Mətinin (Metenin) atası Tuman hakimiyyətdə (e.ə. 220-209) olarkən tanhu sözü titul bildirib. Tanhu (“ululuq”, “ucalıq” deməkdir) sonradan yabqu, o isə
Farscadır, M.Kaşğaridə onun yerinə men sözü verilib və “təbii xal” kimi açıqlanıb. Mengü sözü isə “əbədi” mənasında şərh olunub
Ərəbcədir. Türk dillərində dayza işlədilib. Tuva dilində daay avı deyirlər. Fars dilində dayı əvəzinə, xal işlədirlər
Ərəbcədir: xalid (əbədi) və din. “Dinin əbədiliyi” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə “halqa” deməkdir. Cəm forması “xəlaxil”dir. Qoyun saxlamaq üçün düzəldilmiş ağıl bəzi dialektlərdə xalxal adlanır
Farsca qali (gəbə) sözünün dəyişilmiş formasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
yun. chalkos – mis + yun. antos – çiçək
yun. chalkos – mis + yun. pyr – od
yun. chalkos – mis
Ərəb mənşəlidir, xaliq, məxluq, əxlaq sözləri ilə kökdaşdır. Mənası “yaradılmış” deməkdir. Bizdə bodun, qara sözləri işlədilib
Prof. H.Həsənov yazır: bu söz farscadır, “qəzəbli” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
yun. chalkedon
Çiy südün üzünə çiyə və xama deyirik. Mənbələrdə xama yerinə, südbaşı kəlməsi verilib, “südün üzü” deməkdir
Xəmsə, müxəmməs sözləri ilə qohumdur. Ərəbcə “beşinci” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Xaqan sözü ilə bağlıdır. Yerlərdə, qismən kiçik ərazilərə başçılıq edən rəhbərlər özlərini xaqana bənzətmək üçün xan adından istifadə ediblər (Qızıl O
“Butə halında (gənc) olan xan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca xandən (oxumaq) feili ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farscadır, poeziyada “gözəl” anlamında işlədilir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Xanımböcəyi, parabüzən variantları da var. Uç-uç, uçağan sözlərinin sinonimidir, rusca “божья коровка” adlanır
Farscadır, “yaramaz”, “alçaq”, “zəlil” mənasında işlədilir (xar olmaq). Başqa xar sözü də var: xaridən məsdəri ilə bağlıdır, “tikan” deməkdir
Ərəb mənşəlidir, xarab sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Xar sözü “dəri”dir: xaral “keçi dərisindən xurcun”, xarsuq “maral dərisi” deməkdir. Dəməli, xaral “dəridən olan kisə”dir
Ərəb sözüdür, bizdə onun yerinə qıcı (qıcıq törədən, acı) sözü işlədilib. “Zəqqum” da deyiblər (zəqqum alınma sözdür)
Xariq sözü ərəbcə “nəzərdə tutulan çərçivədən, normadan kənara çıxmaq” deməkdir. Adə sözü mənaca adi kəlməsinin eynisidir
Bal, mürəbbə və s. çox qaldıqda bərkiyir və şəkərə çevrilir. Buna xarlamaq deyilir. Güman ki, bu söz qarımaq kəlməsinin dəyişmiş formasıdır, “köhnəl
Bizdə xartut tutun xüsusi növüdür, farslarda isə “krıjovnik” anlamında işlədilir. Hərfi mənası “tikanlı tut” deməkdir
Dialektlərdə “çərşənbə axşamı” (həftənin 2-ci günü) mənasında işlədilir. Poeziyada da rast gəlinir: “Xas gecəsi gördüm duşda…” (M
“Xas (xalis) ay” deməkdir.
Ərəbcə xas sözünün cəmidir, məxsus sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəb mənşəlidir, qədim mənası, “göyərti”, “ot” demək olub, sonra yeni məna kəsb edib. (Bəşir Əhmədov
Bu söz monqol dilində “ilk (böyük) arvad” anlamında işlədilir. Taciklər həmin mənada banu, özbəklər baybice (ehtimal ki, baybikə, yəni böyük arvad) iş
Ərəbcə “şərq”, “günəş” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca xayedir, yumurta deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farscadır, “baltanı və s. kəsər alətləri itiləmək üçün istifadə olunan bülöv daşı (bərk daş)” deməkdir
Xeyir ərəbcədir, xah isə farsca xastən (istəmək) məsdəri ilə bağlıdır. Xahiş sözü də xastən feilindən əmələ gəlib
Birinci hissəsi ərəb mənşəlidir. İkinci hissə isə, əslində, ətər yox, yetər olub. Sonra dəyişib (xəbər-yetər kəlməsi xəbər -ətər formasına düşüb)
Xəbər ərəbcədir, dar isə farsca, hərfi mənası “xəbəri olmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə xəcil sözünün cəmidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Fars mənşəlidir, meşədə bitən ağacın bir növüdür, ruslar ona “белый тополь” deyirlər (“ox” mənalı xədəng sözü də var)
Alim Qafurov ərəbcə olan bu sözün mənasını rusca “выкидыш” kimi açıqlayıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcədir, məxfi sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Fars mənşəlidir. Xak “torpaq” deməkdir, əndaz isə əndaxtən (atmaq) feilindəndir. Sözün hərfi mənası “torpaq atan” anlamını əks etdirir
Ərəbcədir, bizdə “gözər” (seyrək ələk) deyiblər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə xələf sözü ilə kökdaşdır, “sonra gələn (sələfin antonimi), davamçı” deməkdir. Məhəmməd peyğəmbərin davamçılarına xəlifələr deyilib
Ərəbcə “dost” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə “Allahın dostu, istəklisi” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə xolov (tənhalıq) sözünün cəmidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcədir, “maya qatılmış, acıdılmış” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
ər. – əlli
Alınma sözdür, ədəbiyyatda onu bəziləri ərəb, bəziləri isə fars mənşəli hesab edirlər, hər iki dildə işlədilir, amma ərəbdənmi farsa, yoxsa farsdanmı