Gülümey

Gülümey– folklor janrı.

Adətən toy və el şənliklərində ifa olunan qədim mahnı-oyundur. Dil yallısı oyunu da adlanır. Naxçıvan bölgəsi üçün səciyyəvi olan və əsasən xınayaxdı mərasimlərində ifa olunan bu oyunda qız-gəlinlər hər bəndi dörd misralı və bütün misralarının sonunda "gülümey" sözü təkrarlanan mahnı oxuyurlar.^[1]

• Naxçıvan Ensiklopediyası, 2 cilddə. I cild, İstanbul:Bakanlar Medya, 2005.

Gülümey Naxçıvan Muxtar Respublikasının bəzi regionlarında, əsasən Şərur rayonunda, həmçinin Ermənistanın vaxtilə azərbaycanlılar yaşayan bölgəsində ifa olunan halay xarakterli rəqs nümunəsidir. Rəqs zamanı oxunan sözlər bayatı qəlibində qurulur, ənənəvi bayatılardan fərqli olaraq hər misranın sonunda “gülüm hey” rədifi işlənir. Rəqsin adı da buradan götürülüb. Naxçıvan ərazisində bu rəqs nümunəsi “gülümay”, “gülməyi”, “a gülüm hey” adları ilə tanınır. Xalq arasında gülümeylərə həm də “dil yallısı” deyilir. Ənənəvi yallılardan fərqli olaraq dil yallılarında, yəni halaylarda musiqi, rəqs arxa plana keçir, söz ön plana çıxır.

Bu rəqsi qızlar və cavan qadınlar müxtəlif şənliklərdə, xüsusən “Xınayaxdı” mərasimində oynayırlar. Şərur rayonunda bu rəqs xınayaxdıda, gəlin bəy evinə köçən ərəfədə gəlinin başına yığılmış rəfiqələri və qadın qohumları arasında oynanılır. Rəqs zamanı qızlar iki dəstəyə bölünürlər. Haxıştalardan fərqli olaraq dəstə üzvləri qarşı-qarşıya deyil, dairəvi şəkildə dururlar. Dəstədən bir nəfər irəli çıxaraq nəğmədən bir misra söyləyir, digərləri isə xor halında “a gülüm ey, a gülüm ey” deyirlər. Toyçular, vurun toyu, gülüm hey! Gün qalxdı cida boyu, gülüm hey! Toyda gözəl çox olur, gülüm hey! Axtarın əsli-soyu, gülüm hey! Dəstə üzvləri dövrə vuraraq rəqs edirlər. Sadə addımlarla, yüngül süzmələrlə oynanılan rəqsin sonunda dəstələr qarşılaşırlar. Soldakı qrup sağa hərəkət edə-edə, sağdakı qrup isə sola hərəkət edə-edə rəqsi sona çatdırırlar.^[1]== İstinadlar ==

Bəzi gülümeylərdə bayatının hər misrasından sonra “A gülümey, a gülümey” sözləri deyilir. A gülümey, a gülümey, Kəngərliyə gələn qız. A gülümey, a gülümey, Böyük-kiçik bilməli. A gülümey, a gülümey, Kəngərlidən gedən qız, A gülümey, a gülümey, Göz yaşını tökməli. A gülümey, a gülümey.^[1]== İstinadlar ==

Toyun səbəbkarları – oğlan və qızın müsbət keyfiyyətləri gülümeylərin əsas mövzusuna təşkil edir. Bu nümunələrdə şən əhval-ruhiyyə əks olunmaqla bərabər, qadın hüquqsuzluğu, valideyn məcburiyyəti, vəfasızlıq kimi dövrün xoşagəlməz məqamları da əks olunur. Gülümeyləri qadınlar ifa edirlər. Onlar nənələrindən, analarından, digər böyüklərdən eşitdikləri nümunələri hafizələrində saxlayır və toy mərasimlərində ifa edirlər. Digər şifahi ənənəli nümunələr kimi gülümeylər də ifa prosesində dəyişmələrə məruz qalır, yeni variantları meydana çıxır. Bəzi gülümeylər hətta toy zamanı yaranır və onlarda həmin toyun ab-havası öz əksini tapır.^[1]== İstinadlar ==