POZĞUN – NAMUSLU Həlimənin pozğun qadın olduğuna öz-özlüyündə yəqinlik hasil edən kapitan Rəsulov söhbəti davam etdirdi (C.Əmirov); Hər namuslu oğul, hər namuslu qız; Elin balasıdır, elindir yalnız (S.Vurğun).
Dissosiativ pozğunluqlar
Disosyativ pozğunluqlar — insanda şəxsiyyət, yaddaş, qavrayış və ətraf muhit ilə əlaqədər duyumlar kimi normalda bir bütün halında çalışan funksiyaların bütövlüyünün pozulmasıdır. Dissosiyasya əksəriyyətlə travmaya qarşı bir müdafiə mexanizmi kimi ortaya çıxır. Xəstəlik bu şəkildə travmadan qaçmağı təmin edərkən eyni zamanda travma insanın həyatı üzərindəki təsirini də gecikdirir.
== Növləri ==
Dissosyativ pozulmalar 5 alt qrupta təhlil olunur.
=== Dissosiyativ amneziya ===
Ən çox rast gəlinən dissosiyativ pozğunluqdur. Adətən, stress və travmatik hadisələrə müşayiət edir. Həddindən artıq psikososyal hadisələrdən sonra inkişaf etdikdə bu diaqnozu qoymaq doğru olar. Çünki bu cür hafizə itkiləri beynində yaranan üzvi pozuntulardan da irəli gəlir. Əsas əlamətləri; Müəyyən bir hadisənin yada düşməməsi, insanın bütün həyatını yada salmaması və ya müəyyən bir zaman dekabrını yada salmaması, ya da hər şeyi unutması kimi tanınır.
=== Dissosiyativ fuqa ===
Amneziyanın bir növü də sayıla bilər.
Multisistem inkişaf pozğunluğu
Multisistem inkişaf pozğunluğu (MSİP) — Stanley Greenspan tərəfindən autizmdə olduğu kimi ünsiyyət pozğunluğu əlamətləri göstərən, lakin autizm üçün atipik güclü emosional bağlılıqları olan 3 yaşından kiçik uşaqları təsvir etmək üçün istifadə edilən termindir. O, DC:0-3R təlimatında iki yaşından kiçik uşaqlar üçün əlavə diaqnoz kimi təsvir edilmişdir.
Multisistem inkişaf pozğunluğu termini müxtəlif inkişaf pozğunluqlarını təsvir etmək üçün də istifadə edilmişdir. Bunlara daxildir:
Alagille sindromu, geniş xüsusiyyətləri və təzahürləri olan otosomal dominant xəstəlikdir. Onun beş ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti xroniki xolestazdır, 95% hallarda ödün qaraciyərdən onikibarmaq bağırsağa axmadığı bir vəziyyət; ürək anormallıqları (90% -dən çox); kəpənək fəqərələri; posterior embriotokson və fərqli üz (görkəmli alın, dərin yerləşmiş gözlər və uclu çənə).
Rubinstein-Taybi sindromu, zehni geriliklə yanaşı geniş baş barmaqlar, üz anormallıqları və böyük ayaq barmaqları ilə xarakterizə olunan sindromdur.
Williams sindromu, güclü və çatışmazlıqların unikal profili ilə xarakterizə olunan neyroinkişaf pozğunluğu; Vəziyyəti olan insanların əksəriyyəti yüngül zehni geriliyə malikdir, lakin onların IQ-lərindən gözləniləndən yüksək qrammatik və leksik qabiliyyətlərə malikdir. Onlar hipersosial və empatikdirlər, lakin sosial təcrid adətən yaşanır.
Proteus sindromu, dərinin, sümüklərin və digər toxumaların qeyri-mütənasib böyüməsinə səbəb olan anadangəlmə xəstəlikdir.
Asfiksiyaya səbəb olan döş qəfəsi displazisi 100.000-də 1 və 130.000 diri doğulanda 1 arasında görülmə ehtimalı olan autosomal resessiv sümük xəstəliyidir.
Pozğunluq
Pozğunluq — cəmiyyətin qəbul edən adətləri, moral prinsipləri və yüzilliklərlə formalaşmış normaları inkar etməkdir.
Şəxsiyyət pozğunluğu
Şəxsiyyət pozuntuları — uzunmüdətli, güclü və müqavimətli düşüncə və davranış qəliblərilə xarakterizə olunmuş pozuntular sinfidir.
Şəxsiyyət pozuntularının aşkarlanması və təsnif edilməsi çoxpilləli və çətin prosesdir. Pozuntuların mənbəyi filogenetik inkişaf prosesi tərkibində — genetik və ya ontogenetik inkişaf çərçivəsində formalaşa bilir. Bəzi hallarda isə həm irsi, həm də ontogenetik mənbəyə sahib ola bilər. Şəxsiyyət pozuntularının aşkara çıxarılmasında fərdin tərkibində formalaşdığı mədəni və sosial mühit ən əsas faktordur. Bir vəziyyətə şəxsiyyət pozuntusu kimi diaqnoz qoyulması üçün insanın şəxsi və sosial həyatında çox ciddi surətdə bir problemə yol açan deviant davranış silsiləsi mövcud olmalıdır.
Şəxsiyyət pozuntuları fərdin aid olduğu mədəni normaların xaricində olan davranış tərzi və daxili təcrübələrdir. Bu cür davranış tərzləri elastiklikdən uzaq və qarşıqoyulmazolur. Yeniyetməlikdə və ya gənclik dövründə üzə çıxır və fərdin həyatında ciddi problem və zədəyə yol açır. Tədqiqatçılar hələ də şəxsiyyət pozuntularının səbəbləri barədə dəqiq məlumata malik deyil.
Psixi pozğunluqların diaqnostik və statistik təlimatı
Psixi pozğunluqların diaqnostik və statistik təlimatı (ing. Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders — DSM) — ABŞ-ın psixi pozğunluqlar üçün nomenklaturası. Amerika Psixiatriya Assosiasiyası (APA) tərəfindən hazırlanmış və nəşr edilmişdir. Klassifikatorun 2013-cü ildə buraxılmış son versiyası DSM-5 2022-ci ildə DSM-5-TR adı ilə yeniləndi.
1952 — DSM-I
1968 — DSM-II
1973 — DSM-II (homoseksuallıq ilə 6-cı təkrar buraxılış çıxarıldı)
1980 — DSM-III
1987 — DSM-III-R (R — revised)
1994 — DSM-IV
2000 — DSM-IV-TR (TR — ing.
Psixoloji pozğunluq
Psixi pozuntu (mental pozuntu, ruhi xəstəlik) — geniş mənada normal, sağlamdan fərqli bir psixi vəziyyət. Hüquq, psixiatriya və psixologiya kimi sahələrdə bu terminin daha özəl mənası var.
Psixi pozğunluğun əksi psixi sağlamlıqdır. Həyat şəraitinə uyğunlaşa bilən, həyat problemlərini həll edə bilən insanlar adətən psixi cəhətdən sağlam qiymətləndirilir. Əgər bu qabiliyyətlər məhduddursa və insan şəxsi, ailə həyatında və ya işdə gündəlik işlərinin öhdəsindən gələ bilmirsə, şəxsi məqsədlərinə nail ola bilmirsə, onda bu və ya digər dərəcədə psixi pozğunluqdan danışmaq olar.
Psixi pozğunluq hisslər, düşüncələr, davranışlar sahəsində dəyişikliklərə və pozğunluqlara səbəb olur və bununla yanaşı, bəzi ifadələrə görə, demək olar ki, həmişə bədənin somatik funksiyalarında dəyişikliklər olur. Uğurlu psixoloji və dərman müalicəsinin yaradılması tibb və psixologiyanın əməkdaşlığı və psixi pozğunluqları müxtəlif perspektivlərdən nəzərdən keçirməklə mümkündür.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, dünyada hər dördüncü-beşinci insan psixi və ya davranış pozğunluğuna malikdir. Bir çox psixi pozğunluqların səbəbləri tam başa düşülmür. Bir sıra əlamətlər var ki, onlar görünəndə mütəxəssislər peşəkarlardan kömək istəməyi tövsiyə edirlər.