По-русски
Dil
Növ
Lüğətlər
Lüğətlər → Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti

SOSİALİZM

ideologiyasının kökləri çox qədim zaman-lardan müşahidə edilib. Az-çox sistemli şəkildə sosializm ideya-ları böyük utopistlər T.Mor və Kampanellanın, sonralar isə Sen-Simon, Furye və Ouenin əsərlərində şərh edilib. J.J.Russonun və F.Babyöfün da xidmətləri az olmayıb. Əsas ideya bərabər, ədalətli, xoşbəxt, istismarsız cəmiyyət qurmaqdır. Stereotip – Sosial psixologiyadan stereotip anlayışı da qəbul edilmişdir (yunanca ―stereos‖-möhkəm, ―tipos‖-iz,şəkil). Bu anlayış etnoqrafiyada, etnik birlik daxilində nəsildən-nəslə keçirilərək saxlanılan, gündəlik həyat təcrübəsi ilə möhkəm-ləndirilən davranış normalarını xarakterizə edərkən işlədilir. Traybalizm – Müasir siyasi mətbuatdan etnoqrafiyaya traybalizm termini də keçmişdir (ingiliscə ―trayb‖- qəbilə deməkdir). Traybalizm gənc Asiya və Afrika dövlətlərində müasir dövrdə qəbilə xüsusiyyətlərinin saxlanılmasına deyilir ki, bu qalıqlar qəbilələr arasındakı münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Siyasi ədəbiyyatda traybalizm millətçiliyin sinonimi kimi işlədilir.
#sosializm #proletar #kommunizm #sosiologiya #kapitalizm #kapitalist #vahidşünaslıq #suverenlik #materializm #pərvazlanmaq #sosialist #rayət #anarxist #ləhzə #məram #problematik #sosialistləşdirmək #mötədil #nəzəriyyə #soyuducu
a b c ç d e ə f g h x i k q l m n o ö p r s ş t u ü v y z
sa se sə sx sı si sk so sp st su sü
Sosial Struktur
SOSİALİZM
OBASTAN VİKİ
Sosializm
Sosializm — bütün istehsalatın və gəlirlərin bölüşdürülməsinin dövlətin nəzarəti altında olduğu iqtisadi, ictimai-siyasi formasıdır. Müxtəlif sosialist cərayanları tərəfdarlarının ümumi məxrəci istehsal vasitələri üzərində ictimai mülkiyyətin mövcudluğu, şəxsi mülkiyyətin tam və ya əsasən sıradan çıxarılmasıdır. Sosializm iqtidar və istehsal vasitələrinin xalq tərəfindən idarə edildiyi bir cəmiyyət fikrinə söykənən düşüncə sistemidir. Siyasi termin olaraq sinifsiz bir cəmiyyətin yaradılması məqsədilə, inqilab və ya ictimai təkamül vasitəsilə təşkilatçı bir əməksevər sinif yaradılması ilə birbaşa əlaqəlidir. Sosializm, öz rüşeymini sənayeləşmə dövründə, maarifçilik hərəkatları zamanı dilə gətirilən siyasi və ictimai bərabərlik istəyindən almışdır. Zamanla modern demokratik sistemlərə sosial islahatlar formasında təsirini artırmışdır. Marksist nəzəriyyədə sosializm kapitalizmi əvəzləyəcək, sosialist quruluş öz-özünə süqut etdikdən sonra kommunizmə keçid edən cəmiyyətə işarə edir. Kommunizm sosializmin davamı hesab edilən ictimai sistemdir. Sosializm termini ilk dəfə 1827-ci ildə İngiltərədə, Robert Ouenin tərəfdarlarını adlandırmaq üçün istifadə olunmuşdur. 1832-ci ildə Fransada l’Encyclopédie nouvelle-də Saint-Simon, daha sonra Pierre Leroux ve J. Reqnaudun fikirlərinin tərəfdarları üçün istifadə edilmişdir.
Demokratik sosializm
Demokratik sosializm — siyasi demokratiyanı və sosial mülkiyyətin bəzi formalarını dəstəkləyən solçu siyasi ideologiya.
Nasional Sosializm
Nasional sosializm (alm. Nationalsozialismus‎) və ya qısaca Nasizm — totalitar, ekstremist, ultrasağ, irqçi və antisemit alman ideologiyası, 1919-1945-ci illərdə mövcud olan hərəkat, faşizmin bir forması; Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasının (NSDAP) ideologiyası; tarixdən məlum olan hərəkatların ən radikalıdır. Etnik millətçiliyi, "ari irqi" ideyasını, onun digər irqlərdən bioloji və mədəni üstünlüyünü, irqi antisemitizm ("semit irqi", yəni yəhudilər - "arilərin antipodu və əsas düşməni hesab olunurdu"), slavyanofobiya, "ari" (alman milli) sosializmi, antikommunizm, antiliberalizm, antidemokratiya ideyalarını özündə birləşdirir. Nasist Almaniyasının rəsmi siyasi ideologiyası, Almaniyada nasist rejiminin (1933-1945) əsası olmuşdur. Nasional-sosializm öz məqsədinin qeyri-müəyyən uzun müddətdə firavan yaşamaq üçün lazım olan hər şeyə malik olan kifayət qədər geniş ərazidə (“minillik reyx”) “ari irqi” üçün “irqi cəhətdən təmiz” dövlətin yaradılması olduğunu bəyan edirdi. Beynəlxalq arenada bu tip hərəkatlar və rejimlər adətən totalitar ağalığı və təcavüzkarlığı ilə fərqlənirlər. Nasional Sosializm alman cəmiyyətinin müəyyən hissəsini Birinci Dünya müharibəsinin nəticələrinə və ondan sonrakı dövrdəki böhranlı proseslərə qeyri-adekvat sol mühafizəkar reaksiyasının təzahürüdür. Bu münasibət son nəticədə konqlomerat ideyalara: dövlət sosializminə, etatizmə, nasionalizmə, rasizmə, millitarizmə əsaslanan nasist idealogiyasının yaranmasına gətirib çıxartdı. Siyasi planda və praktikada bu özünü ölkədə bütün sahələrə nəzarət edən bir partiyanın və partiya-dövlət diktaturasının yaranmasına səbəb oldu. Cəmiyyətdə totalitar şəxsiyyətin xüsusi tipi yarandı, xüsusi sosial psixoloji mühit formalaşdı, şəxsiyyətin bütün mənəvi dayaqları da eroziyaya uğradı.
Libertarian sosializm
Libertar sosializm və ya libertarian sosializm (bəzən eyni ideologiya olmasa da, sosialist anarxizmi adlanır.), nəzarətsiz, iqtisadi və ya sosial təbəqələri olmayan, fərdi azadlıq və bərabərliyə əsaslanan, əldə etmək və istifadə etmək üçün bərabər imkanlar təmin edən bütün növ anarxist xüsusiyyətləri özündə cəmləyən sosializm anlayışıdır. Bu idealogiyaya görə, bərabərlik və azadlıq ancaq xüsusi mülkiyyətə son qoymaqla mümkün olacaq. ilk növbədə istehsal imkanları və resurslar bütün cəmiyyəti əhatə edəcək şəkildə paylaşdırılmalıdır. Bununla belə, libertar sosializm qeyri-qanuni hakimiyyəti müəyyənləşdirmək, onu tənqid etmək və son nəticədə onun ictimai həyatın hər sahəsində mövcudluğunu aradan qaldırmaq məqsədi daşıyır. İdarəetmə sosializminə digər yanaşmalar dövlətdə və ya siyasi partiyalarda hökmranlıq yaratmaq üçün iqtisadiyyat və dövlət idarəçiliyi sahələrində fəaliyyət göstərdiyi halda; Libertar sosialistlər, birliklər, peşə palataları, fəhlə şuraları, bələdiyyələr, vətəndaş məclisləri (məclisləri) və s. kimi birbaşa demokratiyanın həyata keçirilə biləcəyi qeyri-bürokratik sahələrə diqqət yetirirlər. Libertar sosialistlər dövlət quruluşunu kapitalist sinfi hökmranlığının divarları və qalası kimi qəbul edirlər. Libertar sosializm kimi təsvir edilən siyasi fəlsəfəyə anarxizmin anarxo-kommunizm, anarxo-kollektivizm, anarxo-sindikalizm, tərəfdaşlıq, sosial ekologiya, özünüidarəetmə və şura kommunizmi kimi variantları daxildir. Bəzi mənbələr libertar sosializmi anarxizm və sosialist anarxizmi ilə qismən və konnotativ şəkildə əlaqələndirirlər. Lakin bu anlayışlar arasında müəyyən fərqlər də mövcuddur.
Nikita İvanoviç və sosializm
Filmin əsasını kənd təsərrüfatında kollektivləşmə və qolçomaqlara qarşı mübarizə mərhələsində baş verən hadisələr təşkil edir. Burada kollektivləşmənin ilk illərində Rusiyanın kəndlərində gedən sinfi mübarizədən bəhs edilir. Film İqor Savçenko və Leonid Perelmanın "Rusiya məhv oldu" pyesinin motivləri əsasında çəkilmişdir. Film saxlanılmayıb. Əsərin müəllifi: İqor Savçenko, Leonid Perelman Ssenari müəllifi: İqor Savçenko, Leonid Perelman, Aleksandr Makovski Quruluşçu rejissor: Aleksandr Makovski Quruluşçu operator: Mixail Fridolin Quruluşçu rəssam: Pyotr Beytner İkinci rejissor: İqor Savçenko Operator köməkçisi: Leonid Koretski İqor Savçenko Aleksandr Makovski Aleksandr Çuverov V.Dançeva Denisova Quryanov K.Qromov Mixail Jarov Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. Memarlıq və İncəsənət İnstitutu. Nazim Sadıxov. Azərbaycan bədii kinosu (1920-1935-ci illər). Bakı: Elm, 1970.- səh. 99.
Nikita İvanoviç və Sosializm (1931)
Nikita İvanoviç və sosializm (film, 1931)
Filmin əsasını kənd təsərrüfatında kollektivləşmə və qolçomaqlara qarşı mübarizə mərhələsində baş verən hadisələr təşkil edir. Burada kollektivləşmənin ilk illərində Rusiyanın kəndlərində gedən sinfi mübarizədən bəhs edilir. Film İqor Savçenko və Leonid Perelmanın "Rusiya məhv oldu" pyesinin motivləri əsasında çəkilmişdir. Film saxlanılmayıb. Əsərin müəllifi: İqor Savçenko, Leonid Perelman Ssenari müəllifi: İqor Savçenko, Leonid Perelman, Aleksandr Makovski Quruluşçu rejissor: Aleksandr Makovski Quruluşçu operator: Mixail Fridolin Quruluşçu rəssam: Pyotr Beytner İkinci rejissor: İqor Savçenko Operator köməkçisi: Leonid Koretski İqor Savçenko Aleksandr Makovski Aleksandr Çuverov V.Dançeva Denisova Quryanov K.Qromov Mixail Jarov Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. Memarlıq və İncəsənət İnstitutu. Nazim Sadıxov. Azərbaycan bədii kinosu (1920-1935-ci illər). Bakı: Elm, 1970.- səh. 99.
Dövlət sosializmi
Dövlət sosializmi (alm. Staatssozialismus‎) iqtisadi təlimlər və politologiya tarixində — özəl islahatlar, dövlətin iqtisadiyyata və ictimai münasibətlərə fəal müdaxiləsi, istehsal vasitələrinin milliləşdirilməsi və s. yolu ilə həyata keçirilən sosializmə keçid nəzəriyyələrini islah edilmiş sistemin əsaslarında, dəyişikliyi qəbul etmədən özündə birləşdirən təsnifat qrupu. == Təsnifat əlamətləri == === Siyasi və iqtisadi doktrinalarda === Alimlərin hər birinin bütün əsərlər toplusunun sosial-iqtisadi fikrin bu və ya digər ümumi istiqamətinə aid edilməsi kontekstində formalaşdırdıqları dövlət sosializmi ideyalarını nəzərə alsaq, iki variantı ayırmaq olar. ayrı-ayrı alimin konkret əsərlərini dövlət sosializmi kontekstində yerləşdirən tarixşünaslıq ənənəsi isə onun bütün əsərlərini başqa, daha böyük elmi istiqamətə aid edə bilər. Bu hallarda dövlət sosializmi ideyalarının bu və ya digər alimin əsərlərində öz ifadəsini tapdığını və müvafiq əsas cərəyanların kəsişməsinin, onların bu və ya digər tezisin qarşılıqlı dəstəyinin olduğunu söyləmək adətdir. Beləliklə, dövlət sosializmi ideyalarının bir çox sözçüləri Alman tarixi iqtisadi düşüncə məktəbinin nümayəndələri, digər hallarda elmi fikrin davamlılığına və yaradıcıların ideyalarının tələbələri tərəfindən inkişaf etdirilməsinə dəstək verən elmi şöbə, çap orqanının nəşri və s. kimi mühüm əlavə amillər, şübhəsiz ki, elmin inkişafı faktını təsdiqləyir. müəyyən bir ölkədə elmi məktəb. Almaniyada dövlət sosializmi ilə əlaqədar olaraq, bununla bağlı xüsusi bir termin yaranmışdır: "dövlət sosializmi" ilə qismən kəsişən, lakin onun tam sinonimi olmayan "katheder-sosializm" (kafedral sosializmi).
Sosializmə doğru hərəkat (Boliviya)
Sosializmə doğru hərəkat – Xalqların suverenliyi üçün siyasi alət (isp. Movimiento al Socialismo—Instrumento Político por la Soberanía de los Pueblos; akronimi MAS (isp. Más, hərf. es – hərf. "Böyük") — Boliviyada solçu sosialist partiyası. 23 iyul 1997-ci ildə qurulmuşdur. Keçmiş prezident Evo Moralesin rəhbərlik edir. MAS koka istehsalçılarını dəstəkləyən ictimai hərəkat olaraq başlamışdı. Onun ilkin bazası həmkarlar ittifaqları və yerli xalqlar üçün hərəkatlar idi. Hərəkat bir ideologiya olaraq bolivarizm, antikapitalizm və antiimperializmi təbliğ edir. Bu gün MAS bərabərlik, yerli azlıqların hüquqları, torpaq və konstitusiya islahatları, əsas sənaye sahələrinin milliləşdirilməsini müdafiə edir. MAS Arxiv surəti 3 noyabr 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Джеффрі Веббер.

Digər lüğətlərdə