Müqəddəs Xilaskar İsa Məsih kafedralı (Şuşa)

Müqəddəs Xilaskar Kafedralı (erm: Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար /Surb Amenaprkiç mayr taçar/) və ya Qazançetsots Kilsəsi (erm: Ղազանչեցոց Եկեղեցի /Ğazançetsots Yekeğetsi/) və ya bəzən Azərbaycan mənbələrində Qazançı Kilsəsi/Kafedralı adlandırılan, 8 noyabr 2020-ci ilə qədər Erməni Qriqorian Kilsəsinə bağlı fəaliyyət göstərən Qarabağ yeparxiyasının mərkəzi hesab edilən kilsə kompleksi.

Qazançı kilsəsi
erm. Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար
Xəritə
39°45′32″ şm. e. 46°44′50″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan
Şəhər Şuşa
Yerləşir Şuşa
Memar Simon Ter-Hakopyan
Tikilmə tarixi 1868-1887
Vəziyyəti zərər görüb (hərbi münaqişə zonasında yerləşir)
Qazançı kilsəsi (Azərbaycan)
Qazançı kilsəsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Erməni mənbələrinin verdiyi məlumata görə, kilsənin hazırkı yerində Abidənin 1987-ci ildə hazırlanmış pasportunda "Qazançılar kilsəsi"nin qədim zərdüşt məbədinin üzərində inşa olunduğu qeyd olunub".1722-ci ildən bəri mövcud olmuş başqa bir kilsə yerləşmişdir.[1] Həmin qaynaqlara görə daha köhnə kilsənin zəng qülləsi 1858-ci ildə Xandəmiryants ailəsinin vəsaiti hesabına inşa edilmişdir.[1] Hazırkı kilsə isə, Culfanın Qazançı kəndindən Şuşaya köçmüş ermənilərin vəsaiti hesabına 1868–1887-ci illər arasında tikilmişdir. Bu səbəbdan də kilsəyə Qazançılı mənasına gələn Ğazançetsots (erm. Ղազանչեցոց) kilsəsi deyilməkdədir.

Şuşa şəhərinin ümumi fonunda Qazançetsots kafedralı görünüşü (XX əsrin əvvələri).

20 sentyabr 1888-ci ildə dualarla rəsmi açılış mərasimi ilə dindarların istifadəsinə verilmişdir.

1920-ci ildə Qarabağda ermənilərin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı üsyan hərəkatının yatırılması zamanı kilsə ciddi dağıntılara məruz qalmışdır. Sovet hakimiyyətinin Qafqazda bərqərar olmasından sonra, yeni rejimin din və dini obyektlərə münasibəti kəskin olduğundan, kilsə ibadət üçün bağlanmış və 1940-cı ildən etibarən anbar kimi istifadə edilmişdir. 1950-ci illərdə kompleksin ətrafındakı divarlar uçurulmuşdur. 1970-ci illərdən etibarən, Azərbaycan SSR məbədin qorunması məqsədiylə müəyyən addımlar atmağa başlamışdır. 1981–1988-ci illlərdə, Volodya Babayevin başçılığı altında kilsə kompleksində restavrasiya işlərinə başlanılmışdır. Bu dövrlərdə mələkli sütunlardan sadəcə ikisinin bütöv qaldığı bildirilir.

Erməni tərəfinin iddialarına görə Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusu kilsəni silah anbarı olaraq istifadə etmişdir.[1] Həmin dövrdə, kilsənin bürünc zənginin çıxarılaraq satıldığı bildirilir. Daha sonra Ukraynanın Donetsk şəhərindən təsadüfən bir erməni zabiti tərəfindən 3 milyon rubla alınaraq kilsəyə hədiyyə edilmişdir.[2]

Şuşanın Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalından sonra kilsəyə xüsusi diqqət ayrılmışdır. ABŞ başda olmaqla dünyanın bir çox yerlərindəki erməni xeyriyyə təşkilatları, diaspor üzvlərinin aktiv təbliğatı ilə kilsə kompleksinin restavrasiyası üçün yüzminlərlə ABŞ dolları ianə toplanmışdır. 1997-ci ildə Volodya Babayanın başçılığı altında təmir işlərinə başlanılmış və 1998-ci ilin iyun ayında təmir işləri yekunlaşmış, rəsmi açılış mərasimi ilə ibadətə verilmişdir.

8 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.

Memarlığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kilsə 4 apsisdən ibarətdir. Maksimal hündürlüyü 35 metr, uzunluğu 34,7 metr və eni 23 metr olmaqla, ölçülərinə görə ən geniş erməni kilsələrindən biridir.[3][4] Qülləsinin hündürlüyü 17 metrdir. Bəzi mənbələrə görə qüllə orijinala uyğun şəkildə restavrasiya edilməyib. Kilsə üç girişdən, qərb, şimal və cənub qapılarından ibarətdir. Girişlərdə və pəncərələrdə müxtəlif ornament işləmələr var. Kilsənin döşəməsi Eçmiadzin Kafedralının eynisidir.[5] Ümumən kilsə müasir və klassik erməni memarlıq üslubunu özündə ehtiva edir.

Kilsə və zəng qülləsinin hər ikisi əhəng daşından inşa edilmişdir. Zəng qülləsi üç mərtəbədən ibarətdir və iki zəngi var. Daha böyük olan zəng, 1857-ci ildə Rusiyanın Tula şəhərində hazırlanmışdır.[6] Qüllənin ilk mərtəbəsində truba çalan mələk heykəlləri var.[1]

Digər məlumatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

16 oktyabr 2008-ci ildə erməni iş adamı Levon Hayrapetyanın sponsorluğu ilə təşkil edilmiş toplu nikah zamanı 500 cütlüyün nikah mərasimi Qazançetsots Kafedralında təşkil edilmişdir.[7]

Aprel döyüşlərindən sonra, atəşkəsdən bəri ən çox ölüm hadisənin yaşandığını nəzərə alaraq, katolikos II Qareqin Qarabağda sülh və təhlükəsizlik üçün dua etmişdir.[8]

Aprel döyüşlərinin ildönümü ərəfəsində, 6 aprel 2017-ci ildə məşhur rok qrupu "System of a Down"-un solisti Serj Tankyan kafedralda erməni dilində "Ter voğormea" (Tanrı, mərhəmət et) liturgiyasını oxumuşdur.

Qarabağ ermənilərinə görə Şuşadakı Qazançetsots Kafedrası tarixi və erməni kimliyinin simvoludur. Separatizm hərəkatı zamanı Zori Balayan başda olmaqla, hərəkatın bir çox öncülləri kafedrala simvolik mənalar yükləyən çıxışlar etmişdir.[9] Şuşa şəhərinin ermənilər tərəfindən işğalından sonra müharibədən zərər görmüş binada dini mərasim keçirməklə ermənilər öz mübarizələrinə dini motivlər də qatmışdır. Diaspora ermənilərinin turist marşrutuna salınmaqla kafedralın simvolik mənası dünya ermənilərinə də çatıdırılmağa çalışılır.[10] Katolikos II Qaregin 2016-cı ildəki bir çıxışında kafedralın Qarabağdakı erməni azadlıq hərəkatının bir simvolu olduğunu vurğulamışdır.[11]

Hal-hazırda, kafedralda br çox dini əlyazmalar saxlanılmaqdadır.[12] Bunlardan ən qədim olanı 1612-ci ildə yazılmışdır. Bundan başqa Əziz Qriqorun ("İluminatiae") nəvəsi Qriqorinin sağ qolu da burada saxlanılmaqdadır.[1]

Qazançetsots kafedralı eyni zamanda Erməni Qriqorian Kilsəsinin Dağlıq Qarabağ üzrə arxiyepiskopu, 1989-cu ildən etibarən Erməni Qriqorian Kilsəsinin Qarabağ yeparxiyasının rəhbəri, Qarabağdakı erməni icmasının əsas din xadimi Pargev Martirosyanın iqamətgahı sayılır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Vardanyan, Mariam. "Օծվեց Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին [Consecration of the Ghazanchetsots Holy Savior Cathedral of Shushi]". Etchmiadzin (erməni). 54 (7). 1998: 113–120. 2018-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-04.
  2. ↑ Thomas de Waal, Black Garden, 2003, NY University Press
  3. ↑ Mkrtchyan, Shahen (1988). "Церковь Казанчецоц [Ghazanchetsots Church]". Историко-архитектурные памятники Нагорного Карабаха [Historical and architectural monuments of Nagorno-Karabakh]. Yerevan: Hayastan Publishing. pp. 183–184.
  4. ↑ Chorbajian, Levon; Mutafian, Claude; Donabedian, Patrick (1994). The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh. London: Zed Books. p. 84. ISBN 978-1-85649-287-4.
  5. ↑ Hasratyan, Murad (2002). "Շուշիի Ղազանչեցոց Ս. Ամենափրկիչ Եկեղեցի [Ghazanchetsots S. All-Savior Church of Shushi]". In Ayvazyan, Hovhannes (ed.). "Քրիստոնյա Հայաստան" հանրագիտարան ["Christian Armenia" Encyclopedia] (Ermənicə). Yerevan: Armenian Encyclopedia Publishing
  6. ↑ Vardanyan, Mariam (1998). "Օծվեց Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին [Consecration of the Ghazanchetsots Holy Savior Cathedral of Shushi]". Etchmiadzin (Ermənicə). 54 (7): 113–120
  7. ↑ "Karabakh's Big Wedding Day Arxivləşdirilib 2018-04-06 at the Wayback Machine". Institute for War and Peace Reporting. 31 October 2008. The couples were married in the churches of Gandzasar and Kazanchetsots in Shushi.
  8. ↑ Azadlıq Radiosu Arxivləşdirilib 2018-04-06 at the Wayback Machine (Ermənicə). 14 aprel 2016.
  9. ↑ Corley, Felix (1998). "The Armenian Church under the Soviet and independent regimes, part 3: The leadership of Vazgen". Religion, State and Society. 26(3–4): 291–355. doi:10.1080/09637499808431832.
  10. ↑ "Shushi City of Artsakh attracts tourists from Armenia and Diaspora Arxivləşdirilib 2017-12-14 at the Wayback Machine". news.am. 7 November 2014. The rebuilt Temple St. Kazanchetsots is a popular place of pilgrimage for tourists from Armenia and the Diaspora.
  11. ↑ (Ermənicə) 9 sentyabr 2016. …ազատագրական մեր պայքարի խորհրդանիշը հանդիսացող Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցում… Arxivləşdirilib 2022-06-12 at the Wayback Machine
  12. ↑ Mkrtchian, Shahen; Davtian, Schors. The Church of Ghazanchetsots // Oskanian, Vartan (redaktor). Shushi: The City of Tragic Fate. Yerevan: Amaras Publishing House. 1999. ISBN 9789993010050. 2018-01-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-07.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]