Edmund Börk

Edmund Börk (12 yanvar 1729[1][2][…], Dublin[4] – 9 iyul 1797[1][3][…]) — Böyük Britaniya filosofu.

Edmund Börk
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 12 yanvar 1729(1729-01-12)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 9 iyul 1797(1797-07-09)[1][3][…] (68 yaşında)
Partiya
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, filosof, yazıçı, politoloq
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi politologiya[5], siyasi ideologiya[d][5], mühafizəkarlıq[5], fəlsəfə[5]
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Britaniya mühafizəkarlığının banisi irland protestantı Edmund Börk (1729–1797) hesab olunur. Mahir polemikaçı, filosof və siyasi xadim Börk 1776-cı ildə parlamentə seçilir və görkəmli natiq və erudit kimi şöhrət qazanır. Börk parlamentdə köləliyin və kölə alverinin ləğvi uğrunda mübarizə aparır, Amerika kolonistlərinin və bir az əvvəl zəbt edilmiş Hindistanın əhalisinin müdafiəsi üçün çıxış edir. Viqlər Partiyasının əqi dəli üzvü olan Börk xalq idarəçiliyi və insan hüquqları konsepsiyasına skeptik münasibətinin nəticəsi olaraq sonralar torilik ideologiyasının əsasını təşkil etmiş öz ideya və baxışlarının kompleksini irəli sürür. Fransa inqilabının və hər bir inqilab kimi onun gətirdiyi qarışıqlıqların şahidi olan Börk özünün "Fransada inqilab haqqında düşüncələr" kitabında belə bir mövqedən çıxış edir ki, insan öz taleyini həll etmək hüququnu dövlətə verməlidir, dövlət isə insanların qayğısına qalmalıdır. Börk həmçinin hesab edirdi ki, dövlət insanların iradəsindən nə qədər az asılı olsa, bir o qədər yaxşıdır.

Fəlsəfəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Börkün nəzəriyyəsi "Fransada inqilab haqqında düşüncələr" (Reflections on the Revolution in France, 1790) çox vədə verən Fransa inqilabına və zəkanın Maarifçi filosoflar tərəfindən yüksəklərə qaldırılmasına qarşı reaksiya kimi meydana gəldi.

Maarifçilik dövrünün adamları zəkanı ənənələrdən, tarixdənkənar anlaşılan fərdi isə birlikdən üstün tuturdular. Börk bunların yerini dəyişdi: ənənə ayrı-ayrı intellektualların yaratdıqları nəzəriyyədən daha aqildir. Fundamental olan – heç də təcrid edilmiş, tarixdənkənar fərd olmayıb, birlik və tarixdir. Sxematik olaraq, demək olar ki, Börkün konservatizmi Maarifçilik dövrünün liberalizminin özünəməxsus neqativ inikasıdır.

Maarifçilik dövrünün liberalizmi: Təfəkkür ənənədən üstündür. Fərd (birlik və tarix deyil)

Börkün konservatizmi: Ənənə zəkadan üstündür. Birlik və tarix (fərd deyil)

Beləliklə, Börklə bağlı olaraq, yalnız nəzəri səviyyədə olmayan konservativ reaksiya haqqında danışa bilərik. Siyasi olaraq, Börk Fransa burjua inqilabı zamanı baş verən radikal dəyişikliklərə, daha dəqiq desək, kralın, saray zadəganlarının və ruhaniliyin siyasi səhnədən kənarlaşdırılmasına mənfi reaksiyanı ifadə edir. Fransız nöqteyi-nəzərincə, Börk saray zadəganlarını müdafiə edir və burjuaziyanın əksinə çıxırdı.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Edmund Burke // Babelio (fr.). 2007.
  3. ↑ 1 2 Parkin C. W. Edmund Burke // Encyclopædia Britannica (ing.).
  4. ↑ 1 2 Бёрк Эдмунд (rus.). / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 1 2 3 4 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]