Teymur bəy Makinski

Teymur bəy Məhəmmədqulu bəy oğlu Makinski (6 (18) aprel 1874, İrəvan – ən tezi 1924) — Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının fəal üzvü, ictimai-siyasi xadim, Azərbaycan Milli Şurasının üzvü. Milli Şuranın "Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"na (1918, 19 noyabr) əsasən, seçkisiz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin tərkibinə daxil edilmişdir.

Teymur bəy Makinski
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Ermənistandakı diplomatik nümayəndəsi
20 oktyabr 1918 – 6 noyabr 1918
Əvvəlki	Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev
Sonrakı	Adil bəy Qiyasbəyov
mart 1920 – 28 aprel 1920
Əvvəlki	Adil bəy Qiyasbəyov
Sonrakı	vəzifə ləğv edilmişdir
Azərbaycan Hərbi Məhkəməsinin sədri
1 iyul 1919 – yanvar 1920
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ədliyyə naziri
26 dekabr 1918 – 14 mart 1919
Hökumət	III Xoyski hökuməti
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ədliyyə nazirinin müavini
14 mart 1919 – 1 iyul 1919
Nazir	Aslan bəy Səfikürdski
6 noyabr 1918 – 26 dekabr 1918
Nazir	Xəlil bəy Xasməmmədov
27 iyun 1918 – oktyabr 1918
Nazir	Fətəli xan Xoyski
Hökumət	II Xoyski hökuməti
Əvvəlki	Vəzifə təsis edildi.
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	6 (18) aprel 1874
Doğum yeri	İrəvan, İrəvan qəzası, İrəvan quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	ən tezi 1924
Partiya	bitərəf
Təhsili	Varşava Universiteti, İrəvan kişi gimnaziyası

Makinskilər ailəsinin üzvü olan Teymur bəy Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ədliyyə naziri olmuşdur.

18 aprel 1874-cü ildə İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasının Mələkli kəndində dünyaya gəlmişdir. Atası Məhəmmədqulu bəyin əsli Cənubi Azərbaycanın Maku şəhərindən idi. Bayat tayfasından olan ailə Maku xanlığının əsasını qoymuş və onu idarə etmişdilər. Məhəmmədqulu bəyin atası Mehdiqulu bəy praporçik rütbəsi ilə İrəvan quberniyasında hərbçi kimi xidmət etmişdir. Teymur bəyin iki qardaşı olmuşdur. Onlardan biri olan Zülfiqar bəy Ermənistan Respublikasında deputat və AXC-in Himayədarlıq Nazirliyinin oradakı nümayəndəsi kimi çalışmışdır. Digər qardaşları Ağa bəy də millət vəkilliyi üçün namizəd olsa da, uğursuz olmuşdur.^[1]

O, 23 iyul 1890-cı ildə İrəvan kişi gimnaziyasını gümüş medal ilə bitirmişdir.^[2] Buranı bitirdikdən sonra Moskva İmperial Universitetinin hüquq fakültəsində ali təhsil almağa başlamışdr. 1896-cı ildə universitetini Varşava Universitetinin hüququ fakültəsinə köçürmüş və 7 sentyabr 1897-ci ildə buranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Ali təhsilini bitirdikdən sonra İrəvan bölgə məhkəməsində çalışmağa başlamışdır.

1899-cu ildə mülki xidmət rütbələri cəfvəli üzrə kollegial katib (hərbi sistemdəki leytenant rütbəsinin eynisi) rütbəsinə yüksəlmiş, bir il sonra isə titulyar məsləhətçi (ordudakı kapitan) olmuşdur. 4 il İrəvan quberniyasının müxtəlif qəzalarında xidmət etdikdən sonra 1901-ci ildə o, nazirlik tərəfindən Stavropol bölgəsinin Blaqodarnenski məntəqəsinin birinci seksiyasına təhqiqat üçün göndərilmişdir. 1903-cü ildə Makinski kollegial dəyərləndirməçi rütbəsinə yüksəldi. 3 ildən sonra o, Yekaterinodar bölgəsi prokurorunun köməkçisi təyin edildi və 1909-cu ildə məhkəmə müşaviri oldu. 1912-ci ildə isə kollegial müşavir rütbəsinə qaldırıldı və 1916-cı ildə Yekaterinodar bölgə məhkəməsinin üzvü oldu. Makinski 1917-ci ildə Tiflis məhkəmə şurasına təyin edildi.^[3]

Tiflisə köçdükdən bir müddət sonra o, Cənubi Qafqaz Seyminin müsəlman fraksiyasının üzvü təyin edildi. Seymin buraxılmasından sonra o, Azərbaycan Milli Şurasının üzvü oldu.^[4] 19 noyabr 1918-ci ildə qəbul edilmiş və Azərbaycan parlamentinin qurulmasını nəzərdə tutan qanuna əsasən o, parlamentin üzvü təyin edilmişdir. 26 dekabr 1918-ci ildə müəssislər məclisinin çağırılması ilə bağlı yaradılmış parlament komissiyasının üzvü seçilmişdir. Teymur bəy Makinski 1918-ci ilin iyun-oktyabr aylarında Azərbaycan hökuməti ədliyyə nazirinin müavini, oktyabrın 20-dən noyabrın 6-dək Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Ermənistan hökuməti yanında diplomatik nümayəndəsi olmuşdur (əslində, bu vəzifəni dekabrın sonuna kimi icra etmişdir). Teymur bəy Makinski 27 iyun 1918-ci ildə hökumətin qərarı ilə ədliyyə nazirinin müavini təyin edilmişdir.^[5] 1918-ci il dekabrın 26-dan 1919-cu il aprelin 14-ə qədər Fətəli xan Xoyskinin üçüncü hökumət kabinəsində ədliyyə naziri vəzifəsini müvəqqətən icra etmişdir. Teymur bəy Makinski Xosrov bəy Sultanov, Behbud xan Cavanşir və Əbdüləli bəy Əmircanov ilə birgə fikir ayrılıqları səbəbi ilə 1919-cu ilin fevralında Müsavat və bitərəflər fraksiyasından ayrılmışdır.^[6]

1919-cu ilin iyul ayının 7-də verilən qərarla Teymur bəy Makinski 1 iyul 1919-cu il tarixindən ədliyyə nazirinin müavini vəzifəsindən azad edilmiş hesab olunaraq o tarixdən Azərbaycan Hərbi Məhkəməsinin sədri vəzifəsinə sədr təyin olunmuşdur.^[7] 1920-ci ilin yanvarına qədər bu vəzifəni daşımış Teymur bəy 1920-ci ilin martından isə yenidən Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin Ermənistan hökuməti yanında diplomatik nümayəndəsi olmuşdur.^[8]

İrəvan Valiliyi Müsəlmanları Yerdaşlığının İdarə Heyətinin sədri olmuşdur.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bolşeviklər tərəfindən işğal edilməsindən sonra erməni hökuməti tərəfindən AXC-in İrəvandakı diplomatik nümayəndəliyinin fəaliyyətinə son verilir. Ermənistan prokurorluğu diplomatik toxunulmazlığın ortadan qaldırılmasından sonra Teymur bəyə qarşı cınayət işi açmışdır. İşin açılmasının səbəbi onun Zəngibasardakı üsyançılara silah təmin etməsi ittihamı olmuşdur. Lakin o, İrəvandakı Gürcüstan nümayəndəsinin yardımı ilə gizli şəkildə şəhəri tərk etdi və 28 may tarixində Tiflisə gəldi. Onun bundan sonrakı həyatı barədə heç bir güvənilir məlumat yoxdur.^[8]

• Zülfüqar bəy Makinski qardaşıdır.

• III dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni (1912)
• Romanovların 300 illik yubileyi xatirəsinə bürünc medal (1913)
• II dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni (1914)

• Eldar İsmayilov. Теймур-бек Макинский и его родословная. Tarix və mədəniyyət. Faktlar və dəyərlər. Akademik Nailə Vəlixanlının yubileyinə həsr olunmuş məqalələr toplusu. Bakı: Nurlar. F.R.Cabbarov. 2020.
• Кавказский календарь на 1911 год. Tiflis: Tipografiya kantselyarii Ye.I.V. na Kavkaze, kazenny dom. 1912.
• A.A. Paşayev. Протоколы заседаний мусульманских фракций Закавказского сейма и Азербайджанского национального совета 1918 г. Bakı: Adiloğlu. 2006.
• Senuber Ganbarova. Дипломатическое представительство Азербайджанской Демократической Республики в Армении в 1918-1920-е годы. Grani. 2021.