Eradan min il bundan əvvəl Romada yaşamış bir dəmirçinin adı ilə bağlıdır: qapı üçün qıfıl düzəldirmiş, ölümündən sonra onu Allah səviyyəsinə qaldırıb və “qapı” mənasında yozublar. Yanvar iki ilin qapısı, (yeni ilə açılan qapı) kimi başa düşülüb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Yanvar
Yanvar — Qriqorian təqvimində ilin birinci ayı, 31 gündən ibarətdir.
Bu ad latın sözü olan januarius sözündən götürülmüş və Roma tanrısı Yanusun şərəfinə belə adlandırılmışdır. Antik dövrdə bu ay Roma təqviminin on birinci ayı, Yuli Sezarın təqvim islahatından sonra isə ilin birinci ayı olmuşdur.
Psixoloqlara görə bu ay ilin ağır ayı hesab edilir.
Braziliyanın Rio de Janeyro şəhərinin adının mənası "Yanvar çayı"deməkdir. Bu adın etimologiyasında portuqalların Quanabara buxtasını məhz yanvar ayında kəşf etmələri durur.
Yanvar sözünün ilkin mənası qapı deməkdir. Yanvar ayı başlanğıc,zaman tanrısı olan Yunusun adından götürülmüşdür. Yanus şəkillərdə əks istiqamətlərə baxan ikisifətli insan kimi təsvir olunurdu. Üzünün biri qabağa yəni gələcəyə baxırdısa,digəri arxaya,yəni keçmişə nəzər salırdı.
Qanlı Yanvar
Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.
Qara Yanvar
Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.
Yanvar Bədəlov
Aşıq Yanvar Bədəlov (Yanvar Piralı oğlu Bədəlov; 1942 - 2018) — Azərbaycan aşığı. "Əməkdar mədəniyyət işçisi" (2016).
== Həyatı ==
Aşıq Yanvar Bədəlov 1942-ci il fevralın 2-də İsmayıllı rayonunun Tircan kəndində doğulub. Bu, o Tircan kəndidir ki, böyük rus şairi Mixail Lermontov (1814-1841) Qafqaz səfərində bu kənddə qonaq olmuşdu. Bu kənd qədim tarixə malikdir.
Yanvar orta məktəbdə oxuyarkən qonşu Tağlabiyan kəndində yaşayan Aşıq Şamildən aşıq sənətinin sirlərinə yiyələnmişdir. Orta təhsili başa vurandan sonra Bakı Mədəni-Maarif Texnikumunu bitirmişdir.
1963-cü ildə respublika festivalının iştirakçısı olmuş və II dərəcəli diplomla təltif olunmuşdur.
1970-ci ildən Tircan kəndində açılmış mədəniyyət evinin müdiri təyin edilmişdir. Sonralar müxtəlif baxış və müsabiqələrdə iştirak edərək, bir sıra diplom və fəxri fərmanlara layiq görülmüşdür.
Yanvar Hümbətov
Ənvər Oruc oğlu Hümbətov (1 yanvar 1950, Məscidli Görarxı, Marneuli rayonu – 4 iyul 1993, Abxaziya[d]) — leytenant, Abxaziya müharibəsi iştirakçısı. "Döyüş meydanında göstərdiyi igidliyə və cəsurluğa görə" "Vaxtanq Qorqasali" ordeni ilə təltif olunub.
== Həyatı ==
Ağır iqtisadi vəziyyət ucbatından Ənvər Hümbətovun ailəsi Rustavi şəhərinə köçüb. O, Rustavi şəhər 12 saylı orta məktəbi fərqlənmə ilə bitirdikdən sonra, Rustavi metallurgiya zavodunda çalışmağa başlamış, eyni zamanda da Gürcüstan Texniki Universitetinin Rustavı filialında metallurgiya bölməsində təhsilini davam etdirmişdir.
Çalışdığı zavodda qısa müddət ərzində zavodun koks-kimya sexinin baş mexaniki vəzifəsinə yüksəlmişdir.
Təhsilini başa vurduqdan sonra sovet ordusunun Polşadakı raketdən mühafizə birləşməsində xidmət etmiş, xidmətini bitirdikdən sonra leytenant rütbəsi ilə Gürcüstana geri dönmüşdür.
Fatma Xasiyeva ilə ailə həyatı qurmuş və Ofeliya və Emil adlı övladları dünyaya gəlmişdir.
== Döyüş yolu ==
Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Gürcüstanda seperatçı çıxışlar baş qaldırdı. 1992-ci ilin sonlarında Abxaz separatçılarının fəallaşmasından sonra Ənvər Hümbətov, Rustavi hərbi komissarlığına müraciət edərək, könüllü hərbi xidmətə yollanmışdır. O, döyüşlərin ən qızğın olduğu — Oçamçira, Tkvarçeli, Labra və Şroma kimi bölgələrdə döyüşmüşdür.
0 yanvar
0 yanvar (sıfır yanvar; alternativ adı: 31 dekabr) — bir çox astronomik və texniki materiallarda qeyd olunan mövcud olmayan təqvim tarixidir.
10 yanvar
10 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 10-cu günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 355 gün (uzun ildə 356 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 dekabr tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
E.ə. 49 — Qay Yuli Sezar Rubikon çayını keçərək, Qədim Roma vətəndaş müharibəsini başlayıb.
1072 — Robert Qviskar Palermonu işğal edib.
=== 1601–1900 ===
1863 — Londonda Paddinqton və Farrinqton stansiyaları arasında dünyada ilk metro xətti istifadəyə verilmişdir.
=== 1901–cari ===
1946 — Londonda 51 millətin nümayəndəsinin iştirakı ilə BMT-nin ilk Baş Assambleyasının açılışı olmuşdur.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1954 — Mingəçevir Su Elektrik Stansiyası işə salınıb.
1992 — Azərbaycan Beynəlxalq Bankı yaradılmışdır.
11 yanvar
11 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 11-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 354 gün (uzun ildə 355 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 dekabr tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1569 — İngiltərədə ilk dəfə lotereya qeyd olunub.
=== 1601–1900 ===
1861 — ABŞ-də vətəndaş müharibəsi: Alabama ştatı ABŞ-dən ayrılmışdır.
=== 1901–cari ===
1935 — Ameliya Erhart Havaydan Kaliforniyaya təkbaşına uçan ilk şəxs olmuşdur.
1985 — Rio-de-Janeyroda ilk dəfə Rock in Rio musiqi festivalı keçirilib.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1963 — Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı təsis edilib.
1991 — "Səs" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub.
1994 — Azərbaycan və Latviya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
12 yanvar
12 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 12-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 353 gün (uzun ildə 354 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 dekabr tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
E.ə. 49 — Yuli Sezar 13-cü Legionun rəhbəri kimi Rubikonu keçir. Keçmiş müttəfiqlər olan Sezar və Pompey arasında vətəndaş müharibəsi qaçılmaz olur.
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1967 — Ceyms Bedford ilk krionik dondurulan şəxs olur.
1991 — Körfəz müharibəsi: ABŞ Konqresi İraqı Küveytdən çıxarmaq üçün Amerika hərbi gücündən istifadəsinin lehinə səs verir.
2015 — Gümrüdə kütləvi qətl baş verib.
2016 — İstanbulun Sultanəhməd meydanında terror aktı törədilib.
13 yanvar
13 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 13-cü günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 352 gün (uzun ildə 353 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 dekabr tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
E.ə. 27 — Oktavian Avqust dövləti Senatın və xalqın sərbəst sərəncamına verib. O, on il müddətinə İspaniya, Qaul və Suriyanı öz əyaləti kimi idarə edib.
=== 1601–1900 ===
1900 — Çex millətçiliyinə qarşı mübarizə aparmaq üçün, imperator I Frans İosif Almaniyanın imperiya ordusunda alman dilini rəsmi edib.
=== 1901–cari ===
1968 — Conni Keş Folsom Dövlət Həbsxanasında çıxış edib.
2020 — ABŞ-də ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1813 — Rusiya imperiyasının əsgərləri Talış xanlığının paytaxtı Lənkəran şəhərini işğal edib.
14 yanvar
14 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 14-cü günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 351 gün (uzun ildə 352 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
=== 1601–1900 ===
1900 — Cakomo Puççininin "Toska" operası Romada səhnəyə qoyulub.
=== 1901–cari ===
1939 — Norveç Kraliça Mod Torpağına Antarktidada iddia edib.
1953 — İosip Broz Tito Yuqoslaviyanın ilk prezidenti seçilib.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1982 — Şuşada Vaqif türbəsinin açılış mərasimi olub.
1992
Azərbaycan və Türkiyə arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
Bolqarıstan Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır.
== Doğumlar ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
E.ə.
15 yanvar
15 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 15-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 350 gün (uzun ildə 351 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1559 — I Elizabet Vestminster abbatlığında İngiltərənin şahzadəsi olub.
=== 1601–1900 ===
1759 — Britaniya muzeyi xalqa açılıb.
1892 — Ceyms Neysmit basketbolun qaydalarını nəşr edib.
=== 1901–cari ===
2001 — Vikipediya fəaliyyətə başlayıb.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1990 — Dağlıq Qarabağda fövqəladə vəziyyət tətbiq edilib.
1992 — Avstriya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır.
1997 — Azərbaycan və Kosta-Rika arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
16 yanvar
16 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 16-cı günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 349 gün (uzun ildə 350 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
E.ə. 27 — Oktavian Avqusta Roma Senatı tərəfindən Roma imperiyasının başlanğıcını qeyd edən "Avqust" titulu verilib.
929 — III Əbdürrəhman Kordova xilafətini təsis edib.
1555 — II Filipp İspaniyanın kralı olub.
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1909 — Ernest Şeklton ekspedisiya zamanı Cənub maqnit qütbünü tapıb.
1979 — Sonuncu İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi ailəsi ilə birlikdə İrandan birdəfəlik qaçaraq Misirə köçüb.
2020 — Yaponiyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.
17 yanvar
17 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 17-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 348 gün (uzun ildə 349 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
=== 1601–1900 ===
1899 — Amerika Birləşmiş Ştatları Sakit Okeandakı Ueyk rifini ələ keçirib.
=== 1901–cari ===
1904 — Anton Çexovun "Vişnə bağı" əsərinin pemyerası Moskva İncəsənət Teatrında keçirilib.
1917 — ABŞ Danimarkadan Vircin adalarını 25 milyon dollara alıb.
1946 — BMT Təhlükəsizlik Şurasının ilk iclası keçirilib.
1961 — Konqonun keçmiş baş naziri Patris Lumumba, Belçika və ABŞ hökumətlərinin dəstəyi və iştirakçılığı ilə qətlə yerinə yetirilmişdir.
1995 — Yaponiyada 7.3 bal gücündə Böyük Hanşin zəlzələsi vermişdir.
2012 — Malidə Tuareq üsyanı başlamışdır.
18 yanvar
18 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 18-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 347 gün (uzun ildə 348 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1919 — Birinci Dünya müharibəsi: Fransanın Versal şəhərində Paris Sülh Konfransı başlamışdır.
1943 — Varşava gettosu üsyanı: Varşava gettosunda yəhudilərin ilk üsyanı.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
2022 — Bakıda Zeynalabdin Tağıyevin heykəlinin açılışı olmuşdur.
19 yanvar
19 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 19-cu günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 346 gün (uzun ildə 347 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1419 — Yüzillik müharibə: Ruan şəhəri İngiltərə kralı V Henriyə təslim olur və o, Normandiyanın yenidən fəthini tamamlayır.
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1983 — Nasist müharibə cinayətkarı Klaus Barbi Boliviyada həbs edilib.
2012 — Honqkonqda yerləşən Megaupload fayl paylaşım saytı Federal Təhqiqat Bürosu tərəfindən bağlanmışdır.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1990 — Sovet İttifaqının qoşun hissələri Bakı və Azərbaycanın digər ərazilərində dinc əhaliyə qarşı şiddətlı basqın edib.
1992 — İslandiya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır.
1993 — Azərbaycan və Qırğızıstan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2019 — Bakıda siyasi məhbuslara dəstək etirazı keçmişdir.
1 yanvar
1 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 1-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 364 gün (uzun ildə 365 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 dekabr tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1502 — Braziliyanın Rio de Janeiro şəhərinin indiki yeri, ilk olaraq Portuqallar tərəfindən araşdırılıb.
=== 1601–1900 ===
1600 — Şotlandiya 25 mart əvəzinə, yanvarın 1-ni ilin başlanğıcı kimi tanıyıb.
1651 — II Karl Şotlandiyanın kralı olub.
=== 1901–cari ===
1912 — Çin Respublikası qurulub.
1942 — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Bəyannaməsi iyirmi altı ölkə tərəfindən imzalanmışdır.
1971 — ABŞ televiziyasında siqaret reklamı qadağan edilib.
1984 — Bruney Birləşmiş Krallıqdan müstəqil olub.
20 Yanvar
Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.
21 yanvar
21 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 21-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 344 gün (uzun ildə 345 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 8 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1911 — İlk Monte Karlo Rallisi keçirilib.
1962 — Efiopiya milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb.
1968
Konqo-Kinşasa milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb.
Vyetnam müharibəsi: Kxeşan döyüşü başlamışdır.
1996 — Meksika milli futbol komandası KONKAKAF Qızıl Kubokunu qazanıb.
2017 — Hindistanın cənub-şərq hissəsində yerləşən Andhra Pradeş ştatında dəmiryolu qəzası baş verib.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1732 — Səfəvilər dövləti ilə Rusiya arasında Rəşt müqaviləsi imzalanmışdır.
22 yanvar
22 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 22-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 343 gün (uzun ildə 344 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 9 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1506 — İsveçrə qvardiyasından 150 nəfərlik dəstə Vatikana gəlmişdir.
1517 — I Səlimin idarə etdiyi Osmanlı İmperiyası Məmlük dövlətini məğlub edərək, Ridaniyə döyüşündə indiki Misiri ələ keçirib.
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1963 — Fransa ilə Qərbi Almaniya arasında əməkdaşlıq haqqında Yelisey Müqaviləsi Şarl de Qoll və Konrad Adenauer tərəfindən imzalanmışdır.
1973 — Abort ABŞ-də qanuniləşdirilib.
2009 — Evo Morales Boliviyanın ilk yerli xalqı əsilli prezidenti oldu.
2009 — ABŞ prezidenti Barak Obama Quantanamo həbs düşərgəsinin bağlanması ilə bağlı fərman imzalasa da, Konqresin müxalifəti səbəbindən fərman icra olunmadı.
2018 — Minni Maus 90 illik yubileyi çərçivəsində Hollivudda Şöhrət Xiyabanında öz ulduzunu alıb.
23 yanvar
23 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 23-cü günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 342 gün (uzun ildə 343 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 10 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1556 — Çində 830,000 nəfərin həlak olduğu Şensi zəlzələsi baş vermişdir.
1579 — Utrext birliyindən sonra Niderland Protestant respublikası olmuşdur.
=== 1601–1900 ===
1719 — Lixtenşteyn Knyazlığı Müqəddəs Roma İmperiyasının tərkibində yaradılmışdır.
=== 1901–cari ===
1950 — Knesset Qüdsün İsrailin paytaxtı olduğuna qərar verib.
2020
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı COVID-19 koronavirus pandemiyasını beynəlxalq narahatlıq doğuran ictimai səhiyyə fövqəladə halı elan edib.
Finlandiya, Honkonq, Sinqapur və Vyetnamda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
2011 — "İnter Bakı" Sankt-Peterburqda Birlik Kubokunu qazanıb.
30 yanvar
30 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 30-cu günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 335 gün (uzun ildə 336 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 17 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
1018 — Polşa və Müqəddəs Roma İmperiyası arasında Bautzen sülhü razılaşdırılıb.
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1933 — Adolf Hitler Almaniyanın kansleri olmuşdur.
1948 — V Qış Olimpiya Oyunları Sankt-Moritsdə keçirilib.
1969 — Londonda Apple Records-un damında The Beatles qrupunun son ictimai çıxışı olmuşdur.
1972 — Şimali İrlandiya konflikti: Qanlı bazar günü: Şimali İrlandiyanın Derri şəhərində Britaniya əsgərləri 13 silahsız etirazçını öldürmüşdür.
2020 — Filippində ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1992
Azərbaycan Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvlüyünə qəbul olunub.
31 yanvar
31 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 31-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 334 gün (uzun ildə 335 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 18 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
=== 1601–1900 ===
=== 1901–cari ===
1996 — Kolomboda Şri-Lanka Mərkəzi Bankının qapısına partlayıcı ilə dolu yük maşınının girməsi nəticəsində 91 nəfər həlak olmuş, 1400 nəfər yaralanmışdır.
2010 — Misir milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb.
2015 — Avstraliya milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb.
2020
Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqı daxilində üzvlüyü 50-ci maddəyə uyğun olaraq, 47 il üzv dövlət olduqdan sonra dayandırılıb.
İngiltərə, İspaniya, İtaliya və Rusiyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1902 — Şamaxıda 6.9 bal gücündə zəlzələ baş vermişdir.
20 yanvar
20 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 20-ci günü.
Bu tarixdə ilin sonuna 345 gün (uzun ildə 346 gün) qalır.
XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 7 yanvar tarixinə uyğun gəlir.
== Əhəmiyyətli hadisələr ==
=== 1600-cü ildən əvvəl ===
=== 1601–1900 ===
1853 — Britaniyalı fotoqraf Rocer Fenton tərəfindən Kral Fotoqrafiya Cəmiyyətinin əsası qoyulmuşdur.
=== 1901–cari ===
1942 — Berlindəki Vanze gölünün kənarında Almaniyanın Nasist partiyasının başçılarının iclası keçirilib.
2009 — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 44-cü Prezidenti olan Barak Obamanın andiçmə mərasimi keçirilib.
2020 — Cənubi Koreyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.
2021 — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 46-cı Prezidenti olan Co Baydenin andiçmə mərasimi keçirilib.
=== Azərbaycana aid hadisələr ===
1990 — Qara Yanvar: 19-dan 20-nə keçən gecə, saat 23:30-da Bakı şəhərinə keçmiş Sovet İttifaqının qoşun hissələri tərəfindən fövqəladə vəziyyət elan edilmədən yeridilmiş və dinc əhaliyə divan tutulmuşdur.
1994 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Kəlbəcər rayonu istiqamətində uğurlu hücum etmiş, ermənilər ağır itkilərlə geri çəkiliblər.
Madrid müqaviləsi (13 yanvar 1750)
Madrid anlaşması Beynəlxalq müqavilə olub İspaniya və Portuqaliya arasında 13 yanvar 1750-ci ildə Madriddə imzalanmışdır. Anlaşmada iki ölkə arasında Cənubi Amerikadakı torpaqlarında sərhədlərin müəyyənləşməsini nəzərdə tuturdu.Katolik kilsəsinin dəstəyi ilə imzalanmış Tordesilyas müqaviləsi koloniyada 46-cı horizontalın sərhəd olmasını nəzərdə tuturdu.Bu anlaşmaın şərlərini pozan Portuqaliya ərazini 46-cı horizantaldan qərbə doğru genişləndirildi.Madrid anlaşmasına əsasən hər iki ölkə Tordesil anlaşmasının şərtlərinin ləğv edilməsini qəbul edir.Portuqaliyanın ələ keçirdiyi torpaqlar onun mülkiyyəti elan edilir.Utrxt anlaşmasını 5-7 ci maddələri öz gücünü itirir.26-cı madfələrə bu şərtlər əlavə edilir:
Sakremento koloniyası İspaniyaya verilir.Ru Qrandi du Sul vilayyəti Portuqaliyanın nəzarətində qalır.Portuqaliya Uruqvay çayına kiçik dar çıxış əldə edir.
Portuqaliya İspaniyanın lehinə Yuxarı La Plata çayı hövzəsində Xapuri çayından qərbindəki torpaqlarını və Sakrementonu imtina etməli olur.
İspaniya və Portuqaliya arasında müharibə baş verərsə bu torpaqlar neytral elan edilir.Koloniyada yaşayanlar bu müharibələrə cəlb edilə bilməz.
Cənubi Amerikada olan limanlarına xoşlanmayan ölkələrin gəmilərinin və tacirləri buraxılmamalıdır.
Bu müqavilənin şərtlərinə görə ardıq indiki Braziliyanın ərazisi formalaşır.Sərhədlərin müəyyənləşməsi üçün Quarani müharibəsinə adlanan Yuxarı Uruqvaya yeddi hərbi missiya təşkil edilir.Madrid anlaşması El Pardo anlaşmasına əsasən ləğv edilir.Bu ərəfədə Portuqaliya Yeddi İllik müharibəyə cəlb edilir.Sakremento yenidən işğal edilir və İspaniya bu torpağı Fonyeneblo və Paris anlaşmasında güzəştə getməli olur. Bununla belə La Plata vitse kralı Braziliyaya hücum edərək portuqaların ordusunu darmadağın edir.Hətta Braziliyanın itirilməsi təhlükəsi yarandığından San İldefonso anlaşmasını imzalamalı olur. Britaniya dan qələcək dəstək demək olar ki ABŞ İstiqlal müharibəsinə cəlb olması ilə mümkünsüzləsir.
Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının 1920-ci il 19 yanvar tarixli qərarı
Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının 1920-ci il 19 yanvar tarixli qərarı — müttəfiq dövlətlərin Cənubi Qafqaz respublikalarına hərbi yardım göstərmək barədə qərarı.
== Tarixi ==
1919-cu ilin sonu - 1920-ci ilin əvvəllərində sovet Rusiyasının hərbi uğurları nəticəsində Denikin qüvvələri darmadağın edilmişdi. Qırmızı ordu hissələri Şimali Qafqaz ərazisinə soxularaq, sürətlə Cənubi Qafqazdakı müstəqil dövlətlərin sərhədlərinə yaxınlaşırdı. "Dünya inqilabı" şüarını xarici siyasət fəaliyyətinin əsas prinsipinə çevirmiş sovet Rusiyası 1920-ci ilin əvvəllərindon başlayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə diplomatik təzyiqləri daha da artırmışdı. Yeni yaranmış digər gənc dövlətlər kimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin də bolşevik təhlükəsinə qarşı təkbaşına mübarizə aparması qeyri-mümkün idi. Əlimərdan bəy Topçubaşovun baçşılığı ilə Paris sülh konfransında (1919-20) iştirak edən nümayəndə heyəti böyük dövlətlərdən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə dərhal hərbi yardım göstərilməsini xahiş etmişdi. Böyük dövlətlərin başçıları aydın dərk edirdilər ki, sovet Rusiyasının təcavüzü təhlükəsi qarşısında Azərbaycanın və Gürcüstanın diplomatik baxımdan tanınması hələ kifayət deyildir. Bolşevizmin Yaxın və Orta şərq ölkələrinə yayılmasının qarşısını almaq üçün, Azərbaycan və Gürcüstana hərbi yardım göstərilməsi böyük dövlətlərin də maraqlarına cavab verirdi. Beləliklə, 1920-ci il yanvarın 15-də Versalda toplanmış hərbi eskpertlər şurası Azərbaycana və Gürcüstana hərbi yardım göstərilməsi məsələsini müzakirə etdi. Məsələnin ciddiliyini nəzərə alan B.Britaniya özünün yüksək rütbəli hərbçilərini - hərbi nazir U.Çörçilli, imperiya baş qərargahının rəisi feldmarşal H.Vilsonu, admirallığın birinci lordu U.Lonqu, admiral lord Bittini və b.
Qanlı Yanvar (film, 2015)
Qanlı Yanvar — Vahid Mustafayev tərəfindən çəkilmiş 2015-ci il istehsalı Azərbaycan filmidir.
== Məzmun ==
20 yanvar 1990-cı il.
O gün Azərbaycan xalqının tarixində Qanlı Yanvar kimi qalacaq. Məhz həmin gün Azərbaycan adlı kiçik bir respublika öz milli azadlıq və müstəqilliyi uğrunda böyük bir imperiya ilə mücadiləyə qalxdı və SSRİ ordusu tərəfindən öz qanına qəltan edildi. Azərbaycan şəhərlərinə daxil olan Sovet ordusu, tank və digər ağır texnika ilə qarşısına çıxanı qırırdı. Ən böyük toqquşmalar paytaxt Bakıda baş vermişdi. 140-a yaxın yerli sakin və 30-a qədər əsgər və zabit həlak olmuşdu.
Qəlblərindəki Azadlıq Yanğısı ilə alışan gənclər və yeniyetmələr ən şirin nemət olan həyatlarından belə keçməyə hazır olduqlarını meydana qoydular. “Qanlı Yanvar” filmi həmin hadisəni bizə bir azərbaycanlı ailəsinin-Nərimanovların gözü ilə göstərir. İki qardaş, KQB zabiti, kommunist Nəcəf və sovet ordusunun keçmiş zabiti, indi demokrat –inqilabçı Mehdi, əks düşüncələrinə görə ölüm-dirim mübarizəsinə qalxıb.
Qanlı yanvar faciəsi
Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.
Yanvar hadisələri (Litva)
Yanvar hadisələri — 1991-ci il yanvarın 11-dən 13-nə kimi Litvanın paytaxtı Vilnüsdə törədilən qırğın.
1991-ci il yanvarında sovet qoşunları Vilnüsdə SSRİ-nin Litvaya müstəqillik verməsini tələb edən dinc nümayişçilərə qarşı tədbirlər həyata keçirmişdir. Baş verən hadisələr nəticəsində 13 nəfər həlak olub, 600-ə qədər adam isə yaralanmışdır.
Bu hadisə ilə bağlı qaldırılmış cinayət işi ilə əlaqədar Litva Baş Prokurorluğu Rusiya hökumətinə Mixail Qorbaçovu dindirmək tələbiylə müraciət etmiş, lakin Rusiya hökuməti bu tələbdən imtina etmişdir. Rusiya etirazını Avropa Şurasının "Cinayət işlərində qarşılıqlı yardım haqqında" konvensiyasının göstərişi ilə izah etmişdir. Konvensiyaya əsasən, sifariş alan ölkənin suverenliyinə və təhlükəsizliyinə, ictimai asayişə və ya digər maraqlara zərər gətirə bilən yardım göstərilmir.