Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin açılışı
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti Əvvəl: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası Sonra: Azərbaycan SSR İnqilab Komitəsi
Ümumi məlumatlar Deputatların sayı: 120 nəfər Fraksiyaların sayı: 10 fraksiya
Parlament rəhbərliyi Parlamentin sədri: Əlimərdan bəy Topçubaşov Parlement sədrinin birinci müavini: Həsən bəy Ağayev; Məmməd Yusif Cəfərov Parlament sədrinin ikinci müavini: Sultan Məcid Qənizadə
b m r

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri və ya Azərbaycan Cümhuriyyəti Məclisi-Məbusan əzası (az.-əski. آذرنایحان جمهوریتی مجلس مبوثان اعضاسی‎) — 7 dekabr 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının davamı olaraq qurulan, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qanunverici orqanı olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri.

1917-ci ildə keçirilən Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisi seçkilərin nəticəsi tanınsa da parlament elə ilk gündən bolşeviklər tərəfindən buraxılmışdır.^[1] Oktyabr inqilabının ardınca Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan federativ dövlət — Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası adı altında birləşdi.^[2] Bu respublikanın qanunverici orqanı olan Zaqafqaziya Seyminin üzvləri Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisinə seçilən üzvlərin sayının mütənasib şəkildə artmasıyla təmin olunmuşdur. Belə ki, Zaqafqaziyadan seçilən 11 müsəlman, azərbaycanlı üzvün 4 dəfə sayının artırılmasıyla azərbaycanlı üzvlərin Zaqafqaziya Seyminə daxil olması təmin olundu. Gürcüstan Sosial Demokrat Partiyasından sonra ən çox millət vəkili sayına sahib olan Müsavat və ona qoşulan demokratik bitərəflər fraksiyası rəhbərliyində Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası təşkil olunmuşdu. 27 may 1918-ci ildə bu fraksiyanın əsasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası təşkil olundu.^[3] 28 may 1918 tarixində Azərbaycan öz istiqlaliyyətini elan etdi.^[4] Bundan sonra Müəssislər Məclisinin çağrılmasını vacib hesab edən Milli Şura seçkilərin keçirilməsinin mümkünsüzlüyünü nəzərə alaraq yerli şəkildə seçkilərin təyin olunması və Milli Şuranın əsasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin yaradılmasını qərara aldı. Milli Şura 19 noyabr 1918-ci ildə " Azərbaycan Məclisi-Məbusanına seçkilər haqqında qanun" qəbul etmişdir.^[5] Bu qanuna əsasən üzv sayının genişləməsi və yeni üzvlərin seçilməsi prinsipi ilə 120 üzvdən ibarət olmalı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti 7 dekabr 1918-ci ildə ilk iclasını keçirmişdir. Parlamentin fəaliyyəti dövründə daxili nizamnaməsi qəbul olunmuşdur. Bu nizanaməyə əsasən üzvlər qəbul olunmuş və xaric edilmişdir. Parlament daxilində tez-tez fraksiyalar arasında üzv transferləri həyata keçmişdir.

Bolşeviklərin hökuməti təhvil alması ilə bağlı ultimat göndərməsi səbəbi ilə baş tutan parlamentin fövqəladə iclası parlamentin son iclası olmuşdur. Beləliklə, 27 aprel 1918-ci ildə parlamentin fəaliyyətinə son qoyulmuşdur.^[6]

Zaqafqaziyadan seçilmiş deputatlar tərəfindən hakimiyyət orqanı kimi Tiflisdə 1918-ci ilin fevral ayında yaradılmış olan Zaqafqaziya Seyminin 26 may 1918-ci ildə son iclası keçirildi. Həmin seymdə 44 deputatdan ibarət dörd müsəlman partiyası — Müsavat və demokratik bitərəflər qrupu, Müsəlman Sosialist Bloku, Rusiyada Müsəlmanlıq "İttihad", Müsəlman Sosial-Demokrat (menşevik) Partiyası "Hümmət" tərəfindən təmsil olunurdu. Bu 44 deputatdan ibarət 4 müsəlman partiyası Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasında təmsil olunurdu. Gürcüstan Demokratik Respublikasının Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasından çıxaraq 26 may 1918-ci ildə müstəqilliyini elan etdi. Ertəsi gün, mayın 27-də, keçmiş Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası tərəfindən fövqəladə iclas çağrildi. İclası keçirməkdə məqsəd yaranmış siyasi vəziyyəti müzakirə etmək idi və keçmiş Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasının bütün üzvləri Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan edərək müstəqil dövlət yaratmaq, Azərbaycanın idarə edilməsini öz üzərlərinə götürmək, Müvəqqəti Milli Şura yaratmaq qərarına gəldilər.^[7]

Mayın 28-də Tiflisdə keçmiş Qafqaz Canişininin sarayında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının ilk iclası keçirildi. Bəzi mənbələrdə Milli Şuranın üzvləri 44 nəfər göstərilsə də, digər mənbələrdən Musa bəy Rəfiyev və Nəriman bəy Nərimanbəylinin də Milli Şuranın üzvü olduğu məlumdur.^[3][8]

Mayın 28-də Tiflisdə keçmiş Qafqaz Canişininin sarayında Azərbaycan Milli Şurasının ilk iclası keçirildi. Milli Şura Cənub-Şərqi Qafqazda müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulması barədə qərar qəbul etdi, müstəqillik haqqında Akt — İstiqlal bəyannaməsi qəbul etdi. Səsvermədə 24 nəfər müstəqilliyin lehinə səs vermiş, iki nəfər (Sultan Məcid Qənizadə və Cəfər Axundov) bitərəf qalmışlar Altı bənddən ibarət olan bəyannaməni Azərbaycan Milli Şurasının üzvlərindən Həsən bəy Agayev, Fətəli Xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Camo bəy Hacınski, Şəfı bəy Rüstəmbəyli, Nəriman bəy Nərimanbəyli, Cavad bəy Məlik-Yeqanov və Mustafa Mahmudov imzalamışdılar.^[4]

Müvəqqəti Milli Şuranın Sədri vəzifəsinə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, onun müavini isə doktor Həsən bəy Ağayev seçildilər. İcra Komitəsinin sədri vəzifəsinə isə Fətəli xan Xoyski seçildi.^[9]

1918-ci il may ayının 28-də Milli Şuranın birinci iclasında Azərbaycanın müstəqil dövlət elan olunması haqqında tarixi qərarın qəbul edilməsindən sonra elan olunan bir saatlıq fasilədən sonra iclas öz işinə yenidən başladı. İlk Azərbaycan hökumətini təşkil etmək haqqında tapşırıq almış Fətəli xan Xoyski müvəqqəti hökumətin tərkibini elan etdi. İyunun 16-da Gəncəyə köçən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının və Hökumətinin tərkibinə etimadsızlıq siyasi böhrana səbəb olmuşdu. Yaranmış mürəkkəb siyasi şəraitdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini qoruyub saxlamaq naminə Milli Şuranın buraxılması qərara alındı. Qərarda deyilirdi ki, Azərbaycanın ağır daxili və xarici vəziyyətini nəzərə alaraq, bütün hakimiyyət Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə təşkil olunan hökumətə verilir və bu hökumət öz hakimiyyətini qısa müddətə çağırılmalı olan Müəssislər Məclisindən başqa heç kəsə güzəştə getməməlidir.

Mayın 27-də Azərbaycan Milli Şurası təsis olunmuş, iyunun 17-də isə fəaliyyətini müvəqqəti dayandırıb, 6 aydan gec olmayaraq Müəssislər Məclisi çağrılmaq şərti ilə, bütün qanunverici və icraedici hakimiyyəti Müvəqqəti hökumətə vermişdir.^[10] Fətəli xan Xoyski hökuməti Müəssislər Məclisinin çağırılması üçün hazırlıq görməyə başladı. Bu məqsədlə xüsusi komissiya yaradıldı. Milli Şuranın qərarından hələ 6 ay keçməmiş, hökumətin təkbaşına hakimiyyəti davam etdirmək səlahiyyəti olduğu halda Fətəli xan Xoyskinin təşəbbüsü və müraciətinə əsasən, 1918-ci il noyabrın 16-da Azərbaycan Milli Şurası yenidən fəaliyyətə başladı. Hökumətin sədri Fətəli xan Xoyskinin təklifi ilə Azərbaycan Milli Şurası Müəssislər Məclisi çağırmaq işini öz üzərinə götürdü.^[11]

Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il noyabrın 19-da Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrliyi ilə keçirilən iclasında Azərbaycan Milli Şurası həmin il dekabrın 3-də Müəssislər Məclisinin geniş tərkibli Azərbaycan Parlamentinin çağırılması haqqında qanun qəbul etdi və öz fəaliyyətini dayandırdı.^[10]

Milli Şura və ilk hökumət 1918-ci il iyunun 16-da Tiflisdən Gəncəyə köçmüş, noyabrın 16-dan dekabrın 7-sinədək – yəni ilk Parlamentin açılışınadək Bakıda fəaliyyətini davam etdirmişdir.

• 1918-ci ilin may ayının 29-da Şuranın 2-ci iclasında Teymur bəy Makinskinin şura üzvlüyünə qəbulu yekdil səslə qəbul edilir.
• 1918-ci ilin iyun ayının 1-də Tiflisdə keçirilən 3-cü iclasda isə Hümmət Partiyası Cəfər Axundovun əvəzinə Qasım bəy Camalbəyovun üzvlüyünü təklif edir və təklif qəbul olunur.
• 1918-ci ilin dekabr ayının 1-də gizli iclasda Fətəli xan Xoyskinin açıqlaması və Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin səs verməyə qoyması ilə Slavyan-Rus Cəmiyyətinin ruslara ayrılan yerlərdən (Rus Milli Şurası bu yerlərdən imtina etmişdir) parlamentə üzv seçilmə müraciəti qəbul olunur
• Şuranın 4 dekabr 1918 tarixili son iclasında Şamaxı qəzasından 2 namizəd (Yusif Əhmədzadə və Həbib bəy Mahmudbəyov) yerli komitələrdən və 3 namizəd (Əliheydər Qarayev, Asəf bəy Şıxəlibəyov və Ağa bəy Səfərəliyev) ağsaqqallar şurasından namizəd göstərildi. Yusif Əhmədzadənin artıq Ticarət-Səneyə İttifaqı siyahısından şuraya üzv olduğu üçün namizədliyi avtomatik ləğv olundu. Digər 4 üzv arasından şuraya üzv seçimi üçün seçkilər keçirildi. Gizli səs verməylə Asəf bəy Şıxəlibəyov 11, Əliheydər Qarayev 9, Həbib bəy Mahmudbəyov isə 1 səs aldı. Asif bəy Şıxəlibəyov beləliklə şura üzvü seçildi.

Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il noyabrın 19-da Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrliyi ilə keçirilən iclasında parlamentlə əlaqəli qanun qəbul olundu, həmçinin parlamentdə dövlətin hüdudlarında yaşayan bütün millətlərin təmsil olunmalı olduğu qərarı qəbul olundu. Bu ərazilərdə Qafqaz təqvimində verilmiş məlumatlara əsasən 2.750.000 nəfər əhali var. Onlardan 1.900.000 nəfəri müsəlman, 500.000 nəfəri erməni, 230.000 nəfəri isə ruslar idi. Hər 24 min nəfərdən bir nümayəndə hesabı ilə müsəlmanlar 80, ermənilər 21, ruslar 10 nümayəndə göndərməlidir.

Beləliklə, Azərbaycan Parlamentini 120 nəfərdən ibarət formalaşdırmaq qərara alınır. Qanunda Parlamentə seçiləcək 21 erməni nümayəndəsindən 8-i Gəncə, 8-i Şuşa, 5-i isə Bakı erməni komitələrindən seçilməli idi. Bakıdakı rus əhalisindən Rus Milli Şurası 10, Alman Milli Şurasından 1, Yəhudi Milli Şurasından 1, Gürcü Milli Şurasından 1 və polyak komitəsindən 1 nəfər nümayəndə göndərilməli idi. Bundan əlavə qanunda Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinə Bakı Həmkarlar Təşkilatı Şurası tərəfindən 3, Bakı Sənaye-Ticarət tərəfindən isə 2 nümayəndənin göndərilməsi də nəzərdə tutulurdu.^[12] Parlamentin üzvlərinin deputat toxunulmazlığı var idi.

Azərbaycan Milli Şurasının 19 noyabr 1918-ci il tarixli iclasının qərarına əsasən hələ 1917-ci ilin sonlarında Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisinə seçilmiş 44 nəfər türk-müsəlman nümayəndə birbaşa yeni yaradılacaq parlamentin tərkibinə daxil edilirdi. Müsəlmanlardan qalan 36 deputat və başqa millətlərin nümayəndələri yenidən seçilməli idi. Yeni Parlamentin formalaşdırılması 1918-ci il dekabrın 3-də başa çatdırılmalı idi.^[13]

Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin çağırılması ilə əlaqədar Azərbaycan Milli Şurası adından onun sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin imzası ilə 1918-ci il noyabrın 29-da Azərbaycan və rus dillərində "Bütün Azərbaycan əhalisinə!" Müraciətnaməsi dərc edilir.

1918-ci il dekabrın 7-də saat 13:00-da Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Nikolayev küçəsində yerləşən keçmiş Qızlar Məktəbinin binasında (hazırda Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun yerləşdiyi bina) Azərbaycan Parlamentinin təntənəli açılışı oldu.^[14][15]

16 yanvar 1919-cu ildə parlamentin səkkizinci iclasında Müsavat Partiyası və partiya sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən parlamentə "Parlamentdə hazır olmayan məbuslar haqqında qanun layihəsi" təqdim olunur:^[16]

1918 sənəsi dekabr ayının 7-dən yəni parlament açılan gündən etibarən bir ay yarım zərfində parlamentə gəlməyib də səbəbini də bildirməyən məbuslar parlamentdən xaric edilirlər. Parlamentdən gedibdə bir ay zərfində heyəti-rüəsayə bu xüsusda məlumat verməyən məbuslar parlamentdən çıxmış hesab edilirlər. Bu surətlə parlmentdən kənar olan məbusların yerinə onu seçmiş olan fiqrə yaxud təşkilat tərəfindən yeni məbus intixab ediləcəkdir.

Layihə yekdilliklə qəbul olunur. Həmin iclasda yenə Müsavat Partiyası "Ədəmi-ictimai" qanun layihəsini parlamentə təqdim edir. Bu qanuna görə Məclisi-Məbusan əzası heç vaxt hökumət məmuriyyətində ola bilməzlər. Stanislav Vanseviç bu qanuna etiraz edir və qanunun komissiyaya təqdim edilməsini təklif edir. Mixail Vinoqradov və Aslan bəy Qardaşov da bu təklifi təsdiqləyir. Səsvermə yolu ilə qanun 10 günlük müddətə parlamentə geri təqdim olunmaq şərti ilə komissiyaya təqdim olunur.^[17][18]

25 yanvar 1919-cu ildə parlamentin sayca doqquzuncu iclasında komissiya tərəfindən baxılmış olan "Ədəmi-ictimai" qanunu müzakirəyə çıxarılır:^[18]

Məclisi-Məbusan üzvlüyü ilə hökumət məmurluğu bir şəxs öhdəsində ola bilməz. Fəqət, nazirlərdən qəbul olunanların üzvlüyü vardır. Digər məmurlardan biri üzvlüyə qəbul olunmuşsa və parlament üzvü olursa bunu qəbul edib-etməmək öz ixtiyarındadır, lakin, üzvlüyü qəbul etdiyi halda məmurluqdan ayrılır. Qeyd 1: İdarə xidmətini icra etməyən məktəb müəllimləri ilə professorlar, eləcə də ixtisas sahibləri məsələlərdə mütəxəssis sifəti ilə dövlət müəssisələri nəzdində olan şəxslər yuxarıdakı qərardan istisna təşkil edirlər; Qeyd 2: bu istisna yalnız Məclisi-Məbusanın mövcud olduğu halda vəzifəsini icra edən şəxslərə aiddir. Məclisi-Məbusan üzvü nazir olduqları müddətcə maaşlarını yalnız nazirlər şurası təxsisatından alarlar. Bu qanun nəşr edilən gündən etibarən qüvvədədir. Bu qanunun nəşrindən etibarən dövlət xidmətində olan üzvlər Bakıdadırsa 3 gün, xaricdə isələr 10 gündən sonra icra erdikləri vəzifədən istefaları haqqında Məclisi-Məbusan rəyasətinə müraciət etməsələr məmuriyyəti qəbul etmiş və üzvlükdən ayrılmış hesab olunacaqlar.

Layihə müzakirələrə səbəb olsa da, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin müdafiəsinin ardından yekdilliklə qəbul edilir. Qanunun qəbulundan sonra parlamentin 4 fevral 1919-cu il tarixli sayca on ikinci iclasında seminariya müdiri Firudin bəy Köçərlinin və ədliyyə naziri müavini Teymur bəy Makinskinin öz xidmətlərində qalaraq üzvlükdən istefa verdiyi elan edildi. Həmçinin elan olundu ki, Slavyan-Rus Cəmiyyətindən parlament üzvü polkovnik Vladimir Ollonqren, Abdulla Qəbulzadə, Bəhram bəy Vəzirov, Bayram Niyazi Kiçikxanlı, Əli bəy Zizikski, Hacı Hüseyn Əfəndizadə və Rəşid bəy Axundzadə hökumət qulluğundan istefa verərək, parlament üzvlüyünü qəbul edirlər. Gəncə qubernatoru İbrahim ağa Vəkilov, Bakı qubernatoru Müseyib bəy Əxicanov, Cəmil bəy Ləmbəranski, Əliağa Həsənov, Sadıq bəy Ağabəyov,Məmməd Yusif Cəfərov, Həmid bəy Şahtaxtinski ilə bağlı isə "ədəmi-ictimai" qanununa görə parlamentdən xaric olunurlar. Əhməd bəy Pepinov və Camo bəy Hacınski isə təklif edirlər ki, Məmməd Yusif Cəfərov ilə İbrahim ağa Vəkilovun izin möhlətləri qurtarmadığlndan onlar xaric hesab edilməsinlər, yerdə qalanları xaric olsunlar. Təklif qəbul olunur.^[19]

Daha sonra bu istefalar davam edir. Parlamentin 5 fevral 1919 tarixli sayca on üçüncü iclasında Gəncə qubernatoru İbrahim ağa Vəkilov üzvlükdən istefa verdiyini elan edir.^[20] Parlamentin 28 yanvar 1919 tarixli sayca on birinci iclasında Sultan Məcid Qənizadənin maarif nazirliyində məmurluqdan istefa verərək üzvlüyü qəbul etdiyi elan olundu.^[19] Parlamentin 3 aprel 1919 tarixli iclasında isə Yusifəli Əliyevin dövlət qulluğundan çıxması ilə bağlı məlumat kağızı elan olunur. Xosrov bəy Sultanov isə 15 yanvar tarixində Qarabağ general-qubernatoru təyin edildi.

Parlamentdə 11 komissiya fəaliyyət göstərmişdir. Bir neçə daimi komissiyalarla yanaşı bəzən müvəqqəti komissiyalar da fəaliyyət göstərmişdir. Buna misal olaraq parlamentin açılışı ilə bağlı əfv qərarının hazırlanması üçün təşkil olunan müvəqqəti "Əfv-ümumi" komissiyası, Əli Bayramovun qətli ilə bağlı istintaq üçün yaradılmış xüsusi komissiyanı və xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanı göstərmək olar. Bəzi komissiyaların adı müxtəlif cür olmuşdur. Məsələn: Tərtibat və ləvazim komissiyası daha sonra ləvazim komissiyası adlanmış, qanunverici komissiya bəzən layihə və ya lavayehi-qanuniyyə komissiyası adlanmışdır.^[21]

Parlamentin daxili nizamnaməsi qəbul edildikdən sonra komissiyaların fəaliyyəti də tənzimlənməyə başladı. Nizamnaməyə görə bir komissiya 1 ay ərzində heç bir iclası keçirilməzsə, o komissiya ləğv olunmuş, yəni üzvləri buraxılmış hesab olunacaq. Məsələn: 17 aprel 1919-cu ildə Fəhlə komissiyası,^[22] 14 aprel 1919-cu ildə qanun layihəsi komissiyası,^[23] 24 aprel 1919-cu ildə torpaq komissiyası^[24] nizamnaməyə əsasən ləğv olunmuşdur.

Nizamnamənin qəbulu zamanı yeni büdcə komissiyasının yaradılması nəzərdə tutulsa da, müzakirə nəticəsində maliyyə komissiyasıyla eyni funksiyalara sahib olacağı səbəbindən büdcə komissiyası yaradılmadan maliyyə komissiyası ilə maliyyə-büdcə komissiyası adı altında birləşdirilmişdir.^[25]

1919-cu ilin oktyabr ayında 21 nəfər üzvdən ibarət Mərkəzi Seçki Komissiyası təşkil olunmuşdur. Bu komissiyasının təşkilindən sonra parlamentin 13 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən üçüncü iclasında rəsmi olaraq Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının işinə xitam verilmişdir.

Parlamentin 5 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on dördüncü iclasında yeni "Təftiş" komissiyası yaradılır.^[26]

Parlamentin 15 aprel 1920 tarixli sayca yüz qırx birinci iclasında Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiya yaradıldı.

Parlamentin ilk iclasında Müsavat və bitərəflər adından Əlimərdan bəy Topçubaşov parlamentin sədri, doktor Həsən bəy Ağayev isə sədrin birinci müavini vəzifəsinə namizəd göstərildi. Əlimərdan bəy Topçubaşov yekdilliklə sədr vəzifəsinə seçildi. Həsən bəy Ağayevin namizədliyi İttihad Partiyası tərəfindən dəstəklənməsə də sədr müavini vəzifəsinə seçilə bildi.^[27] Paris Sülh Konfransına yola düşmüş Əlimərdan bəy Topçubaşov səfərdə olduğu üçün parlamentin fəaliyyətinə Həsən bəy Ağayev rəhbərlik etdi.^[28][29]

Parlamentin 19 iyul 1919 tarixli sayca 55-ci iclasında 2-ci sədr müavini seçkisi keçirilmişdir. Seçkidə Əhməd bəy Pepinov 22, Sultan Məcid Qənizadə isə 18 səs toplamışdır, lakin hər ikisi də bu postdan imtina etmişdir. İclasa sədrlik edən Həsən bəy Ağayev Əhməd bəy Pepinovun Rəyasət Heyətində olduğu üçün imtina haqqının olduğunu elan etdi, lakin Sultan Məcid Qənizadənin namizədliyi səsə qoyulmaq istənilsə də o, qəti surətdə bu vəzifədən imtina etdi.^[30]

Parlamentin 7 avqust 1919 tarixli sayca altmış üçüncü iclasında İttihad Partiyası sədrin ikinci müavini postuna Sultan Məcid Qənizadənin namizədliyini irəli sürdü. Səsvermə zamanı Sultan Məcid Qənizadə mövcud 51 səsdən 46-sını toplayaraq sədrin 2-ci müavini seçildi.^[31][32]

Parlamentin 8 yanvar 1919 tarixli iclasında sədrə yeni 2 katib müavininin seçilməsi məsələsi müzakirə olunmuşdur. Müsavat Partiyasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bu 2 müavindən birinin Əhrardan, digərinin isə milli azlıqlar fraksiyasından seçilməsini təklif etmişdir. Milli azlıqlar fraksiyasından Moisey Quxman namizəd verməyəcəklərini elan etmişdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə daha sonra namizədin bitərəflər fraksiyasından olmasını təklif etmişdir. Bitərəflər fraksiyası da etiraz etdikdən sonra, Şəfi bəy Rüstəmbəyov müsavat və bitərəflər fraksiyasının namizəd göstərəcəyini elan etmiş və bu qərara etiraz edən olmamışdır. Səsvermədə Əhrar adından Bayram Niyazi Kiçikxanlı, müsavat və bitərəflər fraksiyası adından isə Mehdi bəy Hacınski seçilmişdir.^[33]

Parlament komissiyalarının və sədarətin tərkibi bir il tamam olduqdan sonra (7 dekabr 1919) yenilənməli idi, lakin üzvlərin təklifi ilə yeni daxili seçkilər təxirə salınmışdır. Parlamentin 29 dekabr 1919 tarixli sayca yüz on birinci iclasında sədarət üçün səsvermə keçirilir. Sədrliyə Əlimərdan bəy Topçubaşov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən namizəd göstərilir. Qapalı səsvermə (ağ-qara şarlarla) yolu ilə Əlimərdan bəy Topçubaşov lehinə 67 şar (ağ), əleyhinə 8 şar (qara) istifadə olunur. Beləliklə Əlimərdan bəy Topçubaşov yenidən 1 illik müddətə yenidən sədr seçilir.^[34][35] Həmin gün sədr müavini postuna namizədlik üçün keçirilən seçkidə Həsən bəy Ağayev 40, Sultan Məcid Qənizadə 28, Aslan bəy Səfikürdski isə 14 səs toplayır.^[36] Qara bəy Qarabəyov partiyanın Sultan Məcid Qənizadənin namizədliyini, Aslan bəy Qardaşov isə Aslan bəy Səfikürdskinin namizədliyini geri götürdüyünü elan etdi. Həsən bəy Ağayev namizəd olduğu üçün sədarətdə otura bilmədiyini elan edir və müvəqqəti sədr seçilməsini təklif edir. Yerdən gələn səslərin ardından Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin təklifi ilə müvəqqəti sədr postunu üzvlər arasında yaşca ən böyük olan Məmmədrza ağa Vəkilov tutur.^[36] İttihad, Əhrar və Sosialistlər fraksiyaları seçkilərdə iştirak etməyəcəyini açıqlayır. Abuzər bəy Rzayev və Əbdüləli bəy Əmircanov şarları saymaq üçün seçilir. Əbdüləli bəyin elanı ilə sədr Məmmədrza ağa Vəkilov Həsən bəy Ağayevin sədr müavini postuna seçilməsi üçün keçirilən seçkilərin nəticəsini açıqlayır: "77 nəfər parlament üzvündən 24 nəfərdən ibarət 3 fraksiya səsvermədə iştirak etməyib. 51 nəfərdən 48-i ağ, 3-ü qara şar salıb". Beləliklə, Həsən bəy Ağayev yenidən sədr müavini seçilir. Daha sonra baş katib postuna seçkilər keçirilir.^[36] İttihad, Əhrar və Sosialistlər fraksiyaları seçkilərdə iştirak etməyəcəyini açıqlayır. Müsavat və bitərəflər fraksiyası baş katib postuna Mehdi bəy Hacınskini namizəd göstərir. Keçirilən səs vermə nəticəsi belə olur: 40 ağ şar, 1 qara şar.^[36]

Parlamentin 12 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on altıncı iclasında Mehdi bəy Hacınski baş katiblikdən istefa verdiyini elan edir.^[37] Elə həmin iclasda Rəyasət Heyətinə seçkilər keçirilir. Sultan Məcid Qənizadə 27 vərəqə ilə sədrin ikinci müavini, Mehdi bəy Hacınski 31 vərəqə və Bayram Niyazi Kiçikxanlı 27 vərəqə ilə katiblik (baş katibin müavini) postuna namizəd göstərildi.^[37] Səsvermə nəticəsində Sultan Məcid Qənizadənin lehinə 42 ağ şar, əleyhinə 14 qara şar; Bayram Niyazi Kiçikxanlının lehinə 54 ağ şar, əleyhinə 1 qara şar; Mehdi bəy Hacınskinin lehinə 54 ağ şar, əleyhinə 14 qara şar istifadə olundu.^[37] Nəticədə hər biri namizəd göstərildiyi vəzifəyə seçildi.^[38]

Parlamentin 19 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on doqquzuncu iclasında baş katibliyə seçkilər keçirilmiş və tək namizəd olaraq baş katib Sosialistlər fraksiyasının namizədi Bağır Rzayev seçilmişdir.^[39]

Parlamentin 22 yanvar 1920 tarixli yüz iyirminci iclasında Həsən bəy Ağayev vəzifəsindən istefa verdiyini elan etdi.^[29][40]

Parlamentin 2 fevral 1920 tarixli yüz iyirmi birinci iclasında seçkilər keçirildi. Məmmədrza ağa Vəkilov müvəqqəti sədr seçildi. Əvvəlcə sədr müavini namizədliyinə Müsavat Partiyası Məmməd Yusif Cəfərovu irəli sürdü. Həmçinin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əbdüləli bəy Əmircanov, Əliheydər Qarayev və Kravçenko da namizəd göstərilsə də, onlar namizədliklərini geri çəkdilər. Seçkilərdə Məmməd Yusif Cəfərov lehinə 47 ağ şar, əleyhinə 5 qara şar olmaqla sədrin baş müavini seçildi.^[41][42] Parlamentin 16 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi beşinci iclasında Bağır Rzayev baş katib postundan istefa verdi.^[43] Parlamentin 19 fevral 1920 tarixili sayca yüz iyirmi altıncı iclasında baş katib postuna sosialistlərdən Rza bəy Qaraşarlı namizəd göstərildi, o 41 ağ və 5 qara şar alaraq bu vəzifəyə seçildi.^[44]

Parlamentin 120 üzvdən ibarət olması nəzərdə tutulsa da heç bir zaman tam olaraq 120 nəfərdən ibarət olmamışdır.

Parlamentin 16 yanvar 1919 tarixli iclasında tərkibin 82 üzvdən ibarət olduğu elan olunmuşdur. Parlamentin 25 fevral 1919 tarixli iclasında ümumi tərkibin 78 üzvdən ibarət olduğunu və fraksiyalara görə tərkibin belə olduğu elan olundu: "Müsavat və bitərəflər" 23; "İttihad" 11; "Əhrar" 10; "Hümmət" 4; "Sosialistlər ittifaqı" 7; "Bitərəflər" 12; "Slavyan-rus" 5; "Erməni" 6; iki nəfər isə heç bir fraksiya üzvü olmayan.^[45]

Azərbaycan Parlamentində ermənilərə 21, ruslara isə 10 yer ayırmasına baxmayaraq, onlar parlamentin açılışında iştirak etmədilər. Bakı Rus Milli Şurası parlamentdə iştirak etməmək haqqında qərar qəbul edir. Rus Milli Şurası özünün parlament və hökumətdə iştirakını "Azərbaycanın Rusiyadan ayrılması faktının tanınması" və beləliklə Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə tanınması işini asanlaşdırdığını hesab edərək rədd etmişdir.^[46] Rus Milli Şurasının qəbul etdiyi qərarın əksinə, Bakıda fəaliyyət göstərən Slavyan-Rus Cəmiyyəti Azərbaycan Milli Şurasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə müraciət edərək həmin cəmiyyətin nümayəndələrinin Azərbaycanda "ümumi dövlət quruculuğu işlərində iştirak etmək üçün onların" parlamentə daxil olmalarına razılıq verməyi xahiş etdilər.^[47]

Rus Milli Şurası ilə yanaşı Erməni Milli Şuraları da parlamentdən iştirakdan imtina etmişdi.

28 yanvar 1919-cu ildə parlamentin sayca on birinci iclasında Ukrayna konsulluğu və Bakı Ukraynalıları Radasının 2 üzv qəbulu üçün müraciətinin qəbul olunmadığı, Slavyan-Rus Cəmiyyətinə ayrılan 10 yerdən 1-nin ukraynalılara ayrıldığı elan olundu. Quba və Şəki yəhudiləri əlavə üzv yeri üçün müraciət etsə də etibarnamə komissiyası qanuna zidd olduğunu bildirdi.

Eyni iclasda Sosialist İnqilabçılar Partiyasının ("İctimaiyyun-inqlabiyyun" komitəsi) Bakı komitəsi tərəfindən 5 yer üçün müraciəti (Zaqafqaziya ictimaiyyun-inqlabiyyun komitəsinin Bakı murəxissləri: Dimitr Sərxaliyev, Sako Saakyan, İctimaiyyun-inqlabiyyun Firqəsi Bakı komitəsi sədri Xristofor Yevanqulov, katib əvəzi L. Umanski. tərəfindən imzalanan) parlamentdə oxundu.^[48]

Parlamentin 4 fevral 1919-cu il tarixli sayca on ikinci iclasında Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının Bakı şöbəsinin fevralın 3-də baş tutan iclasında 10 səs əleyhinə, 14 səs leyhinə olmaqla Azərbaycan parlamentinə daxil olma qərarı aldığı elan olundu. Həmçinin elan olundu ki, Həmkarlar İttifaqının parlamentində nümayəndəsi olmaq məsələsinə gəldikdə qərara alınmışdır ki, həmkarlar ittifaqları siyasətcə bitərəf olduqlarından parlamentə daxil olmalıdır.^[20]

"Bund" yəhudi təşkilatının fevralın 2-də baş tutan ümumi iclasında Azərbaycan parlamentinə daxil olmaq məsələsi haqqında Bilyuşqenin məruzəsinə görə bir qətnamə qəbul edilmişdir. Qətnamədə qeyd olunur ki, "Bund" təşkilatının RSDFP-nin muxtar bir hissəsi olduğundan vahid bir partiya bayrağı altında parlamentdə iştirak etməlidir. Bu səbəbdən də RSDFP-ə təklif etməlidir ki, partiyanın ayrı bir hissəsi olmaq şərtilə "Bund" üçün parlamentdə əlavə bir yer tələb etsin. Təkliflər parlament tərəfindən qəbul olunmur.^[20]

Şəxslər

• Cəmil Süleymanov Ərəş qəzasından üzvlüyünü parlamentə təqdim etsə də, 1918-ci ilin dekabr ayının 15-də parlamentin iclasında onun sənədlərində problem olması səbəb ilə üzvlüyü qəbul olunmadığı elan edildi.^[49][49]
• Ələkbər bəy Xasməmmədov 1919-cu ilin dekabr ayında Zəngəzur qəzasından parlament üzvlüyünə seçilir və sənədləri etibarnamə komissiyasına təqdim edilir. Parlamentin 10 mart 1919-cu il tarixli sayca iyirmi birinci iclasında Ələkbər bəy Xasməmmədovun 24 fevral tarixində dövlət qulluğuna (İstintaq Məhkəməsinin sədri) qəbul olunması səbəbi ilə martın əvvəlindən üzvlükdən xaric olunduğu qərarı elan olundu.^[50] Bu qərara baxmayaraq parlamentin 17 mart 1919 tarixli sayca iyirmi dördüncü iclasında həm Ələkbər bəy Xasməmmədovun, həm də Əhməd bəy Ağayevin seçki protokollarının düzgün olmadığı səbəbi ilə üzvlükləri rədd olunur. Ələkbər bəy Xasməmmədov parlamentin iclaslarında iştirak etməmişdir, lakin Əhməd bəy Ağayev bir neçə iclasda iştirak etmişdir.^[51]
• Parlamentin 17 mart 1919 tarixli sayca iyirmi dördüncü iclasında Şamaxı qəzasından bir neçə mirski priqovor ilə üzvlüyə müraciət edən Şirin bəy Səfərəlibəyovun ona verilən sənədlərin son təqdim olunma gününə (7 fevral) qədər sənədlər daxil olmadığı üçün üzvlük müraciəti qəbul olunmamışdır.^[51]
• Parlamentin 21 avqust 1919 tarixli altmış yeddinci iclasında Şamaxı qəzasının 7 erməni kəndini təmsil edəcək Aleksandr Nasarovun üzvlük üçün seçilməsi ilə bağlı məlumat daxil olmuşdur, lakin qanuna görə parlamentin 21 erməni üzvündən 11-i Gəncə, 5-i Şuşa, 5-i Bakıdan seçilməlidir. Şamaxı siyahıda olmadığına görə Aleksandr Nasarov üzvlüyə qəbul edilməmişdir.^[52]
• Zəngəzur qəzasından Mir Baba Səfər oğlu adlı birisi oradan üzv seçildiyini iddia etmişdir. 1 ay ərzində lazımlı sənədlərini təqdim etmədiyindən üzvlüyə qəbul olunmadı.^[53][54]

Əsas məqalə: Azərbaycan Kommunist Partiyası (1920)

1920-ci il fevralın 20-də Hümmət Partiyası (bolşeviklər qanadı), Ədalət Partiyası, Əkinçi Partiyası və Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Bakı Komitəsinin birləşməsiylə Mirzə Davud Hüseynovun rəhbərliyində Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası yaradılmışdır. Parlamentdə olan yeni Azərbaycan Kommunist Partiyası üzvünün — Əliheydər Qarayevin işğala qədər üzvlüyü rəsmi olaraq açıqlanmamışdır. Həmçinin 22 aprel 1920 tarixindən Məmmədhəsən Hacınski Müsavat Partiyasından istefa verərək Azərbaycan Kommunist Partiyasına üzv olmuşdur, lakin bu üzvlük də rəsmi olaraq işğaladək məlum olmamışdır.

Fraksiya		Sədri	Tərkibindəki siyasi qurumlar	Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti		7 dekabr	27 aprel	Fərq
	Bitərəflər fraksiyası	Yoxdur	Bitərəf siyasətçilər	7 dekabr 1918 27 aprel 1920		3	3	▬
	Erməni fraksiyası	Arşak Paronyan	Bitərəf siyasətçilər			0	5	▲ 5
	Əhrar fraksiyası	Abdulla bəy Əfəndizadə [a] Aslan bəy Qardaşov	Əhrar Partiyası			1	6	▲ 5
	İttihad fraksiyası	Qara bəy Qarabəyov	İttihad Partiyası			4	13	▲ 9
	Milli azlıqlar fraksiyası	Lorens Kun	Alman Milli Şurası Bakı polyakları Bakı Ukraynalıları Radası Yəhudi Milli Şurası			0	5	▲ 1
	Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]	Məhəmməd Əmin Rəsulzadə	Müsavat Partiyası Bitərəf siyasətçilər			27	39	▲ 12
	Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Viktor Klenevski	Slavyan-Rus Cəmiyyəti Rus Milli Şurası			0	9	▲ 9
	Sosialistlər fraksiyası	Səməd ağa Ağamalıoğlu Aslan bəy Səfikürdski	Hümmət Partiyası Müsəlman Sosialist Bloku Bakı eserləri Xalqçı Partiyası Bakı menşevikləri Gürcü Milli Şurası			11	12	▲ 1
	Daşnaksutyun fraksiyası	Arşak Malxazyan	Daşnaksutyun Partiyası			—	7	▲ 7
	Müstəqillər və ya Fraksiyasızlar	Yoxdur	Bitərəf siyasətçilər			2	3	▲ 1
	Sol müstəqil[55]	Abdulla bəy Əfəndizadə	Bitərəf siyasətçilər			―	1	▲ 1
	Boş	Yoxdur				72	17	▼ 55

Aşağıdakı siyahıda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri sıralanmışdır. Bəzi üzvlərin haqqında məlumat tam olmadığından siyahı natamamdır. Vəzifəsi bölməsində müxtəlif zamanlarda fəaliyyət göstərən komissiyalara üzvlük məlumatları verilib. Seçilmə tarixi olaraq göstərilən tarix parlament üzvlərinin üzvlüyünün parlamentə daxil olması və Etibarnamə komissiyasına təqdim olunma tarixidir. Bəzən bu tarixdən sonra mötərizə daxilində başqa tarix də verilmişdir. Bu isə Etibarnamə komissiyasının təsdiqindən sonra üzvlərin parlament daxili səsvermə ilə təsdiqlənmə tarixidir. Əlavə olaraq, parlamentin 23 oktyabr 1919 tarixili səksən yeddinci iclasında isə bir neçə parlament üzvünün Bitərəflər fraksiyasından istefa verərək Müsavat və bitərəflər fraksiyasına daxil olmasıyla bağlı müraciəti elan olunmuşdur.

Məbus	Foto	Fraksiya (Partiya)		Seçki	Seçilmə tarixi	Təsdiq tarixi	Bitmə tarixi	Vəzifəsi
Abbas bəy Seyfulla bəy oğlu Atamalıbəyov (1895–1971)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku	Məlumat yoxdur	Məlumat yoxdur	Məlumat yoxdur	9 oktyabr 1919 [c]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[57][d] Etibarnamə komissiyasının üzvü[58][d] Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[e]
Abbasqulu Məmmədibrahim oğlu Kazımzadə (1882–1947)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının sədri[59][60][61]
Abdulla bəy İsmayıl oğlu Əfəndizadə (1873–1928)			Əhrar fraksiyası	Nuxa Şəhər İdarəsi	15 dekabr 1918[62]	15 dekabr 1918[49]	27 aprel 1920[f]	Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63][g] "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64] Etibarnamə komissiyasının üzvü[65] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[58] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
			Sol müstəqil[a]
Abdulla əfəndi İbrahim əfəndi oğlu Qəbulzadə (1853–1943)			Bitərəflər fraksiyası	Zaqatala nahiyəsi		8 yanvar 1919[67]	16 oktyabr 1919 [h]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
			Əhrar fraksiyası
Abqar İvanoviç Papyan (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	25 fevral 1919[69] 10 mart 1919[50]		27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[45] Etibarnamə komissiyasının üzvü[45] Sorğu komissiyasının üzvü[57] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[70] Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[57][g] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[i]
			Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Abuzər bəy Əsgər bəy oğlu Rzayev (1876–1920)			Bitərəflər fraksiyası	Gəncə şəhəri	15 dekabr 1918[62]		27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının sədri[63][72] Fəhlə komissiyasının üzvü[63] Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] [k]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[l][b] Bitərəf
Ağa Hacı Aslan oğlu Aşurov (1880–1936)			Bitərəflər fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	27 aprel 1920[f]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Ağa bəy Səfərəliyev (?—?)			İttihad fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	27 aprel 1920[f]
			Fraksiyasız[m]
			Bitərəflər fraksiyası[n]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Ağa Məşədi Kərim oğlu Əminov (1888–1921)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Ağa Zeynal Sadıq oğlu Tağıyev (1893–1940)			İttihad fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	25 fevral 1919 [o]	"Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64]
Aleksandr Dubrovski (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti (Viktor Klenevskinin əvəzinə)	3 aprel 1919[p]		14 iyul 1919 [q]
Aleksandr Kazarov (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	18 sentyabr 1919[80]		27 aprel 1920[f]
Aleksandr Mixayloviç Ter-Azaryan (?—?)			Erməni fraksiyası	Bakı və Gəncə erməniləri	10 mart 1919[50]	rowspan="2" 15 may 1919[81]	27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[57] Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
			Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Arşak Arutunyan (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	19 oktyabr 1919[82]	21 oktyabr 1919[82]	27 aprel 1920 [f]
Arşak İoanesoviç Malxazyan (?—?)			Erməni fraksiyası	Bakı və Gəncə erməniləri	25 fevral 1919[69]	15 may 1919[81]	27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45] Torpaq komissiyasının üzvü[45]
			Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Arşak Arutyonoviç Paronyan (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	25 fevral 1919[69]		9 oktyabr 1919[c]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[r] Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
Asəf bəy Şıxəlibəyov (1886–?)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura [s]	7 dekabr 1918	15 dekabr 1918[49]	9 iyun 1919 [t]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[i]
				Şamaxı qəzası	17 iyul 1919[85]		27 aprel 1920[f]
Aslan bəy Əli ağa oğlu Qardaşov (1866–1920)			Əhrar fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	"Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17][e] Nizamnamə komissiyasının üzvü[k] Müdafiə komissiyasının üzvü[87] Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[70] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[70] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[u] Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88] Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Aslan bəy Ağalar bəy oğlu Səfikürdski (1881–1937)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku Xalqçı Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[60][k] "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[v] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Baba bəy Abdulla oğlu Qəbulzadə (1893–1937)			Fraksiyasız	Zaqatala qəzası (Abdulla Qəbulzadənin əvəzinə)	25 dekabr 1919[89]		27 aprel 1920[f]
			Əhrar fraksiyası[w]
Bağır bəy Kərbəlayı Əsgər oğlu Rzayev (1891–1927)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku	Milli Şura	7 dekabr 1918		28 yanvar 1919[19]	Parlamentin baş katibi[x] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[90][i] Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[90][k] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü
				Məhəmməd Məhərrəmovun yerinə	8 may 1919[92]	15 may 1919[81]	27 aprel 1920[f]
Baxış bəy Əsəd bəy oğlu Rüstəmbəyov (1870–1945)			Bitərəflər fraksiyası	Cavad qəzası Salyan Milli Komitəsi	15 dekabr 1918[62]	8 yanvar 1919	27 aprel 1920[f]	Torpaq komissiyasının üzvü[90]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Bayram Niyazi Kiçikxanlı (1889–1922)			Əhrar fraksiyası	Zaqatala dairəsi	15 dekabr 1918[62]	8 yanvar 1919[67]	27 aprel 1920[f]	Parlamentin baş katibinin müavini [x] Fəhlə komissiyasının üzvü[63] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[k]
Behbud xan Azad xan oğlu Cavanşir (1877–1921)			Bitərəflər fraksiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[45] Müdafiə komissiyasının üzvü[87][y]
Bəhram bəy Mirzə Cəfər bəy oğlu Axundov (1861–1932)			Bitərəflər fraksiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]	Etibarnamə komissiyasının üzvü[45] Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88]
Bəhram bəy Əsəd bəy oğlu Vəzirov (1857–1921)			İttihad fraksiyası	Cəbrayıl qəzası	15 dekabr 1918[62]		27 aprel 1920[f]
Boqdan Qəhrəmanoviç Balayans (?—?)			Erməni fraksiyası	Nuxa və Ağdaş erməniləri	5 may 1919[93]		27 aprel 1920[f]
			Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Camo bəy Süleyman bəy oğlu Hacınski (1888–1942)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku Xalqçı Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının sədri[60] Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63] [e] Müdafiə komissiyasının üzvü[87]
Cavad bəy Rza bəy oğlu Məlik-Yeqanov (1878–1937)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		3 aprel 1919 [p]	Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[63][e]
Cəlil bəy Sultanov (?—?)			Fraksiyasız	Zəngəzur qəzası	12 mart 1919[50]	17 mart 1919[95]	23 may 1919 [z]	Torpaq komissiyasının üzvü[97]
			Bitərəflər fraksiyası[aa]		9 oktyabr 1919[100]	10 noyabr 1919[101]	27 aprel 1920[f]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[ab][b] Müsavat Partiyası
Cəmil bəy Məşədi Nəsir oğlu Lənbəranski (1884–1959)			Bitərəflər fraksiyası	Cavanşir qəzası	8 yanvar 1919[102]	8 yanvar 1919[102]	18 fevral 1919[ac]
					12 may 1919[103] 21 iyul 1919[104]		27 aprel 1920[f]
			Fraksiyasız[ad]
			İttihad fraksiyası[ae]
Əbdüləli bəy Şirəli bəy oğlu Əmircanov (1870–1948)			Bitərəflər fraksiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[107]
Əhməd bəy Həsən bəy oğlu Ağayev (1869–1939)			Bitərəflər fraksiyası	Zəngəzur qəzası	26 dekabr 1918[108]	16 yanvar 1919[102]	19 yanvar 1919 [af]
Əhməd bəy Ömər oğlu Pepinov (1893–1938)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlamentin baş katibi[x] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17][45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[r] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü [v] Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88] Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
Əhməd Həmdi Qaraağazadə (?–?)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Məlumat yoxdur.	Məlumat yoxdur	Məlumat yoxdur	Məlumat yoxdur
Əkbər ağa İbrahim oğlu Şeyxülislamov (1891–1961)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[60] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Əli Əsgər bəy Hacı İbrahimxəlil bəy oğlu Mahmudbəyov (1875–1968)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		26 dekabr 1918 [ag]
Əli bəy Harun bəy oğlu Zizikski (1876–1929)			İttihad fraksiyası	Bakı vilayəti Quba qəzası	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[49] 8 yanvar 1919[102]	27 aprel 1920[f]
Əliağa Hacı Süleyman oğlu Həsənov (1871–1933)			Bitərəflər fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	4 fevral 1919 [ac]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Əliheydər Ağakərim oğlu Qarayev (1896–1938)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Məlumat yoxdur.	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Etibarnamə komissiyasının üzvü[60] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17] Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[63][e]
Əlimərdan bəy Ələkbər bəy oğlu Topçubaşov (1862–1934)			Fraksiyasız	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlamentin rəisi[x]
Əsəd bəy Əmirov (1889–1939)			İttihad fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	14 aprel 1919[23]	24 aprel 1919[ah]	27 aprel 1920[f]
Əsədulla Əhmədov (1867–1941)			Bitərəflər fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	14 aprel 1919[23]	24 aprel 1919[ah]	27 aprel 1920[f]	Təftiş komissiyasının üzvü[26]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Əşrəf bəy Həsən bəy oğlu Tağıyev (1867–1930)			Əhrar fraksiyası	Ərəş qəzası	15 dekabr 1918[65]		5 fevral 1919[ai]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[aj] Müsavat Partiyası		17 mart 1919[115]	17 mart 1919[51]	27 aprel 1920[f]
Fətəli xan İskəndər xan oğlu Xoyski (1875–1920)			Bitərəflər fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
			Fraksiyasız[ak]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Firidun bəy Əhməd bəy oğlu Köçərli (1863–1920)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		4 fevral 1919[ac]
Fyodr Yefimoviç Kotilevski (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	15 dekabr 1919		27 aprel 1920[f]
Hacı Əli Qasımoğlu (?—?)			Əhrar fraksiyası	Gəncə qəzası	15 dekabr 1918[62]		26 may 1919[al]
					21 iyul 1919[104]		9 oktyabr 1919 [am][an]
Hacı Hüseyn Əfəndiyev (1887–1920)			Əhrar fraksiyası	Göyçay qəzası	15 dekabr 1918[62]	15 dekabr 1918[49]	9 noyabr 1919 [ao]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[65] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[ap]
					24 noyabr 1919 [aq]		27 aprel 1920[f]
Hacı Kərim Kərbəlayi Hüseyn oğlu Sanılı (1878–1937)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Qazax qəzası	15 dekabr 1918[62]	15 dekabr 1918[49]	27 aprel 1920[f]	Torpaq komissiyasının üzvü Sorğu komissiyasının üzvü[122]
Hacı Molla Əhməd Nuruzadə (1881–1930)			Əhrar fraksiyası	Gəncə qəzası	15 dekabr 1918[62]		2 iyun 1919[t]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[65] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
					21 iyul 1919[104]		9 oktyabr 1919[am]
Hacı Səlim Mirzə İsmayıl Qasir oğlu Axundzadə (1872–1930)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
Heybətqulu Həbibulla oğlu Məmmədbəyov (1879–1937)			İttihad fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[123] Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[63][e]
Həmdulla əfəndi İsmayıl əfəndi oğlu Əfəndizadə (1870–1929)			İttihad fraksiyası	Bakı vilayəti Quba şəhəri	15 dekabr 1918[62]	15 dekabr 1918[49]	27 aprel 1920[f]
Həmid bəy Xəlil ağa oğlu Şahtaxtinski (1880–1944)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		4 fevral 1919 [ac]
Həsən bəy Məşədi Hüseyn oğlu Ağayev (1875–1920)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlament sədrinin baş müavini[x] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[ar] Nizamnamə komissiyasının üzvü[k] Təshihiyyə komissiyasının üzvü[u]
Xəlil bəy Hacıbaba oğlu Xasməmmədov (1873–1947)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
Xoren Mixayloviç Amaspür (?—?)			Erməni fraksiyası	Bakı və Gəncə erməniləri	25 fevral 1919[69]	15 may 1919[81]	27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
			Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Xosrov bəy Paşa bəy oğlu Sultanov (1879–1943)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		15 yanvar 1919	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17] Müdafiə komissiyasının üzvü[y]
Xudadat bəy Ağa bəy oğlu Məlik-Aslanov (1879–1935)			Fraksiyasız	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
İbrahim ağa Paşa ağa oğlu Vəkilov (1853–1934)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		5 fevral 1919 [ac]
İbrahim Məhərəm oğlu Əbilov (1881–1923)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		Məlumat yoxdur.	Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[v] Torpaq komissiyasının üzvü Sorğu komissiyasının üzvü
				Bağır bəy Rzayevin əvəzinə	28 yanvar 1919[19]		27 aprel 1920[f]
İbrahim İsmayılzadə (?-?)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku Xalqçı Partiyası	Abbas Atamalıbəyovun əvəzinə	22 dekabr 1919[125]		27 aprel 1920[f]
İqnatyev (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	18 sentyabr 1919[126]		27 aprel 1920[f]
İlya Azareviç Janin (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Muğan rusları	19 fevral 1920[127]		27 aprel 1920[f]
İsak Nikitiç Xocayev (?—?)			Erməni fraksiyası	Bakı və Gəncə erməniləri	25 fevral 1919[69]	15 may 1919[81]	27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[k] Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
İsgəndər bəy Mirzə Əbdülhüseyn oğlu Axundov (1862–1933)			Bitərəflər fraksiyası	Şamaxı Şəhər İdarəsi	Sentyabr 1919[129]	18 sentaybr 1919[126]	27 aprel 1920[f]
			İttihad fraksiyası[ae]
İslam bəy Qəbulzadə (1879–1920)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
Qara bəy Rəhim bəy oğlu Əliverdilər (1879–1929)			İttihad fraksiyası	Şuşa qəzası Ağdam Milli Şurası	15 dekabr 1918[62]	15 dekabr 1918[49]	27 aprel 1920[f]
Qara bəy İsmayıl ağa oğlu Qarabəyov (1874–1953)			İttihad fraksiyası	Bakı Şəhər İdarəsi	7 dekabr 1918	15 dekabr 1918[75]	27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17][i] Müdafiə komissiyasının üzvü[87] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[u] Nizamnamə komissiyasının üzvü [60][k] Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66] Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
Qasım bəy Abbasqulu bəy oğlu Camalbəyov (1881–1938)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		26 may 1919 [al]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[60] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[v]
				Hümmət Partiyası tərəfindən	17 iyul 1919 [as]	17 iyul 1919 [as]	27 aprel 1920[f]
Qazı Əhməd bəy Məhəmmədbəyov (1889–1937)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63][g] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45] Nizamnamə komissiyası[60] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[k] Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88]
			İttihad fraksiyası
Qərib Kərimoğlu (1870–1926)			Əhrar fraksiyası	Nuxa qəzası	15 dekabr 1918[62]	15 dekabr 1918[49]	11 mart 1920[w]	Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Qriqori İvanoviç Sxakaya (?—?)			Milli azlıqlar fraksiyası	Gürcü Milli Şurası	15 dekabr 1918[65]		25 may 1919[at]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[60] Fəhlə komissiyasının üzvü[108][134] Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45] Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73]
Qulamhüseyn bəy Kazımbəyov (1889–1972)			Fraksiyasız	Lənkəran qəzası	11 dekabr 1919[135]		27 aprel 1920[f]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[au] Müsavat Partiyası
Lorens Yakovleviç Kun (1884–1942)			Milli azlıqlar fraksiyası	Alman Milli Şurası	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	27 aprel 1920[f]	Torpaq komissiyasının üzvü[97]
Lujov (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti (Viktor Klenevskinin əvəzinə)	Məlumat yoxdur.	Məlumat yoxdur.	27 aprel 1920[f]
Mehdi bəy Hacıbababəyov (1871–1925)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
Mehdi bəy Süleyman bəy oğlu Hacınski (1879–1941)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlamentin baş katibi [x] Parlamentin baş katibinin müavini [x] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[96][136][ar] Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
Məhəmməd Əli Əbdüləziz oğlu Rəsulzadə (1882–1982)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]
Məhəmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə (1884–1955)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920 [f]	Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının sədri[63][g] Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17] Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66] Torpaq komissiyasının üzvü[e] Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Məhəmməd Məhərrəmov (1895–1982)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku	Milli Şura	7 dekabr 1918		8 may 1919 [av]	Etibarnamə komissiyasının üzvü[60] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Məmməd Yusif Hacıbaba oğlu Cəfərov (1885–1935)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		18 fevral 1919 [aw]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[60]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası Bitərəf	Yusifəli Əliyevin əvəzinə 10 nömrəli siyahı üzrə	6 noyabr 1919[ax]		27 aprel 1920[f]	Parlamentin sədrinin baş müavini [x]
Məmmədbağır Saleh oğlu Şeyxzamanlı (1880–1920)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]	Torpaq komissiyasının üzvü
Məmmədhəsən Cəfərqulu oğlu Hacınski (1875–1931)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazimat komissiyasının sədri[137]
Məmmədrza ağa Mənsur ağa oğlu Vəkilov (1864–1944)			Məlumat yoxdur.	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Müvəqqəti sədr [x] Təftiş komissiyasının üzvü[138]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[ay][b] Müsavat Partiyası
Məşədi Səməd Həsənoğlu (1885–?)			Fraksiyasız	Gəncə qəzası	19 fevral 1920[127]		27 aprel 1920[f]
			Əhrar fraksiyası[w]
Mixail Vinoqradov (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	28 oktyabr 1919[ax]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17] Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[r]
Mir Hidayət bəy Mir Adil oğlu Seyidov (1887–1919)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		5 fevral 1919[ai]
Mir Yaqub Mir Əbdüləziz oğlu Mehdiyev (1891–1949)			İttihad fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Mirzə Cəlal Hacı Ələkbər oğlu Yusifzadə (1862–1931)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
Mirzə Şəmsi oğlu Əsədullayev (1875–1936)			Bitərəflər fraksiyası	Bakı Neft Mədənçiləri İttifaqı Qurultayı	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[65]	27 aprel 1920[f]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Mirzə Sadıq Səmih oğlu Axundzadə (1895–1971)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Zəngəzur qəzası	9 oktyabr 1919[100]	10 noyabr 1919[101]	27 aprel 1920[f]
Moisey Arkadyeviç Quxman (?—?)			Milli azlıqlar fraksiyası	Yəhudi Milli Şurası	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	27 aprel 1920[f]	Etibarnamə komissiyasının üzvü[60] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü
Muxtar İsmayıl oğlu Əfəndizadə (1880–1975)			Əhrar fraksiyası	Ərəş qəzası	17 mart 1919[115]	17 mart 1919[51]	27 aprel 1920[f]	Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] Qanun layihəsi komissiyasınınun üzvü[e] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[108][58][ap]
Murtuza Axundzadə (1877–1920)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Bakı vilayəti Quba şəhəri	15 dekabr 1918[65]		27 aprel 1920[f]
Musa bəy Hacı Məmmədhüseyn oğlu Rəfiyev (1888–1938)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Əli Əsgər bəy Mahmudbəyovun əvəzinə (Milli Şura)[az]	26 dekabr 1918[ag]		27 aprel 1920[f]	Müdafiə komissiyasının sədr əvəzi Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü (sədri)[140][r]
Mustafa Hacı Musa oğlu Mahmudov (1878–1937)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[k] Təshihiyyə komissiyasının üzvü[u]
Mustafa bəy Nadir ağa oğlu Vəkilov (1896–1865)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		27 aprel 1920[f]	Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] [u] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü [ar]
Müseyib bəy Qəhrəman bəy oğlu Əxicanov (1892–1920)			Müsavat fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		4 fevral 1919[ac]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[i]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Cavad qəzası	27 sentyabr 1919[143]		27 aprel 1920[f]
Nəriman bəy Həşim bəy oğlu Nərimanbəyli (1889–1937)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura [az]	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63] [ba] Torpaq komissiyasının üzvü Təftiş komissiyasının üzvü[138]
Nəsib bəy Yusif bəy oğlu Yusifbəyli (1881–1920)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]
Poqos Çubaryan (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	25 fevral 1919[69]		27 aprel 1920[f]	Fəhlə komissiyasının üzvü[45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[57] Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
			Daşnaksutyun fraksiyası
Rəhim bəy Alı ağa oğlu Vəkilov (1898–1934)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlamentin müvəqqəti baş katibi[x]
Rəşid bəy Axund Əbdüssəlam oğlu Axundzadə (1880–1940)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Salyan şəhəri	15 dekabr 1918[62]	8 yanvar 1919[102]	27 aprel 1920[f]
Rza bəy Ağabəyov (?—?)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Göyçay şəhəri	7 aprel 1919[145]	14 aprel 1919[23]	27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[ba] Təftiş komissiyasının üzvü[138] Qanun layihəsi komitəsinin üzvü[bb]
Rza bəy Kərbəlayi Baba bəy oğlu Qaraşarlı (1891–?)			Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku Xalqçı Partiyası	Məlumat yoxdur.	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlamentin baş katibi [x] Fəhlə komissiyasının üzvü[63] Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü
Sadıq bəy Hacı İsmayıl oğlu Ağabəyzadə (1865–1944)			İttihad fraksiyası	Göyçay şəhəri	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[49]	4 fevral 1919 [ac]
Sergey Mixaylov (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	2 oktyabr 1919 [bc]	Etibarnamə komissiyasının üzvü[60][d]
Sergey Remizov (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	18 sentyabr 1919[126]		27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[d] Etibarnamə komissiyasının üzvü[d][147]
Səməd ağa Həsən oğlu Ağamalıoğlu (1867–1930)			Sosialistlər fraksiyası Hümmət Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Torpaq komissiyasının sədri[98] "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü
Səməd bəy Sadıx bəy oğlu Mehmandarov (1856–1931)			Fraksiyasız	Lənkəran şəhəri	18 oktyabr 1919[118]	10 noyabr 1919[148]	27 aprel 1920[f]
Stanislav Stanislavoviç Vonsoviç (1888–1937)			Milli azlıqlar fraksiyası	Bakı Polyakları	15 dekabr 1918[65]		27 aprel 1920[f]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[60][k] Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[108][g] Qanun layihəsi komissiyasının katibi[149][17][45][i]
Stepan Sergeyeviç Taqianosov (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	25 fevral 1919[69]		27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[45][d]
Stepan Şahnazarov (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	25 fevral 1919[69]		27 aprel 1920[f]
Strevutin (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti (Viktor Klenevskinin əvəzinə)	26 fevral 1920[150]		27 aprel 1920[f]
Sultan Məcid Murtuzəli oğlu Qənizadə (1866–1938)			İttihad fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Parlamentin sədrinin ikinci müavini[x]
Şaqen Şahnazarov (?—?)			Erməni fraksiyası	Gəncə Erməni Milli Şurası (Şəki mahalı)	25 dekabr 1919[151]		27 aprel 1920[f]	Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Şəfi bəy Mustafa bəy oğlu Rüstəmbəyli (1893–1960)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Milli Şura	7 dekabr 1918		27 aprel 1920[f]	Etibarnamə komissiyasının sədri[60] Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[k] Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
Teymur bəy Məhəmmədqulu bəy oğlu Makinski (1874–?)			Bitərəflər fraksiyası	Milli Şura	7 dekabr 1919		4 fevral 1919 [ac]	Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63][g]
Vasili Arkadyeviç Kravçenko (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	15 dekabr 1918[65]	15 dekabr 1918[75]	27 aprel 1920[f]	Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[60]
Vasili Mixayloviç Kujim (?—?)			Milli azlıqlar fraksiyası	Bakı Ukraynalıları Radası	4 fevral 1919[117]		27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
Viktor Vinikoroviç Klenevski (1883—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	15 dekabr 1918[65]		3 aprel 1919[p]	Nizamnamə komissiyasının üzvü[60]
				Slavyan-Rus Cəmiyyəti (Sergey Mixaylovun əvəzinə)	16 oktyabr 1919[68]		26 fevral 1920[150]
Vladimir Aleksandroviç Bakradze (?-?)			Fraksiyasız	Gürcü Milli Şurası (Qriqori Sxakayanın əvəzinə)	25 may 1919[at]		27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[147] Etibarnamə komissiyasının üzvü[147]
			Sosialistlər fraksiyası[bd]
Vladimir Konstantinoviç Ollonqren (1867–1943)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	15 dekabr 1918[65]		27 aprel 1920[f]
			Milli azlıqlar fraksiyası[152]
Yervand Fadaeviç Taqianosov (?—?)			Erməni fraksiyası	Erməni Milli Şuraları	25 fevral 1919[69]		27 aprel 1920[f]	Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[45][g] Sorğu komissiyasının üzvü[45] Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[d]
			Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Yusif Əhmədzadə (?–1938)			Bitərəflər fraksiyası	Milli Şura [be] (Bakı Ticarət və Sənayə İttifaqı)	7 dekabr 1919	15 dekabr 1919[75]	27 aprel 1920[f]	Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Bitərəf
Yusifəli Əliyev (?—?)			Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Müsavat Partiyası	Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə	18 fevral 1919[77]		6 noyabr 1919 [ax]	Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
Zaxarov (?—?)			Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası	Slavyan-Rus Cəmiyyəti	18 sentyabr 1919[126]		27 aprel 1920[f]	Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[d]
Zeynal bəy Mirzə Həmid bəy oğlu Vəzirov (1854–1933)			İttihad fraksiyası	Şuşa qəzası	15 dekabr 1919[65]	8 yanvar 1919[67]	27 aprel 1920[f]	Etibarnamə komissiyasının üzvü[60] Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]

• Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il (PDF). Bakı: Adiloğlu. 2006. səh. 216.
• Oqtay Əsədov, Rafael Cəbrayılov. Azərbaycan Respublikasının Parlamenti (PDF). Bakı. 2008.
• Yaqub Mahmudov. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). 1 (Lider nəşriyyatı). Bakı. 2004. səh. 440. ISBN 9952-417-14-2.
• Yaqub Mahmudov. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). 2 (Lider nəşriyyatı). Bakı. 2004. səh. 472. ISBN 9952-417-44-4.
• Nəsiman Yaqublu. Cümhuriyyət qurucuları (PDF). Bakı: “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi. 2018. səh. 504.
• Azərbaycan Respublikasının Baş Arxiv İdarəsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). I kitab (PDF). Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1998. 714.
• Azərbaycan Respublikasının Baş Arxiv İdarəsi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). II kitab (PDF). Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1998. 714.