İY

İY I is. Qoxu. İyi çəkən burun, darı dənləyən qulaqlar (R.Rza).

İY II is. Mil, ox. Arvad dükcəni iydən çıxardıb, üstünə sacayaq qoydu ki, gecə iyə ilişən olmasın (Çəmənzəminli).

İT
KAFEDRA
OBASTAN VİKİ
İy
Qoxu və ya iy — insan və heyvanlar tərəfindən havada uçan iyli maddələri hissetmə halı. Qoxu, qoxu hissi ilə hiss edilən, adətən havada çox kiçik konsentrasiyalarda həll olunan hər hansı kimyəvi maddələrdir. Fraqrens və aroma terminləri çox vaxt kosmetika və qida sənayesi tərəfindən xoş ətirləri təsvir etmək üçün istifadə olunur. Qoxuları qavrayışlarına görə pis və xoş qoxulara bölmək olar. == Əsas məlumatlar == Qoxu havada həll olunan qoxu molekullarının hissiyyatıdır. Qoxuların əksəriyyəti üzvi birləşmələrdən qaynaqlansa da, hidrogen sulfid və ammonyak kimi qeyri-üzvi maddələr də qoxuya bilər. Ətirin təsiri iki addımlı bir prosesdə həll edilə bilər. Birincisi, fizioloji mərhələdir; reseptorlarla burundakı stimul sahəsinin hissi. Sonra Psixoloji mərhələ başlayır. Qıcıqlandırıcılar insan beyninin qoxuya cavabdeh olan bölgəsi tərəfindən stimullaşdırılır və işləməsi təmin edilir.
10 iyul
10 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 191-ci günü. (uzun ildə 192-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 174 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 27 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1890 — Vayominq ABŞ-nin 44-cü ştatı olub. === 1901–cari === 1960 — SSRİ milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. 1991 — Boris Yeltsin ilk seçilmiş Rusiya prezidenti kimi vəzifəyə başlayıb. 2016 — Portuqaliya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. 2019 — Sonuncu Volkswagen Beetle Meksikanın Puebla şəhərində istehsal edilib. 5961 "Xüsusi buraxılış" avtomobilindən sonuncusu muzeydə sərgilənib. 2021 — Argentina milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb.
10 iyun
10 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 161-ci günü. (uzun ildə 162-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 204 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 may tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1934 — İtaliya milli futbol komandası 1934 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 1967 — Altı günlük müharibə bitmişdir: İsrail və Suriya atəşkəs barədə razılığa gəliblər. 1999 — NATO-nun Yuqoslaviyaya qarşı müharibəsi bitmişdir. 2012 — Taiti milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 2005 — "Neftçi" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur.
11 iyul
11 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 192-ci günü. (uzun ildə 193-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 173 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1804 — ABŞ-nin vitse-prezidenti Aaron Burr dueldə keçmiş maliyyə naziri Aleksandr Hamiltonu ölümcül yaralayıb. === 1901–cari === 1960 — ABŞ-də ilk dəfə Harper Linin "Bülbülü öldürmək" romanı nəşr olunub. 1979 — Paraqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1982 — İtaliya milli futbol komandası 1982 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 2010 — İspaniya milli futbol komandası 2010 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 2021 — İtaliya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb.
11 iyun
11 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 162-ci günü. (uzun ildə 163-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 203 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 may tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 2016 — Yeni Zelandiya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1993 — Azərbaycan və Belarus arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2022 — Minifutbol üzrə Azərbaycan milli komandası Slovakiyanın Koşitse şəhərində keçirilən Avropa çempionatını qazanmışdır.
13 iyul
13 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 194-cü günü. (uzun ildə 195-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 171 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1977 — Somali Efiopiyaya müharibə elan edərək Oqaden müharibəsinə başlayıb. 2014 — Almaniya milli futbol komandası 2014 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 2012 — ASAN xidmət təsis edilib.
13 iyun
13 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 164-cü günü. (uzun ildə 165-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 201 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 may tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1976 — İran milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 1983 — Pioner 10 Neptunun orbitindən kənara çıxandandan sonra, mərkəzi Günəş sistemini tərk edən ilk süni obyekt olub. 2015 — Tbilisi şəhərində daşqın baş vermişdir. === Azərbaycana aid hadisələr === 1931 — Azərbaycan Yazıçılar Birliyi təsis edilib. 1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə məxsus Su-25 döyüş təyyarəsinin Əsgəran yaxınlığında Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən vurulmuşdur.
14 iyul
14 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 195-ci günü. (uzun ildə 196-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 170 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 iyul tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1950 — Koreya müharibəsi: Taecon döyüşünün başlanması. 2002 — Yeni Zelandiya milli futbol komandası OFK Millətlər Kubokunu qazanıb. 2015 — NASA-nın Yeni Üfüqlər zondu Plutona ilk uçuşunu həyata keçirir və bununla da Günəş Sisteminin ilkin tədqiqatını tamamlayır. 2016 — Fransanın Nitsa şəhərində Bastiliya Günü münasibətilə keçirilən mərasimdə terrorçu yük maşını kütlənin üstünə sürüb və avtomobildən enərək insanlara atəş açıblar. Terror hücumu nəticəsində 867 nəfər ölüb, 434 nəfər yaralanıb.
14 iyul inqilabı
14 iyul inqilabı (ərəb. 1958 حركة 14 تموز‎) və ya 1958-ci il İraq inqilabı — İraqda kral ailəsinin güllələnməsi və respublika qurulması ilə sona çatan silahlı çevriliş. 1958-ci ildə ildə reallaşan qanlı hərbi çevriliş nəticəsində 1921-ci ildən İraqı idarə edən Haşimilər sülaləsi devrilərək, bütün kral ailəsi güllələndi. Krallıq ləğv edilib, respublika elan edildi. General Əbdülkərim Qasım respublika başçısı oldu. İraq bu inqilabın ardından Bağdad paktından çıxdığını açıqladı. İnqilab həmçinin İraq və İordaniya arasında 6 ay əvvəl qurulan Haşimilər Ərəb Federasiyasına da son verdi. Üsyanın başçılarından olan general Əbdülkərim Qasım 1963-cü il hərbi çevrilişinə qədər İraqın baş naziri oldu. Bu dövr isə xüsusilə kommunizm və etnik milliyyətçiliyin sürətlə yayıldığı illərdir. == Tarixi == İraq Haşimilər sülaləsinin rəhbərlik etdiyi konstitusiyalı monarxiya idi.
14 iyun
14 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 165-ci günü. (uzun ildə 166-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 200 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1158 — Münhen şəhəri Aslan Henri tərəfindən İzar çayının sahilində qurulmuşdur. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1940 — İkinci Dünya müharibəsi: Almaniyanın Paris işğalı başlayıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 2004 — Azərbaycan polis polkovniki Fətulla Hüseynov Bakıda yaşadığı binanın qarşısında öldürülüb.
15 iyul
15 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 196-cı günü. (uzun ildə 197-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 169 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 iyul tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1799 — Rozetta daşı Misirin Rosetta kəndində Napoleonun Misir yürüşü zamanı fransız kapitan Pyer-Fransua Buşard tərəfindən tapılıb. === 1901–cari === 1983 — ASALA Parisin Orli beynəlxalq hava limanında terror aktı törətmişdir. 2007 — Braziliya milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 2015 — Çili milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 2018 — Fransa milli futbol komandası 2018 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1997 — "Azpetrol" neft-qaz şirkəti təsis edilib.
15 iyul Şəhidlər Körpüsü
Boğaziçi körpüsü və ya Bosfor körpüsü (türk. Boğaziçi Köprüsü, Boğaz Köprüsü; ing. Bosphorus bridge, First Bosphorus Bridge) — Bosfor boğazı üzərindən salınan ilk asma körpü. Körpü İstanbulun Avropa və Asiya hissələrini birləşdirir.Körpünün uzunluğu 1560 metr, əsas aşırımın uzunluğu 1074 metr, körpünün eni 33 metr, suyun üstündə dayaqların hündürlüyü 165 metr, yoldan ötən hissədən suyun səthinə qədər 64 metrdir.Hər gün körpüdən təxminən 600 000 sərnişin daşıyan 200 000-dən çox nəqliyyat vasitəsi keçir. Uzunluğuna görə körpü dünyada 13-cü yerdədir. Körpüdən geçiş pulludur, piyada keçişi isə qadağandır (körpüdən özünü atıb intihar etməyə cəhd göstərənlərin sayının çoxluğu üzündən). Osmanlı İmperatorluğu dövründən bəri boğazı körpü ilə keçmək fikri Boğaziçi körpüsünün inşasına qədər illər ərzində tez-tez gündəmə gəlmişdir. Cümhuriyyətin ilk illərində varlı bir iş adamı olan Nuri Demirağ körpü üçün fərdi layihələr hazırladı və 1931-ci ildə San Fransiskoda Qızıl Qapı körpüsünü inşa edən Bethlehem Polad Şirkəti üçün bir layihə çəkdi. Demirağın həyata keçirilməyən layihəsindən başqa, 1951-ci ildə bir alman şirkəti tərəfindən hazırlanan bir layihə də reallaşmadı. == Körpünün tikintisi == Dövlət 1953-cü ildə edilən bir araşdırmadan sonra körpünün inşasında maraqlı oldu.
15 iyun
15 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 166-cı günü. (uzun ildə 167-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 199 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə. 763 — Assuriyalılar günəş tutulmasını qeyd edirlər və bu daha sonradan Mesopotamiya tarixinin xronologiyasını düzəltmək üçün istifadə olunub. === 1601–1900 === 1667 — İnsana ilk qanköçürmə Jan-Baptist Denis tərəfindən həyata keçirilib. 1836 — Arkanzas ABŞ-nin 25-ci ştatı olub. === 1901–cari === 1954 — UEFA təsis olunub. 1977 — 1975-ci ildə diktator Fransisko Frankonun ölümündən sonra İspaniyada ilk demokratik seçkilər keçirilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 2021 — Azərbaycan və Türkiyə arasında Şuşa Bəyannaməsi imzalanmışdır.
15 İyul Kızılay Milli İradə meydanı
Qızılay meydanı və ya 15 Temmuz Kızılay Milli İrade Meydanı (türk. Kızılay Meydanı) — Ankaranın mərkəzində yerləşən meydan. == Tarixi == Əvvəllər Taşhan meydanı olaraq adlandırılan meydan 1920-ci illərdən sonra bugünkü adıyla xatırlanmağa başlanmışdır. 15 iyul 2016-cı ildə hərbi çevriliş cəhdindən sonra, Ankara Bələdiyyəsinin verdiyi qərarla meydanın adı 15 İyul Qızılay Milli İradə Meydanı (15 Temmuz Kızılay Milli İrade Meydanı) olaraq rəsmi şəkildə dəyişdirilmişdir. == Xüsusiyyətləri == Şərqdən Ziya Göyalp Prospekti (Kollec, Qurtuluş), qərbdən Qazi Mustafa Kamal Bulvarı (Qısaca GMK Bulvarı) (Demirtəpə, Maltəpə, Tandoğan), şimal-cənub oxunda isə Atatürk Bulvarı (Sıhhiyə, Ulus, Bakanlıklar, Kavaklıdərə) yollarının kesişimindedir.
18 iyul
18 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 199-cu günü. (uzun ildə 200-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 166 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 iyul tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1925 — Adolf Hitler "Mein Kampf" kitabını nəşr edib. 1968 — Kaliforniya ştatının Mauntin Vyu şəhərində Intel təsis olunub. 1999 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 2013 — 20 milyard dollara qədər borcu olan Detroyt hökuməti ABŞ tarixində ən böyük bələdiyyə iflasını elan edib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1988 — SSRİ Ali Sovetinin Prezidiumu Dağlıq Qarabağın Azərbaycan tərkibində qalmasına qərar verir.
18 iyun
18 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 169-cu günü. (uzun ildə 170-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 196 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1815 — Fransa İmperiyası və Böyük Britaniya və müttəfiq qoşunları arasında Vaterlo döyüşü baş verib. === 1901–cari === 1940 — Şarl de Qoll 18 iyun müraciətini edib. 1972 — Qərbi Almaniya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. 1979 — ABŞ və Sovet İttifaqı arasında SSMD-2 tərəfindən imzalanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 2010 — Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında Çaylı döyüşü baş vermişdir. 2020 — "Qarabağ" Azərbaycan Premyer Liqası çempionu olmuşdur.
19 iyul
19 iyul — Qriqorian təqvimində ilin 200-cü günü. (uzun ildə 201-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 165 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 iyul tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1870 — İkinci Fransa imperiyası və Prussiya arasında Fransa–Prussiya müharibəsi başlamışdır. 1900 — Paris metrosunun ilk xətti fəaliyyətə başlayıb. === 1901–cari === 1952 — XV Yay Olimpiya Oyunları Helsinkidə keçirilib. 1980 — XXII Yay Olimpiya Oyunları Moskvada keçirilib. 1996 — XXVI Yay Olimpiya Oyunları Atlantada keçirilib. 2019 — Əlcəzair milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1996 — Azərbaycan və Mavriki arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
19 iyun
19 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 170-ci günü. (uzun ildə 171-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 195 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 iyun tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1938 — İtaliya milli futbol komandası 1938 FİFA Dünya Kubokunu qazanıb. 1944 — Yaponiya İmperiyası və ABŞ arasında Filippin dəniz döyüşü baş verib. 1979 — Əvvəlcə 1976-cı ildə "Con" kimi nəşr olunan "Qarfild"-in ilk komiksləri ümummilli sindikasiyaya daxil olub. === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 — Azərbaycan, Avstraliya və Rumıniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2016 — Azərbaycanda ilk dəfə Formula-1 qran-prisi keçirilib və qran-prinin qalibi Niko Rosberq olub.
1 iyul
== Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1903 — İlk Tur de Frans velosiped yarışı keçirilib. 1904 — III Yay Olimpiya Oyunları Sent-Luisdə keçirilib. 1908 — SOS beynəlxalq təhlükə siqnalı kimi qəbul edilib. 1979 — Sony Walkman-ı təqdim edib. 1991 — Soyuq müharibə: Varşava müqaviləsi Praqada keçirilən iclasda rəsmi olaraq ləğv edilib. 2002 — Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi fərdləri soyqırım, insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri və təcavüz cinayətlərinə görə mühakimə etmək üçün yaradılıb. 2012 — İspaniya milli futbol komandası UEFA Avropa Çempionatını qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1996 — Azərbaycan və İrlandiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1998 — Azərbaycan və Tunis arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
1 iyun
1 iyun — Qriqorian təqvimində ilin 152-ci günü. (uzun ildə 153-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 213 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 may tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1792 — Kentukki ABŞ-nin 15-ci ştatı olub. 1796 — Tennessi ABŞ-nin 16-cı ştatı olub. 1831 — Ceyms Klark Ross Şimal maqnit qütbünə çatan ilk avropalı olur. === 1901–cari === 1980 — Atlanta şəhərində CNN televiziya kanalı təsis edilib. 2009 — Air France şirkətinə məxsus A-330 təyyarəsi Atlantik okean üzərində qəzaya uğramışdır. === Azərbaycana aid hadisələr === 1981 — Bakıda Respublika Gözdən Əlillər Kitabxanası təsis edilib. 1992 — Azərbaycan və Lüksemburq arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2015-ci il iyul ayında vəfat edənlər
=== 17 iyul === Jül Byanki — 25 yaşında vəfat edib.
2015-ci il iyun ayında vəfat edənlər
=== 26 iyun === Yevgeni Primakov — 85 yaşında vəfat edib. === 22 iyun === Zivər Ağayeva — 81 yaşında vəfat edib. === 17 iyun === Süleyman Dəmirəl — 90 yaşında vəfat edib. === 15 iyun === Kirk Kirkoryan — 98 yaşında vəfat edib. Janna Friske — 40 yaşında vəfat edib. === 6 iyun === Həsənəli Qədimov — 73 yaşında vəfat edib. === 5 iyun === Tariq Əziz — 79 yaşında vəfat edib.
2016-cı il iyul ayında vəfat edənlər
=== 31 iyul === Fazil İsgəndər — 87 yaşında vəfat edib. Seymur Peypert — 88 yaşında vəfat edib. === 25 iyul === Xəlil İnalcık — 100 yaşında vəfat edib. === 16 iyul === İsmayıl İbrahimov — 100 yaşında vəfat edib. === 8 iyul === Əbdül Səttar Ədhi — 88 yaşında vəfat edib. === 7 iyul === Fazil Osmanov — 80 yaşında vəfat edib. === 5 iyul === Abbas Kiarostami — 76 yaşında vəfat edib. === 2 iyul === Mişel Rokar — 85 yaşında vəfat edib. Eli Vizel — 88 yaşında vəfat edib.
2016-cı il iyun ayında vəfat edənlər
=== 24 iyun === Bəxtiyar Şərifzadə — 54 yaşında vəfat edib. === 19 iyun === Anton Yelçin — 27 yaşında vəfat edib. === 6 iyun === Viktor Korçnoy — 85 yaşında vəfat edib. === 5 iyun === Aleksey Jarkov — 69 yaşında vəfat edib. === 4 iyun === Aleksandr Qlezer — 82 yaşında vəfat edib. === 3 iyun === Məhəmməd Əli — 74 yaşında vəfat edib. === 2 iyun === Kori Brokken — 83 yaşında vəfat edib.
2018-ci il iyul ayında vəfat edənlər
2018-ci il iyul ayında vəfat edənlərin siyahısı.
2018-ci il iyun ayında vəfat edənlər
2018-ci il iyun ayında vəfat edənlərin siyahısı.

Digər lüğətlərdə

вдо́сыть избави́тельница клёпочный неиспо́льзованность о́бер-ке́льнер па́вший перекроши́ться по-боя́рски прочи́тываться раздружи́ться столя́рничание факторинг пе́нное петли́стый предрека́ть кирилловцы ращей accumulator plant giving age oceanic rebuild sprue undiluted заполнить натянуть