Alabuğa

Alabuğa (tatar. Алабуга, Alabuğa) ya da Yelabuqa (rus. Елабуга) — Rusiya Federasiyasında yerləşən şəhər Tatarıstan Respublikasına daxildir.

Alabuqa
Алабуга
Gerb
Gerb
55°46′ şm. e. 52°02′ ş. u.HGYO
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1007
İlk məlumat XVII əsr
Sahəsi
  • 41 km²
Mərkəzin hündürlüyü 70 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 73.630 nəf. (2021)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +7 85557
Poçt indeksi 423600
Digər
elabuga-city.ru
Xəritəni göstər/gizlə
Alabuqa xəritədə
Alabuqa
Alabuqa
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ala Buqa müasir Tatarıstanda Kama çayı üzərində şəhər. Vaxtilə Volqa-Kama Bulqarıstanının baş şəhərlərindən olmuşdur. Qədim bulqar şəhəri Ala Buqa (Radlov 1,362) müasir Elabuqadan azca aralı, Toyma çayı üzərində yerləşirdi. Qala X əsrdə bulqar xanları tərəfindən ucaldılmışdı. Ala Buqa qəsri vaxtilə möhtəşəm olan Volqa-Kama Bulqarıstanının xarakterik abidələrindəndir. Hazırda həmin yerdə əski şəhərin xarabalıqları – möhkəm qala divarları qalıqları, hətta bütöv bürclər durmaqdadır. O qədim mədəniyyət ocaqlarından olmuşdur; Ala Buqa yaxınlığında qədim məzarlıq (müasir adı Ananiyev deyilən ərazidə) aşkar edilmiş qədim qəbristan XIX əsrin ortalarında öyrənilmişdir. Abidələrin öyrənilməsi nəticəsində məlum olur ki, burada eramızdan əvvəl VII-III əsrlərdə yüksək mədəniyyətə sahib adamlar yaşamışlar. Tədqiqatçılar onları müasir udmurtların, komi-zıryanların ulu babası zənn etmişlər.1.` Müasir Elabuqa şəhər adı tarixi Ala Buqa adının rus dilində təhrif olunmuş şəklidi. Qüdrətli Qızıl Orda xanı Məhəmməd Özbək xanın (1312-1342) titulu (və ya ləqəbi) Ala Buqa olmuşdur. Bir sıra rus salnamələrində də Özbək xanı belə adlandırırdılar .2. Baskakovda da buna aid işarələr vardır: Albuqa ~ Olbuqa şəxs adı; qadın xətti ilə rus knyazları ilə qohumluq münasibətində olan Poloves xanlarından birinə məxsusdur.

Lakin bununla yanaşı şəhərin adının mənası sadəcə tatarca balıq adı ("okun") və ya "pestrıy bık" olan "Alabuqa" şəxsiyyət adından yarandığını deyənlər vardır. (Fasmer M. 1,13) Həmçinin Qırğızıstanın yer adlarını tədqiq edərkən K. Konkobayev həmin ərazidəki Ala Buqa (Ala Buka) yer adının tərkibindəki buğa, buka sözünü "çöl, bozqır" deyə mənalandıraraq rus dilindəki türk mənşəli sözlərdən olan "buqor" türkizmini də həmin sözlə əlaqələndirir. 3. Türk əsilli rus soyadlarının tarixinə dair monoqrafik əsərində Baskakov qədim türklərdə Ala Buqa ləqəbinin əslində tatar və digər qıpçaq dillərində "qəhrəman, güclü buğa" (rus adaptasiyasında Ala Buqa ~Al Buqa) mənası daşıdığını göstərir.4. Təbii ki, qədim türklər , türk bəyləri, el başçıları öz güclərini (əlbəttə, eyni dərəcədə həm fiziki, həm də mənəvi) göstərmək məqsədilə güclu heyvanların adlarını mənimsəyirdilər. Tobol quberniyasında da (Kurqan qəzasında) vaxtı ilə iki Ala Buqa kəndi olmuşdur. Bejetsk yaxınlığındakı Alobuqino kəndinin, həmçinin Qazaxıstandakı Ala Buqa çay adı da bu ad və adın daşıdığı mənayla bağlıdır.

Qardaş şəhərlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009, səh.27-29

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx (rus.).
  2. ↑ "Елабуга и турецкий город Сафранболу станут побратимами". 2017-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-13.
  3. ↑ Елабуга Елабуга и турецкий город Сафранболу — побратимы[ölü keçid]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 Tatarıstan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.