Tiqran Məlikovun evi

Tiqran Məlikovun evi — Bakı şəhərində, İ. Səfərli 19 və Həzi Aslanov küçələrinin kəsişməsində yerləşən üç mərtəbəli tarixi malikanədir. Bina 1895–1897-ci illərdə erməni sənayeçi Ambarsum Məlikovun oğlu Tiqran Məlkovun sifarişi əsasında Yuzef Qoslavskinin hazırladığı layihə ilə qotika üslubunda inşa edilmişdir. Məlikovun evi Bakıda qotik üslubda inşa edilmiş ilk bina^[2][3], həmçinin Qoslavskinin şəxsi sifarişlə hazırladığı ilk layihədir.^[4]

Tiqran Məlikovun evi
40°22′22″ şm. e. 49°50′05″ ş. u.HGYO
Ölkə	Azərbaycan
Şəhər	Bakı
Yerləşir	İslam Səfərli küç.19
Memar	Yuzef Qoslavski
Tikilmə tarixi	1895-1897
Üslubu	qotika
Vəziyyəti	yaxşı
Azərbaycandakı tarixi abidələrin milli qeydiyyatı
İstinad nöm.	3495
Kateqoriya	Bina
Əhəmiyyəti	Yerli əhəmiyyətli
Tiqran Məlikovun evi
Binanın planı[1]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yaşayış evi İslam Səfərli 19 və Həzi Aslanov küçələrinin kəsişməsində, Yuzef Qoslavskinin layihəsi əsasında inşa edilmişdir. Ev, qeyri-adi həcmi-məkan strukturu ilə, nisbətən geniş olan İ. Səfərli və ensiz Həzi Aslanov tin quruluşu ilə dərhal gözə çarpır, olduqca dəyişmiş rakursda görsənir.^[5]

Məlikovun evi Bakıda qotik stildə inşa edilmiş ilk tikili idi.^[5] Məlikovun evi ilə yanaşı memar Adolf Eyxler (1870–1911) 28 may küçəsi 17 ünvanında alman qotikası üslubunda kirxanın (1895–1897) layihəsini hazırlayıb inşa edirdi. Məlikovun üçmərtəbəli evinin tikintisinin (1895–1897) sifarişi memar üçün qəfil olmamış və o, cəsarətlə N. A. Fon der Nonnenin tikdiyi order sistemli yaşayış binaları arasında qotik tağlı binanın layihəsini hazırlamışdır.^[5]

Əvvəlcə forştadtın qoyuluşunda 1813-cü ildə İslam Səfərli (keçmiş Vorontsov) küçəsinin məhəllələrinə kvadrat forma verilmişdir ki, bu forma da günümüzə kimi saxlanmışdır. Cənubi və Şərqi tərəfdə Həzi Aslanov (keçmiş Krantinnaya) küçəsinə yönəldilmiş məhəllələrin birinə "L" şəkilli səhnə daxil olub. Yaşayış evinin sahəsi qonşu mülkləri ilə əhatə olunduğundan çətin vəziyyət yaranırdı.^[3]

Yaşayış binasının sahəsinin çətinliyi ilə bağlı, Bakı şəraitinin üslublu təsnifatı kontekstində layihənin fərdi forması meydana gəlir. Cənub və şərqə çıxan otaqlar, baş pilləkən damın üzərindəki fənər sayəsində bol işıqlanmışdır. Bəzi otaqlar tamamilə qaranlıq idilər, köməkçi otaqlar isə kiçik həyət sahəsindən açıq üslubu dal pilləkənlərlə yüklənmiş, şüşəbənd sisteminə daxil olmuşdurlar.^[2]

Memar, fasadın memarlıq xüsusiyyətlərinə, qotika üslubundan azad və geniş istifadə edərək, xüsusi diqqət yetirmişdir. Hər iki fasad aydın ifadə olunmuş kompozisiya ilə birgə vahid memarlıq üslubunda inkişaf etdirilmişdir.^[3]

Üfüqi hissələrə ayrılmış üçmərtəbəli binanın iki yuxarı mərtəbəsində profilli çatma tağlardan istifadəsi Y. Qoslavskinin yaradıcılığında yeni səhifə açır.^[1] Bu vacib elementlərin fasadlarında memarlıq və bədii mövqeyi yetərincə enli olan rizalitlərin üzərində, hündür kürsülü birinci mərtəbənin qabarıq göstərilmiş daş hörmələrində və zirzəmi otaqlarının gözə çarpmayan pəncərələrində əyani surətdə nümayiş etdirilir.^[3]

Yaşayış mülkünün ensiz hissəsi Şərqə çevrilib və fasad hakim vəziyyət tutan oxla şaquli qülləşəkilli mövqeyə çevrilmişdir, ikinci mərtəbədə qalın kornşteynlərlə möhtəşəm erkerlə və üçüncü mərtəbədə açıq eyvanla bağlanıb. Onun üzərində heraldika bəzəkli sərt fronton yüksəlir.^[3]

Ön giriş gözəl profilli çatmatağla ifadə edilmişdir. Fasad bütünlüklə erkerlərlə qotika üsulları, forma və detallarına bağlıdır. Gözəl çəkiliş memarın sevgi və ilhamla öz işlərinə istedadını verən rəssamlıq mahiyyətini meydana çıxarır.^[2] Y. Qoslavski yüksək memarlıq mədəniyyəti, layihə üzərində diqqətli işi və tikintidə birbaşa iştirakı ilə seçilir.^[6]

Fasadların daşla üzlənməsi və daş detalların pərçimləmə səviyyəsinə çatdırılmış qabarıq bəzəyi, memarın öz tikililərinə olan tələbkarlığı ilə heyran edir. Klassik üsul və formada olan qonşu malikanələri ilə yanaşı Qoslavskinin qotika üslubundakı tkintisi iti şaquli xəttlərlə və çatma tağların həcmli plastikası ilə Bakıda yenilik idi. Memar, fasad kompozisiyasının gözəlliyini memarlığın bərəkətli zəminində əmələ gələn qotik tağların taxçaşəkilli pəncərələrinin sehrini hiss etdirir.^[1]

Geniş və əzəmətli cənubi fasad öz yan rizalitləri ilə, mərtəbəarası hissələrlə, çatma tağların zəngin ahəngi ilə şərq fasadının davamıdır. Cənub fasadının kompozisiya ideyası uzaqdan Florensiya saraylarını xatırladır.^[1] Şamil Fətullayev qeyd edir ki, Qoslavski binanın fasadlarını Florensiya saraylarının təsiri ilə yaratmışdır.^[1] O, qeyd edir ki, Məlikovun evi "palaçço" adına iddia etmir, formada olmasa da, ümumi kompozisiya konsepsiyası ilə İtaliya memarlığının təsiri uzaqdan hiss olunur.^[6] Həyət və ön qapının portalı tağların iri formaları ilə, modelləşdirmələrlə bu təsiri xatırladır.^[1]

Eyvanların konturu, konstruktiv daş detallar, üçüncü mərtəbənin tağları altına daxil edilən qotik pilyastrlar Bakının o zamankı inkişafı mərhələsində memarlıq sənətinin rolunu təsdiq edir.^[6]

Binanın interyerlər bəzək və yapma ilə zəngindir.^[3]

• Fətullayev-Fiqarov, Şamil. Bakının memarlıq ensiklopediyası. Bakı: Şərq-Qərb, Azərbaycan Respubliksı Memarlar İttifaqı. 2013. səh. 528.
• Fətullayev-Fiqarov, Şamil. İ.V.Qoslavski - Qafqazlı Rastrelli. Bakı: Şərq-Qərb, Azərbaycan Respubliksı Memarlar İttifaqı. 2013. səh. 37.
• Fətullayev-Fiqarov, Şamil. Bakı memarları XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində. Bakı: Şərq-Qərb, Azərbaycan Respubliksı Memarlar İttifaqı. 2013. səh. 296.

• Ambarsum Məlikovun evi — İslam Səfərli küçəsində Tiqran Məlikovun atasına məxsus olmuş malikanə.
• Ambarsum Məlikovun evi — Xaqani küçəsində Tiqran Məlikovun atasına məxsus olmuş malikanə.
• Bakıda Məlikov Ailəsinin evinin drondan çəkilişi.