DAHİ, BÖYÜK (ən yüksək dərəcəli bilik, zəka, ağıl sahibi) Dahilər – hər sözü bir dağ, bir qala; Cahillər – dağıtmaq, yıxmaq “dahisi” (M.Araz); DÜHA Deyirlər: bir düha oddan-alovdan; Əzmlə çıxardı bəşəriyyəti (O.Sarıvəlli).
Dahi
Dahi (lat. genius - “ruh”) — tanınmış elmi kəşflərdə və ya fəlsəfi konsepsiyalarda, texniki və ya texnoloji ixtiralarda, sosial transformasiyalarda, mədəniyyətin bir çox sahələrində uzunmüddətli nəticələrdə və sənət əsərlərinin yaradılmasında özünü göstərən fərdin intellektual və ya yaradıcı fəaliyyətinin ən yüksək səviyyəsi. Müəyyən fəaliyyət sahəsində nailiyyətlər yeni mərhələ kimi qiymətləndirildikdə, zamanını qabaqladıqda, mədəniyyətin ən yaxın inkişaf zonasını təşkil etdikdə dahilikdən bəhs edilir. Ənənəvi olaraq (İ.Kantdan başlayaraq) “dahi” termini istedad haqqında fikirlərlə əlaqələndirilir, lakin bir çox müəlliflər (məsələn, C. Lombrozo, V. Hirş, A.V. Libin ) bu anlayışları sistemli şəkildə fərqləndirirlər .
Nefud-Dahi
Nefud-Dahi — Yaxın Şərqdə, Ərəbistan yarımadasının mərkəzində yerləşən qumlu səhra. İnzibati cəhətdən Səudiyyə Ərəbistanı ərazisinə daxildir. Uzunluğu 500 km, eni 100 km təşkil edir. Əsasən qum barxanlarından təşkil olunmuşdur.
Dahi (teleserial, 2017)
Dahi (ing. Genius) — National Geographic telekanalında yayımlanan ABŞ istehsalı antologiya və tarixi dram teleserialı. Serialın hər mövsümündə müxtəlif məşhur dahilərin həyatları mövzunu təşkil edir.
Serialın 4-cü mövsümü Disney+ platformasında yayımlanmışdır.
== Mövzu ==
İlk mövsüm Eynşteynin həyatının ilk dövrü haqdadır. Mövsüm Eynşteynin ilk təhsili, doktrantura təhsili və nisbilik nəzəriyyəsi dövrüdür.
İkinci mövsümdə Pablo Pikassonun həyatındakı iki dövr yer alır: birincisi gənclik illərində bacarığını kəşf edilməsi, ikincisi faşizmin yüksəlişi və Pikassonun məşhur sənətçi olduğu dövr.
Üçüncü mövsümdə Areta Franklinin həyatındakı iki dövr yer alır: on iki yaşında həmilə qalan gənc müğənni və "Ruhun kraliçası" ləqəbini qazanan ulduz olduğu dövr.
== Rollarda ==
=== 1-ci mövsüm ===
Ceffri Raş — Albert Eynşteyn
Conni Flinn — Gənc Albert Eynşteyn
Samanta Kolli — Mileva Mariç
Nikki Hen — Gənc Mileva Mariç
Riçard Tapol — Friz Haber
Mişel Makelhetton — Filipp Lenard
Emili Vatson — Elza Eynşteyn
Qvindolin Ellis — Gənc Elza Eynşteyn
Ralf Braun — Maks Plank
=== 2-ci mövsüm ===
Antonio Banderas — Pablo Pikasso
Aleks Riç — Gənc Pablo Pikasso
Alessio Skalzatto — 14 yaşlı Pablo Pikasso
Timoti Lions — 9 yaşlı Pablo Pikasso
Françoiz Qilot — Klemesi Poezi
Samanta Kolli — Dora Maar
=== 3-cü mövsüm ===
Kintia Erivo — Areta Franklin
Şeyan Cordan — Gənc Areta Franklin
Kourtni Vens — Klerensi Franklin
David Kross — Cerri Veksler
Malkolm Berett — Ted Uayt
Patrik Kovinqton — Erma Franklin
Kimberli Hebert Qriqori — Rat Boven
Rebekka Naomi Cons — Karolin Franklin
== Mövsümlər ==
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Dahi — "Disney+" platformasında.
Dahi Ferma Teoremi
Bu teoremi Diofantın "Hesab" kitabının ikinci hissəsində, 8-ci məsələnin qarşısında yazmışdı: "Verilən kvadartı iki kvadrata ayırın". Başqa sözlə desək, verilmiş a ədədi üçün x2 + y2 = a2 tənliyini rasional həllərini tapmaq tələb olunur. Bu da ki bizlərə çox yaxşı tanış olan Pifaqor teoremidir və onun sonsuz sayda həlli var. Ferma qeyd etmişdir: "Kubu iki kuba, kvadratın kvadratını iki kvadratın kvadratına, ümumiyyətlə dərəcəsi ikidən böyük sonsuzluğa qədər heç bir qüvvəti bütün həmin dərəcəli iki qüvvətə ayırmaq olmaz. Mən bunun həqiqətən çox gözəl isbatını tapmışam, ama onun üçün yer olduqca azdır".
Tutaq ki, bizə belə bir məsələ verilib:
Verilmiş tam müsbət n üçün
a
n
+
b
n
=
c
n
{\displaystyle a^{n}+b^{n}=c^{n}\,\!}
düsturunu ödəyən a, b və c tam ədədlərini tapın(a, b, c>0).
Başqa sözlə xn + yn = zn qeyri-müəyyən tənliyinin n≥3 olduqda, heç bir rasiolnal həlli yoxdur. Bu təklif Fermanın böyük və ya sonuncu teoremi adlanır.
İlk baxışdan asan və ya adi görünən bu məsələ təxminən üç əsr yarım dünyanın böyük riyaziyyatçılarına meydan oxumuşdur, onun isbatını riyaziyyatçılar 350 ildən çox axtarmalı olmuşlar.
Bu məsələnin həlli Ferma Teoremi (və ya Böyük Ferma Teoremi və ya Son Ferma Teoremi) ilə bağlıdır.
Naməlum dahi (film, 2019)
"Biveclər haqqındakı miflər həqiqi istedadların adsız qəbirləri üzərində qurulur". Mübariz Nağıyev
Film ABŞ yazıçısı Vilyan Tennin "Mornielle Metawayin kəşf olunması" hekayəsinin motivləri əsasında təbdil edilmişdir. Futuristik antiutopiya komediyası olan film istedadsız bir rəssamın gələcəkdəki şöhrəti haqda maraqlı detalları əks etdirir.
Cimmi Neytron: Dahi oğlan
Cimmi Neytron: Dahi oğlan (ing. Jimmy Neutron: Boy Genius) — 2001-ci ildə "Nickelodeon Movies" şirkəti tərəfindən istehsal olunmuş animasiya filmi. Con A. Devisin rejissoru olduğu animasiyanı Debi Derriberri, Patrik Stüart, Martin Şort, Rob Paulsen ve Ceffri Qarsiya səsləndiriblər.
Dahi oğlan Cimmi Neytronun sərgüzəştləri
"Dahi oğlan Cimmi Neytronun sərgüzəştləri" (ing. The Adventures of Jimmy Neutron, Boy Genius) — Nickelodeon üçün Con A. Devis tərəfindən hazırlanan amerikan cizgi-serialı. Daha sonralar istehsalı O Entertainment və DNA Productions tərəfindən həyata keçirilmişdir.
Hal-hazırda yaşayan yüz dahi
Hal-hazırda yaşayan yüz dahi (ing. Top 100 living geniuses) — Creators Synectics konsaltinq şirkəti tərəfindən hazırlanan, Böyük Britaniyanın Daily Telegraph qəzeti tərəfindən 28 oktyabr 2007-ci ildə dərc edilmiş və indiyədək dünyanın diqqətində olan siyahı.
== Siyahının liderləri ==
1-2. Albert Xoffman (kimyaçı, İsveçrə) — 27 bal
1-2. Tim Berners-Li (kibernetik, Böyük Britaniya) — 27 bal
3. Corc Soros (maliyyəçi və filantrop, ABŞ) — 25 bal
...
5-6. Nelson Mandela (siyasətçi, Cənubi Afrika Respublikası) — 23 bal
...
12-14. Əli Cavan (alimi, ABŞ) — 20
...
Hal-hazırda yaşayan yüz dahi (layihə)
Hal-hazırda yaşayan yüz dahi (ing. Top 100 living geniuses) — Creators Synectics konsaltinq şirkəti tərəfindən hazırlanan, Böyük Britaniyanın Daily Telegraph qəzeti tərəfindən 28 oktyabr 2007-ci ildə dərc edilmiş və indiyədək dünyanın diqqətində olan siyahı.
== Siyahının liderləri ==
1-2. Albert Xoffman (kimyaçı, İsveçrə) — 27 bal
1-2. Tim Berners-Li (kibernetik, Böyük Britaniya) — 27 bal
3. Corc Soros (maliyyəçi və filantrop, ABŞ) — 25 bal
...
5-6. Nelson Mandela (siyasətçi, Cənubi Afrika Respublikası) — 23 bal
...
12-14. Əli Cavan (alimi, ABŞ) — 20
...
Dahilərin divanı (veriliş, 2007)
== Məzmunu ==
Tok-şou proqramıdır. Veriliş dahilərin həyat və fəaliyyətini, onların dahi olub-olmamalarını müzakirə edir. Burada divan qurulur və görkəmli şəxslərin tarixdə atdıqları səhv və düz addımlar araşdırılır.
== Veriliş haqqında ==
Verilişin efir günü bazar günləri olmuşdur.
Raca Dahir
Raca Dahir (Sanskrit: राजा दाहिर) (Sind dilində: راجا ڏاھر), IAST: Rājā Dāhir; 663 – 712, Hind və ya Nəvabşah[d], Sind əyaləti) — Sindin Brahmin Sülaləsindən olan sonuncu hindli hakim. 711-ci ildə onun krallığı sərkərdə Məhəmməd ibn Qasimin rəhbərlik etdiyi Əməvi qoşunları tərəfindən işğal edilmişdir. O, Aror döyüşündə Hind çayının sahilində, bugünkü Nəvabşah adlanan ərazidə öldürülmüşdür.
Şahnamə Sindin ərəblər tərəfindən işğalı ilə bağlı ən qədim salnamədir. Bu əsər fars dilinə Ərəb Məhəmməd Əli ibn Həmid ibn Əbu Bəkr Kufi tərəfindən 1216-cı ildə tərcümə olunub. Əsərin müəllifinin Saqafi soyadlı bir şəxsin olması ehtimal edilir. Dahirin krallığı daha sonra Kannauc kralı Ramal tərəfindən işğal edildi.
Şahnamədə qeyd olunur ki, Bəsrə hakimi əl-xərac ibn Yusifin Raca Dahirə qarşı hərbi ekspedisiyasının əsas səbəbi Debal sahillərinə dəniz quldurlarının yürüşü idi. Bu yürüş nəticəsində xəlifənin Sərəndib (hazırkı Şri Lanka) hökdarından aldığı hədiyyələrin oğurlanılması idi. Sinddə yaşayan və Bavarrac adı ilə tanınan skif tayfaları da əvvəlki dövrlərdə Dəclə sahillərindən Şri-Lanka sahillərinə qədər Sasani gəmilərini qarət edirdilər.