İordaniya Haşimilər Krallığı

İordaniya, rəsmi adı: İordaniya Haşimilər Krallığı (ərəb. المملكة الأردنية الهاشمية‎‎; ərəb. الأردن‎‎) — Yaxın Şərqdə yerləşən ərəb dövləti. Şimalda Suriya, şimal şərqdən İraq, cənubdan Səudiyyə Ərəbistanı, qərbdən İsrail və Fələstinlə həmsərhəddir. İordaniya İsrail və Fələstin Muxtariyyəti ilə Ölü dənizdə, Aqaba körfəzində isə İsraillə, Səudiyyə Ərəbistanı və Misirlə qonşu dövlətlərdir. Dövlət quruluşu konstitusiyalı monarxiyadır, dövlət dili ərəb dili, dövlət dini islam dinidir. Pul vahidi İordaniya dinarıdır.[4]

İordaniya
ərəb. المملكة الأردنية الهاشمية‎‎
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
الله، الوطن، الملك‎ (Allah, Vətən, Kral)
Himn: "السلام الملكي الأردني‎" (Əs-səlam əl-mələki əl-ürdüni)
Rəsmi dilləri
Paytaxt Amman
İdarəetmə forması konstitusiyalı monarxiya
kral II Abdullah [ 7.II.1999 ]
baş nazir Abdullah Nsur [11.X.2012 ]
Sahəsi Dünyada 112-ci
 • Ümumi 92000 km²
 • Su sahəsi (%) 0,8
Əhalisi
 • Əhali 6 920 min nəfər (101-ci)
 • Siyahıyaalma (2.X.2004) 5 103 639 nəf.
 • Sıxlıq 75 nəf./km²
 • Ümumi 45.116.317.042 $[2], 47.451.499.859 $[2]
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 79,6 milyard dollar  (89-cu)
 • Adambaşına 11 900 dollar  (120-ci)
Valyuta İordaniya dinarı
İnternet domeni .jo
ISO kodu JO
BOK kodu JOR
Telefon kodu +962
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sağ[d][3]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Xəritə
İordaniya

Dövlət quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: İordaniyanın dövlət quruluşu

İordaniya mütləq formalı idarəetmə üsuluna malik konstitusiyalı monarxiyadır. Milli bayram günü olan müstəqillik günü (1946) 25 mayda qeyd olunur. Ölkə Konstitusiyası 11 yanvar 1952-ci ildən qüvvədədir.

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İordaniyanın əksər hissəsi səhradır. Ancaq, İordaniya çayının şimal-qərb hissəsi, Münbit Hilal (Fertile Crescent) adlanan bölgənin bir hissəsidir. Paytaxt Əmman şimal qərbdə yerləşir. İordaniya Krallığının ümumi ərazisi 89,342 km², əhalisi isə 5 milyondan artıqdır. Şəhər əhalisi — 72%, kənd əhalisi — 28%-dir. Ən yüksək coğtafi nöqtəsi Ram dağında (1754 m), ən alçaq nöqtəsi — 403 m-dir (dəniz səviyyəsindən). Qışı sərin, yayı isti və qurudur.[4]

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sonuncu dəfə 2015-ci ildə əhalinin siyahıya alınması həyata keçirilib. Bu zaman İordaniya əhalisi 9.5 milyon nəfər hesablanmışdır. Lakin əhalinin 2.9 milyon nəfəri vətəndaşlığı olmayanlar, yəni qeyri-qanuni olaraq ölkəyə gəlmiş immiqrantlar və məcburi köçkünlərdir. 2015-ci ildə İordaniyada ev sahiblərinin ümumi sayı 1,977,534 nəfər olmuşdur ki, bu da orta hesabla hər ev sahibinə 4.8 nəfər düşdüyünün göstəricisidir. Əhalinin 98%-ni ərəblər, 1,2%-ni çərkəzlər təşkil edir.[5] Paytaxt Amman şəhərinin əhalisi 1946-cı ildə 65,574 nəfər təşkil edirdisə, 2015-ci ildə paytaxt əhalisi 4 milyon nəfər hesablanmışdır.[6]

Dini vəziyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İordaniyada islam dövlət dinidir. Əhalinin 95 %-ni müsəlmanlar təşkil edir. Müsəlmanların 90 %-i sünniliyin şafii məzhəbinə aiddir. Az sayda şiə-imamilərə və dürzilərə rast gəlmək olar (birlikdə 5 %). Xristianlar əhalinin 5 %-ni təşkil edirlər. Onlar əsasən şəhərlərdə məskunlaşıblar. Xristianların 2/5 hissəsi rumi ortodokslar, 1/3 hissəsi roma katolikləridir. Həmçinin rumi katoliklər, yaxud melkit katoliklər, erməni-qriqoryan, süryani ortodokslar və az sayda protestantlar (anqlikan, lüteran, baptistlər və s.) da vardır.

Turizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ən çox diqqət çəkən məkanlardan biri də Amman şəhərində olan Roma teatrıdır. Bu teatr öz qədimliyi ilə seçilir. Burada 33 sırada 5000-ə qədər tamaşaçı otura bilir. İordaniyanın məşhur yerlərindən olan Petra şəhəri də öz qədimliyi ilə turistləri cəlb edir. Bu şəhər Lut gölü ilə Aqaba körfəzi arasında yerləşir. Ceraş şəhəri də turistləri ən çox maraqlandıran şəhərdir. Burada Zevsin məbədi, eləcə də Artemidin məbədi adlı tarixi abidələr yerləşir. Şəhərdə Bizans dövrünə aid 17 kilsə də var.[4]

Milli bayramlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İordaniyada rəsmi istirahət günləri cümə, eləcə də bazar günləri sayılır. Cümə günü hətta mağazalar da işləmir. Burada İslam dini ilə bağlı bayramlarla yanaşı, Avropa təqviminə uyğun bayramlar da qeyd edilir. Bunlar: 1 yanvar — Yeni il, 1 may — Əmək günü, 15 yanvar — Ağac günüdür. Ağac günü İsanın xurma ağacı altında doğulduğu gündür. Həmin gün bütün İordaniyada ağac əkirlər. 25 may (1946) — Müstəqillik günü kimi qeyd edilir. İordaniyanın yüksək səviyyədə qeyd edilən bayramları sırasında Ramazan, Qurban bayramlarını göstərmək olar.[4]

Mətbəx

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: İordaniya mətbəxi

Səhiyyə və təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Həmçinin bax: İordaniya Universiteti

İordaniyada orta ömür müddəti 74.6 ildir.[7] Bu ölkə öz səhiyyəsinin səviyyəsi ilə öyünə bilər. Belə ki, səhiyyənin səviyyəsinə görə İordaniya regionda ən yaxşılardan biri hesab olunur. Ölkənin səhiyyə sistemi dövlət və özəl sektor arasında bölüşdürülmüşdür. 1 iyun 2007-ci il tarixində ən böyük dövlət hospitalı olan "Jordan Hospital" JCAHO beynəlxalq akkreditasiyasını əldə etmişdir. İordaniya əhalisinin 66%-i tibbi sığortaya sahibdir.

İordaniya təhsil sistemi iki illik məktəbəqədər təhsil, on illik məcburi təhsil, iki illik lisey daha sonra da universitet təhsilindən ibarətdir. Məktəb şagirdlərinin 79–85%-i ali təhsil alırlar.[8] 2015-ci il hesablamalarına görə, ölkədə oxuma-yazma bilənlər ümumi əhalinin 95,4%-ni təşkil edir. UNESCO-nun məlumatına əsasən təhsil sistemində gender bərabərliyinin təmin edilməsinə görə İordaniya 94 ölkə arasında 18-ci yerdə qərarlaşmışdır.[9] Burada pulsuz təhsil yoxdur.

İordaniyada 10 dövlət universiteti, 16 özəl universitet və 54 kollec var. Kolleclərin 14-ü dövlət, 24-ü özəl sahibkarlara məxsus olduğu halda, digərləri İordaniya Silahlı Qüvvələrinə, Mülki Müdafiə şöbəsinə və Səhiyyə Nazirliyinə aiddir. Hər il 200,000-dən çox şagird universitetlərə daxil olur. Bundan başqa, hər il 20,000 şagird isə ali təhsil almaq üçün əksəriyyəti ABŞ və Avropa olmaqla xarici ölkələrə üz tutur. Dünya universitetlərinin reytinqində İordaniyanı üç ali təhsil müəssisəsi təmsil edir. Bu universitetlər İordaniya Universiteti (UJ), İordaniya Elm və Texnologiya Universiteti (JUST) və Yarmouk Universitetidir. UJ və JUST ərəb universitetləri arasında müvafiq olaraq 8-ci və 10-cu yerləri tuturlar.[10]

İordaniya internet istifadəsi baxımından ərəb ölkələri arasında ilk yerdədir. Əhalinin təqribən 75%-i internet istifadəçisidir.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 2 // Constitution of Jordan.
  2. ↑ 1 2 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Dünya Bankı.
  3. ↑ http://chartsbin.com/view/edr.
  4. ↑ 1 2 3 4 "İslam ənənələrinə sadiq müsəlman ölkəsi". 2013-09-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-06.
  5. ↑ "Ethnologue: Languages of the World : Languages of Jordan". 2007-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-12.
  6. ↑ ""Census report of Jordan":2015" (PDF). 2016-03-28 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
  7. ↑ "Factbook Jordan". 2018-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
  8. ↑ Education reform for the knowledge economy
  9. ↑ "Education system in Jordan scoring well". 2012-07-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
  10. ↑ "2014 QS University Rankings". 2014-12-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-01.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]