Bir neçə mülahizə söyləmək olar: 1. Uşağın çıxardığı səslə (cığıllamaq, cağıldamaq) bağlıdır. 2. Tuva dilində çağa sözünün mənası “təzə” kimi açıqlan
Qədim dövrlərdə çoğı sözü olub və “səs” mənasında işlədilib. Çağlamaq (su səsi), çağırmaq, çığırmaq sözləri onun əsasında əmələ gəlib
Çağ səs (əsasən, su səsi) demək olub. Söz ondan törəmədir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Belə zənn edirəm ki, sözün ça hissəsi “su” deməkdir. Çaxır yerinə sucuq da işlətmişik. Çamur, çay, cürdək, cüvar, çiskin, çiləmək, çiy, çən kimi sözl
Deyirik: ildırım çaxdı. Bir də deyirik: başına güllə çaxdı. Birinci halda çaxmaq sözü yaxmaq (yandırmaq) kəlməsinin dəyişmiş formasıdır, ikinci halda
Türkmənlər buna “çalğıdaşı” deyirlər. “Vurmaq” anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Çaxmaq (vurmaq) feili ilə qohumdur. Əsli çax-ıl-aş-maq kimi olub. Sonra -ıl şəkilçisindəki sait düşüb, l isə n səsinə keçib
Çaxmaq feili ilə kökdaşdır. “Bir-birinə çaxılmaq” mənasını əks etdirir. Deməli, çaxnaşmaq “çaxmaq” feilinin qarşılıq –birgəlik növündə işlədilmiş for
Çax-çax kimi də işlədilir. Təqlidi sözdür, dəyirman daşına toxunan hissənin çıxardığı səslə bağıdır
Mənbələrdə çart sözü “кусочек” anlamında açıqlanıb, çaq-çuq yerinə çart-çurt işlədilib. Çaq-çuq “hissə-hissə qazanma” deməkdir və çart-çurt sözünün bi
Çınqıl, çaqıl, çaxsaq (bu, “daşlı yer” kimi şərh olunub) sözləri kökdaşdır. Bəzi dialektlərdə daşı çox olan daşlağa “çaxraq” deyirlər
Qədim hind sözüdür, çox dillərdə işlədilir, bizə fars dilindən keçib, bununla yanaşı, çiya böru sözü də işlədilib
Çal saqqal deyirik, çil toyuq işlədirik. Çal və çil tarixən eyni söz olub, fleksiya yolu ilə forma və məna dəyişib
“Застежка”, “крючок” anlamlarında işlədilir. Biri qarmaq, digəri deşikli olan iki hissədən ibarətdir
Türk mənşəlidir, “su çökəkliyi” anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Çalmaq feili ilə bağlı yaranıb. Bu quş sürətlə şığıyıb və ovunu çalıb (götürüb) yenidən yüksəyə qalxır (rusca kоршун adlanır)
Südün qatığa çevrilməsi üçün ona çalası vururlar. Çalmaq sözünün bir mənası “vurmaq” deməkdir (südə qatıq vurmaq)
Xəşili çalırıq, nehrəni isə çalxayırıq. Hər iki sözün kökü (çal) eynidir və hərəkətlə, zərbə ilə bağlıdır
Sərçəyəbənzər bir quşun adıdır. Çayın adacıqlarında təbii meşəcik (pöhrəlik) olur, ona çala (cala) deyirlər
Mənbələrdə “əlbəyaxa tutaşma”, “mübarizə” kimi şərh olunub. Çalpaşıq kəlməsi də var, “ziddiyyətə qovuşmuş” mənasını verir (bu çəp kəlməsi ilə də bağlı
Dönmə (metis) qoyunu “çalqat qoyun” adlandırırlar. Bic doğulmuş uşağa çalası deyirlər. Deməli, çalqat sözü “qarışığı (qatışığı) olan”, “xalis, təmiz,
Mənaları çoxdur: qatıq çal, xəşil çal, mıxı yerə çal, çalmanı başına çal, saz çal və s. Çalxamaq sözü də çalmaqla bağlıdır
Rənglə bağlı işlədilir: rəngi boz, çal və digər çalarlardan ibarət olan papaq belə adlanır. Deməli, çalsaqqal və çalpapaq sözlərindəki çalhissəsi rən
Farsca camə (paltar) və dan (qab) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Su” anlamını əks etdirən qədim ça kökü ilə bağlıdır. Suyu çox olan palçığa, bulanıq suya deyirlər. Çiləmək, çağış (yağışın qədim forması), celin (“ye
Orqanizmdə bir sümüyün digərinə girdiyi çökəklik (бедро) bu cür adlanır. Çökək sözünün dəyişilmiş formasıdır (бедро da “çökək” deməkdir)
Alınma sözdür, mənbələrdə yançıq kimi işlədilib, “yandan asılan” deməkdir. Ehtimal ki, çanta elə yançaq sözünün təhrifidir
Köpək dişinin (клык) sinonimidir, çapmaq feilindən əmələ gəlib. Çapaq balığı da buradandır. (Bəşir Əhmədov
Mənbələrdə çap feili var və “suda üzmək” mənasını əks etdirir. Çapala sözü səpələ, eşələ qəlibi üzrə həmin kəlmədən əmələ gəlib
isp. chaparral – kolvarı palıd cəngəlliyi
Aul və çapmaq sözlərindən əmələ gəlib, “aulu çapan (talayan)” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu titul Yuli Sezarın adından götürülüb. Rusiyada ilk dəfə 1544-cü ilə İvan Qroznı bu adı qəbul edib
“Su” anlamı ilə bağlıdır. Heyvanın doğum ərəfəsində axıtdığı maye belə adlanır (“çara tökür” deyirik)
Əsli çəharhalqa (dörd halqa) kimi olub, “gəm” (ağızlıq) deməkdir. Çəhar farscadır, halqa ərəbcə. (Bəşir Əhmədov
Farsca çəhər və taq (dörd və til) sözlərindən əmələ gəlib. “Dörd tili (dirəyi) olan”, “dörd (çəhar) dirəkli” deməkdir
Farscadır (çarpadar), yük heyvanı ilə mal daşıyıb haqq alan şəxsə deyirlər. Çar (çahar) və padar (ayaqçı) sözlərindən əmələ gəlib
Çorğaq kimi də işlədilir, “dəyirmanın üst daşında olan papaq”dır. Dən onun içindən alt daşa keçir. Mənşəyi qaranlıqdır
Farscadır, “косынка”ya deyirlər. “Dörd (çar, çəhar) künc (ğat, qat)” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu sözdəki çər hissəsi farsca olan çəhar kəlməsi ilə bağlı deyil, çalmaq feili ilə bağlıdır. Çarhovuz (əsli: çalhovuz) yalnız çimmək, üzmək üçün düzəl
Tuva dilində yol əvəzinə, yoruq, çoruq sözləri işlədilir. Çarıq və yerik (yoruq, yol) eyni kökə malik ola bilər
Farsca çahar (dörd) və pa (ayaq) sözlərindən əmələ gəlib (“dördayaqlı” deməkdir). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Əsli çəp (sol) və rast (sağ) sözləri ilə bağlıdır (çəprast sözü dəyişərək çarpaz şəklinə düşüb). (Bəşir Əhmədov
İki yozumu ola bilər: a) çadır və şəb (gecə çadırı və qara çadır); b) çəhar və şəb (dörd küncü olan, müq
Rus dilindəki седловина bizdəki gədik sözlərinə uyğun məna verir. Tovuzda kənd adıdır. Çatmaq feili ilə qohumdur
Qaşı çatırlar, mənbələrdə çit feili ruscaya “хмуриться” kimi tərcümə edilib. “Qırışları yığmaq” mənasını əks etdirir
Dəmləyib içdiyimiz çay çin sözüdür. Çay dünyaya məhz Çindən yayılıb. 300 il əvvəl Çindən rus çarı Aleksey Mixailoviçə hədiyyə göndərilib
Ot adıdır, həmişə yaş (sulu) olur, ça “su” deməkdir. Görünür, sulu anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov
Mənası “iki dağın arasından axan çayın məcrası” deməkdir. Hərfən “çay yeri” anlamını verir. Çay isə “su” deməkdir
1. Bu barmağın adı mənbələrdə çiçamuq, çocuq, çoşqa formalarında da qeyd edilmişdir. (Qaqauzlar buna “ən kiçik barmaq” deyirlər)
Çilə kimi də işlədilir, farscadır, yay-oxun girişinə deyirlər. Görünür, giriş 40 sapdan (ipdən) eşilirmiş (çillə “qırx” deməkdir)