1. Övladı olan kişi; dədə. Doğma ata. Ögey ata. Bu uşaq lap atasına oxşayır. – Ata olmayan, ata qədrini bilməz. ( Ata. sözü ).
2. məc. Bir nəzəriyyənin, məsələnin və s.
-nin banisi; rəhbər, yolgöstərən.
Azərbaycan dramaturgiyasının atasıdır. // məc. Himayəçi, tərbiyə verən, pərəstar, yetişdirib böyüdən. O, bizə ata olmuşdur.
3. Yaşlı və hörmətli kişiyə xitab, müraciət.
// “Atam” şəklində – xahiş, bəzən narazılıq ifadə edir.
[Sitarə:] Atam, apar məni də Kəbənin ziyarətinə.
[Adamlardan biri:] Atam, höcət nə üçün? Bu saat bir adam göndərək … bu məsələni öyrənib gəlsin.
4. Yalnız cəm şəklində: ATALAR – əcdad, ata-baba. Atalar belə deyiblər. Atalarımızın müqəddəs qəbrini namusla düşməndən qoruduq. Atalar nə əkiblər, oğullar onu biçiblər.
◊ Atalar sözü – ibrətamiz məzmunlu qısa kəlam, ifadə. Atalar sözündə xalqın dühası əks olunur. Atalar sözündə dərin hikmət var.
Atası yanmaq dan. – çox əziyyət çəkmək, əldən düşmək, üzülmək, ağır, əziyyətli bir şeyə məruz qalmaq.
Atasına od vurmaq – bax atasını yandırmaq.
Atasını dalına sarımaq – bax atasını yandırmaq.
Atasını yandırmaq dan. – 1) şiddətli cəzalandırmaq, divan tutmaq. [Mirzə Turab kəndlilərə:] Səfər bəyin nə haqqı var sizi bu qədər incidə.
Mən onun atasını yandıraram.
[Xəlil:] Qoy bir işlərim yoluna düşsün, mən onun atasını necə yandıraram, özüm bilərəm. ;
2) məhv etmək, tamamilə bərbad hala salmaq.
O, bağın atasını yandırıb. “”.
Uşaqların atası dan. – evfemizm yolu ilə arvadın öz ərinin adını çəkməmək üçün işlətdiyi ifadə.
