (tarix və fəlsəfə elmləri seriyası), 1973,. № 8;
• Azərbaycan Milli Kimliyi, Bakı-2014, "Difai partiyası: antiterror mübarizədən Cümhuriyyətə gedən yol" səh. 142–158
• Багирова И. С. Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. 1900–1917. Баку, 1997, с.30, 31–32.

• Partiyalar nə qədər qazanır — ARAŞDIRMA