1. TOXUM Traktor gəlmişdir yeri sökməyə; Dırmıq çəkib, şuma toxum səpməyə (R.Əfəndiyev); DANƏ Bəslər, a kəlim, danələri yer qucağında; Qalxar yaşıl otlar, göyərər hər bucağında (A.Şaiq).
2. toxum bax sperma
3. toxum bax tum 1
4. toxum bax maya II
Toxum
Toxum – çiçəkli bitkilərin inkişafında əsas rol oynayan müstəqil çoxalma orqanıdır.
Toxumun içərisində rüşeym, onun da ətrafında rüşeymin müvəqqəti qidasını təşkil edən ehtiyat maddəsi olur. Hər toxum xaricdən qabıqla örtülür. Toxumun xarici qabıq hissəsi müxtəlif sərtlikdə və rəngdə, səthi isə çopur, qırışıq, hamar, kələ-kötür, tikanlı, tüklü ola bilir.
Çiçəkli bitkilər örtülü toxumlu bitkilər adlanır. Buna səbəb toxumun tozlanma və mayalanma nəticəsində əsas bitkidə qapalı yumurtalıqda əmələ gəlməsi və ilk inkişafını yumurtalıqda əsas bitki üzərində keçirməsidir.
Toxumlar böyüklüyünə və çəkilərinə görə, eləcə də birləpəli və ikiləpəli olduqları üçün çox müxtəlifdir. Onlar cürbəcür rəngdə və formada olur. Toxumdakı ləpə xaricdən qabıqla örtülmüşdür. Qabıq toxumu xarici təsirlərdən qorumaqla yanaşı onun tamlığını təmin edir.
Toxum ciyəsi
Toxum ciyəsi (lat. funiculus spermaticus) — çeçələ barmaq yoğunluğunda yumşaq və girdə bir ciyədir. Uzunluğu 15–20 sm-dir. Qasıq kanalının dərin halqasından başlayaraq kanal ilə xaricə doğru gedir və xayanın yuxarı ucunda tamam olur.
Toxumdaşıyıcı axacaq — lat. ductus deferens
Xaya arteriyası — lat. art. testicularis
Toxumdaşıyıcı axacaq arteriyası — lat. art. ductus deferentis
Toxumdaşıyıcı axacaq venaları — lat.
Dövlət Toxum Fondu
Dövlət Toxum Fondu (rus. Государственный Семенной Фонд) ölkədə məhsul istehsalçılarının yüksək məhsuldar toxumlara tələbatının dolğun şəkildə ödənilməsi məqsədilə yaradılıb
== Tarix ==
“Kənd təsərrüfatının inkişafına dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2015-ci il 2 mart tarixli 1081 nömrəli Sərəncamına əsasən yüksək məhsuldar toxumların istehsal və tədarükünün həyata keçirilməsi məqsədilə Dövlət Toxum Fondu yaradılmışdır.
== Missiya və Hədəflər ==
Toxumun qiymət artımının qarşısının alınması
Daxili bazarda toxumun çatışmazlığın aradan qaldırılması
Ölkə üçün prioritet sayılan bitki toxumlarının tədarükünün təşkili
Toxumçuluq təsərrüfatları ilə birgə fəaliyyətin təşkili
Ölkəmizdə keyfiyyətli toxumların istifadəsinin təşviqi
Toxum satışı və toxumçuluq sahəsində xidmətlərin təşkili
«ToxumArt» satış şəbəkəsinin formalaşdırlması
Toxumçuluq sahəsində xarici əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirlməsi
== Tədarük edilən toxumun istifadəsi ==
Fonda tədarük edilən toxumdan kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarını kənd təsərrüfatı bitkilərinin yüksək məhsuldar sortlarının toxumları ilə təmin etmək, təbii fəlakətə məruz qalan bölgələrdə bitki toxumlarına olan ehtiyacı ödəmək və daxili bazarda toxum çatışmazlığının qarşısını almaq məqsədilə istifadə olunur.
Təbii fəlakətin (sel, yanğın, quraqlıq və s.) nəticələrinin aradan qaldırılması ilə əlaqədar Fondda saxlanılan toxumdan istifadəyə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə yol verilir.
Fondda saxlanılan toxumun satış məqsədilə istifadəsi alıcı tərəfindən onun dəyəri əvvəlcədən ödənildikdən sonra həyata keçirilir
== Qablaşdırılmış toxumun qeydiyyata alınması ==
1. Saxlanılması nəzərdə tutulan toxum partiyasının üzərinə etiket yapışdırılır.
2. Toxumun üzərindəki etiketdə aşağıdakı məlumatlar qeyd edilir:
2.1. bitki;
2.2. sort (populyasiya, xətt, hibrid, valideyn forma);
2.3.
Qlobal toxum anbarı
Qiyamət anbarı — "Qlobal Toxum Anbarı" layihəsidir. Anbarda dünyadakı bütün bitki toxumlarından var.
Bill Qeyts də daxil olmaqla dünyanın bütün zənginlərinin uzun illərdir ki, dağın altında anbar yaratdıqları ortaya çıxıb. "Qlobal Toxum Anbarı" layihəsi 1983-cü ildən bəri Norveçdə həyata keçirilir. Anbar əgər bir gün qiyamət qoparsa, "Nuhun gəmisi" rolunu oynamalıdır.
Əfsanəyə görə Nuh peyğəmbər böyük tufan baş verərkən gəmisinə hər canlı növündən bir cüt götürüb və dünyada həyatın davamını təmin edib.
Norveçin şimalındakı Şpitsbergen adasında, buzlaqların arasında nəhəng bir dağın 130 metr dərinliyində tikilən və 9 milyon dollara başa gələn "Svalbard Qlobal Toxum Anbarı" 2008-ci ilin mart ayından bəri fəaliyyət göstərir. Divarları nüvə bombalarına qarşı belə dözümlü olan anbarda dünyanın dörd bir tərəfindən gətirilən təxminən 4 milyon ədəd müxtəlif toxum saxlanır. Anbar dünyada nüvə müharibəsi və qlobal istiləşmə kimi hər hansı bir fəlakətdən sonra Yerdə həyatın davam etməsi üçün yaradılıb.
Təxminən yüz ölkədəki "bitki mənşəli gen bankları"nda olan toxum nümunələri Qiyamət Anbarı (Doomsday Vault) adlandırılan bu nəhəng anbarda yığılır.
Birləşdirici toxuma
Birləşdirici toxuma — Heyvan orqanlarının əsas hissəsini təşkil edir, həmçinin orqanizmdə əsasən müdafiə və dayaq funksiyasını yerinə yetirir. Birləşdirici toxumanın müxtəlif funksiya yerinə yetirən bir neçə növü var. Bu qrupa lifli, sümük, qığırdaq, qan və piy toxumaları aiddir. Birləşdirici toxumada, adətən, hüceyrəarası maddə çox olur. Birləşdirici toxuma və ya başqa adı ilə daxili mühit toxuması orqanizimdə digər toxumalardan daha geniş yayılmış toxuma növüdür. Bu toxuma latınca adı ilə isə "textus conjuctivus" adlanır. Əsasən dayaq sistemində yerləşir. TDV-BTI
=== Xüsusiyyətləri ===
Onun əsas xüsusiyyətləri isə aşağıdakı formada göstərilir:
Xarici mühitlə birbaşa əlaqədə deyil.
Ümumilikdə toxuma və onun hüceyrələri polyarlıq xüsusiyyətinə malikdir.
Bu toxumanın hüceyrələrində mübadilə prosesi eyni formada gedir.
Bitki toxumaları
Eyni mənşəyə, quruluşa və funksiyaya malik olan hüceyrələr və hüceyrəarası maddələr qrupuna toxumalar deyilir. Bitki toxumaları törədici, əsas, örtük, ötürücü, mexaniki və ifrazat toxuma qruplarına ayırırlar.
== Törədici toxuma ==
Törədici və ya meristem toxumasının hüceyrələri kiçik, incə qılaflı və iri nüvəli olub, bölünmə bacaraqları vardır. Digər toxumaların hüceyrələrinə başlanğıc verərək bitkilərin yaşamı boyu böyüməsini və gəlişməsini təmin edir. Bütün toxumalar törədici toxumadan yaranır.
Onun ayrı-ayrı növləri vardır:
1.Təpə meristem-köklərin və zoğların ucunda yerləşir
2.Yan və ya kambi meristem-gövdədə qabıq və oduncaq arasında yerləşir.Çoxillik bitkilərdə gövdə və kökün eninə böyüməsini təmin edir.
3.Aralıq və ya interkalyar meristem-buğumarasının dibində yerləşir.Tumurcuqları,cavan zoğları uzununa böyüdür.Taxıl bitkilərinin gövdəsi interkalyar yolla böyüyür.
4.Zədə meristemi-bitkinin zədələnmiş yerlərində əmələ gəlir.Yaranı örtən eynitipli parenxim hüceyrələrindən ibarət toxumaya başlanğıc verir.
== Örtük toxuması ==
Bitkini xaricdən örtərək onu ətraf mühitin əlverişsiz təsirindən qoruyur. Yarpaqların və cavan zoğların səthini örtük toxumasının bir növü olan dəricik və ya epiderma ilə örtülür.
Epitel toxuması
Epitel toxuması və ya epitel (q.yun. ἐπί, epi — üstündə, üstündən; q.yun. theleos — örtən, uc) — insan orqanizmindəki 4 əsas toxuma növündən biri
== Növləri ==
Epitel toxuması təsnifatına görə 4 yerə ayrılır:
Örtük epiteli — orqanizmin xarici səthini, seroz qişaların və boşluqlu orqanların daxili səthini örtür.
Vəzi epiteli — bir çox vəzinin quruluşunun əsasını təşkil edir.
Əzələvi epitel
Hissi epitel
== Örtük epiteli ==
Örtük epiteli toxuması orqanizmin daxili mühiti ilə xarici mühit arasında sərhəd rolu oynadığı üçün hüdudi toxuma da adlandırılır. Bundan əlavə, örtük epitelin, həm də mübadilə, müdafiə, sorulma, sekresiya, boşluqdaxili orqanların hərəkətliliyini təmin etmə kimi funksiyaları var. Bunlara misal olaraq müdafiə vəzifəsini yerinə yetirənlərə dəri epitelini, sorulma funksiyasını yerinə yetirən örtük epitelinə bağırsaqların epitelini, ifrazata böyrək epitelini nümunə göstərmək olar. Sonuncusu isə seroz qişaların azad səthini örtür. Bu cür epitel bədən boşluqlarında yerləşən daxili orqanların hərəkətliliyini tənzimləyərək onların kənar törəmələrlə birləşməsinin qarşısını alır.
=== Təsnifatı ===
Örtük epiteli toxuması bir neçə cür təsnif olunur: morfo-funksional xüsusiyyətlərinə, mənşəyinə görə, quruluşuna görə.
Pambıq toxumçuluğu (film, 1980)
Filmdə məhsuldar, uzun lifli pambıq toxumu yetişdirməkdə aqrotexnikanın yeni üsullarının tətbiqindən və səmərəsindən bəhs olunur.
Film Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin sifarişi ilə çəkilmişdir.
Qığırdaq toxuması
Toxuma sözü yunanca histos, latınca isə tela adlanır. Toxuma mənşə və quruluş oxşarlığına malik olan müəyyən funksiya yerinə yetirən hüceyrə və hüceyrələrarası maddələr qurupuna deyilir. Əsas toxumalar epiteli, sinir, birləşdirici və əzələ toxumaları olaraq 4 qrupa ayrılır. Bu həm insanda həm də heyvanlarada qəbul olunan 4 toxuma növüdür.
Birləşdirici toxuma orqanizidə geniş yayılmış toxuma növüdür. Bu toxumanı daxili mühit toxumsıda adlandlırırlar. birləşdirici toxuma 4 əsas qrupa bölünür:
Əsl birləşdirici toxuma
Sümük toxması
Qan və limfa
Qığırdaq toxuması
Qığrdaq toxuması heyvani bir toxuma olub bədəndə birləşdirici toxumanın mexaniki vəzifə görən növlərinə aid edilir. Bu toxuma sümük toxumasıdan fərqli olaraq daha yumuşaqdır. Qığırdaq toxuması fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri də onda hüceyrələr arası maddənin daha yaxşı inkişaf etməsi və sıxılmasıdır. Qığırdaq toxumasını fərqləndirən digər xüsusiyyətlərdən biri də onda qan damarları, limfa və sinir siseminin olmamasıdır.
Sovet Toxumçuları (1952)
Elmi-kütləvi filmdır. Kinolent kənd təsərrüfatının inkişafında seleksionerlərin yeni toxum növləri yetişdirmələrinin əhəmiyyətindən söhbət açır.
Sovet toxumçuları (film, 1952)
Elmi-kütləvi filmdır. Kinolent kənd təsərrüfatının inkişafında seleksionerlərin yeni toxum növləri yetişdirmələrinin əhəmiyyətindən söhbət açır.
Stroma (toxuma)
Stroma (toxuma) — Stroma (yunan dilindən στρῶμα "qat, yataq, örtük") struktur və ya birləşdirici rol oynayan toxuma və ya orqan hissəsidir
.
Səthləri təsnif etməyin bir neçə yolu var: bir təsnifat sxemi toxumaların funksiyalarına əsaslanır, digəri isə onların hüceyrə komponentlərini təhlil edir. Stromal toxuma bədənin dəstəklənməsinə və hərəkətinə kömək edən "funksional" sinifə aiddir. Stromal toxumanı təşkil edən hüceyrələr digər hüceyrələrin daxil olduğu bir matris kimi xidmət edir. Stroma müxtəlif növ stromal hüceyrələrdən ibarətdir.
Stroma nümunələrinə aşağıdakılar daxildir:
irs stroması
buynuz qişa stroması
yumurtalıq stroması
tiroid vəzinin stroması
timus stroması
sümük iliyinin stroması
limfa düyünlərinin stromal hüceyrəsi
multipotent stromal hüceyrələr (mezenximal kök hüceyrələr)
Stromada birləşdirici toxumalara rast gəlinir. Bu toxuma uyğun birləşdirici toxuma qrupuna aiddir. Birləşdirici toxumanın düzgün funksiyası qan damarları və stromal sinirlər də daxil olmaqla parenximal toxumanı qorumaq və yerli stresi azaltmaq üçün orqanlar qurmaq və mexaniki stressi yaymaqdır. Stromal toxuma əsasən birləşdirici toxuma hüceyrələrindən ibarət hüceyrədənkənar matrisdən ibarətdir. Hüceyrədənkənar matris əsasən əsas maddədən — əsasən proteoqlikanların aqreqatlarından ibarət məsaməli nəmləndirilmiş geldən və birləşdirici toxuma liflərindən ibarətdir.
Toxuma
Toxuma (yun.histos lat.tela) — mənşə və quruluş oxşarlığına malik olan, müəyyən funksiya yerinə yetirən hüceyrə və hüceyrəarası maddələr qrupu. Xarici mühitlə vəhdət təşkil edən tam orqanizm tərkibində, ümumi quruluşa və sinir sisteminin bilavasitə təsiri altında davam edən vəzifəyə və inkişafa malik olan tarix boyu meydana çıxmış histoloji elementlər sistemi.
Hazırda insanlarda və heyvanlarda dörd qrup toxuma ayırd edilir:
epiteli
birləşdirici
əzələ
sinir
Epiteli və yaxud örtük toxuması orqanizmi həm xaricdən, həm də daxili səthdən örtür. Hüceyrələri isə sitoplazmatik atmalarla bir-birinə sıx birləşmiş vəziyyətdə olur. Epiteli toxuma əsasən heyvanların dırnaqlarında, buynuzlarında, vəzilərdə, tənəffüs yollarında olur
Epiteli toxuması təkqatlı və çoxqatlı olmaqla iki qrupa bölünür. Təkqatlı epiteli toxuması birsıralı və çoxsıralı olur. Təksıralılardan yastı (mezoteli) epiteli hüceyrələrinin hamısı bir formalıdır. Təksıralı epiteli toxumalardan biri də kubşəkillidir. Təksıralı epiteli toxumasının üçüncü forması silindr şəkillidir.
Çoxqatlı epiteli toxumasına üç formada rast gəlinir: yastı qərniləşmiş (buynuzlaşmış), yastı qərniləşməmiş (buynuzlaşmamış) və keçid (aralıq forma).
Toxumdil (Vərziqan)
Toxumdil (fars. تخمدل) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Vərziqan şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
2006-cı il məlumatına görə kənddə 660 nəfər yaşayır (169 ailə).
Toxumlu bitkilər
Toxumlu bitkilər (lat. Spermatophyta) — ali bitkilərin toxum əmələ gətirən bitkilər qrupu. Çiçəkli bitkilər və çılpaqtoxumlular bu qrupa aiddirlər.
Toxumlu qıjılar
Toxumlu qıjılar (lat. Pteridospermopsida) — çılpaqtoxumlular şöbəsinə aid nəsli kəsilmiş bitki sinfi.
Meyen S. V. Ginkgo — a living pteridosperm // The International Organisation of Palaeobotany Newsletter. 1981.
N 15. P. 9—11.
Əzələ toxuması
Əzələ toxuması — Əzələ toxumaları əksər heyvanlarda müxtəlif növ əzələləri təşkil edən və əzələlərə yığılma qabiliyyəti verən yumşaq toxumalardır. Buna miyopropulsiv toxuma da deyilir. Əzələ toxuması miyogenez kimi tanınan bir prosesdə embrional inkişaf zamanı əmələ gəlir. Əzələ toxumasında aktin və miyozin adlı xüsusi kontraktil zülallar var ki, onlar daralır və hərəkətə səbəb olur. Bir çox digər əzələ zülalları arasında iki tənzimləyici zülal, troponin və tropomiyozin mövcuddur.
Əzələ toxumaları funksiyasına və bədəndə yerləşməsinə görə fərqlənir. Məməlilərdə bunlar üç növdür: skelet və ya zolaqlı əzələ toxuması; hamar əzələ (zolaqsız) əzələlər; və ürək əzələsi. Skelet əzələ toxuması əzələ lifləri adlanan uzunsov əzələ hüceyrələrindən ibarətdir və bədənin hərəkətindən məsuldur. Digər skelet əzələ toxumalarına tendonlar və perimizium daxildir. Hamar və ürək əzələləri şüurlu müdaxilə olmadan qeyri-ixtiyari daralır.
Sinir toxuması
Sinir toxuması — sinir sisteminin əsasını təşkil edən və onun funksiyalarının həyata keçirilməsi üçün şərait yaradan xüsusi strukturlar sistemi olan ektodermal mənşəli toxuma. Sinir toxuması sinir impulsları yaradaraq stimulları qəbul edir və bu impulsları orqanizmi ətraf mühitlə birləşdirərək effektora ötürür. Sinir toxuması orqanizmin toxumalarının, orqanların və sistemlərinin qarşılıqlı əlaqəsini və tənzimlənməsini təmin edir.
Sinir toxumaları sinir sistemini təşkil edir və sinir qanqliyası, onurğa beyni və beynin bir hissəsidir. Onlar sinir hüceyrələrindən - neyronlardan ibarətdir, ulduz formasındadır, uzun və qısa proseslər həyata keçirir. Neyronlar qıcıqlanmanı (afferent, sensor, reseptor və ya mərkəzdənqaçma neyronları) qəbul edir və həyəcanı əzələlərə, dəriyə, digər toxumalara, orqanlara (efferent, motor, motor və ya mərkəzdənqaçma neyronları) ötürür. Sinir toxumaları bədənin koordinasiyalı işləməsini təmin edir.
Sinir toxuması - əsas funksiyanı yerinə yetirən neyronlardan (neyrositlər) və neyronlar üçün xüsusi mikromühit təmin edən neyroqliyadan ibarətdir. O, həmçinin ependimaya (bəzi elm adamları onu qliadan təcrid edirlər) və bəzi mənbələrə görə, kök hüceyrələrə (üçüncü beyin mədəciyinin bölgəsində yerləşdirilib, oradan iybilmə lampasına və hipokampusun dişli girusuna köçürlər) aiddir. ).
Orqanizm toxumaları
Toxuma (yun.histos lat.tela) — mənşə və quruluş oxşarlığına malik olan, müəyyən funksiya yerinə yetirən hüceyrə və hüceyrəarası maddələr qrupu. Xarici mühitlə vəhdət təşkil edən tam orqanizm tərkibində, ümumi quruluşa və sinir sisteminin bilavasitə təsiri altında davam edən vəzifəyə və inkişafa malik olan tarix boyu meydana çıxmış histoloji elementlər sistemi.
Hazırda insanlarda və heyvanlarda dörd qrup toxuma ayırd edilir:
epiteli
birləşdirici
əzələ
sinir
Epiteli və yaxud örtük toxuması orqanizmi həm xaricdən, həm də daxili səthdən örtür. Hüceyrələri isə sitoplazmatik atmalarla bir-birinə sıx birləşmiş vəziyyətdə olur. Epiteli toxuma əsasən heyvanların dırnaqlarında, buynuzlarında, vəzilərdə, tənəffüs yollarında olur
Epiteli toxuması təkqatlı və çoxqatlı olmaqla iki qrupa bölünür. Təkqatlı epiteli toxuması birsıralı və çoxsıralı olur. Təksıralılardan yastı (mezoteli) epiteli hüceyrələrinin hamısı bir formalıdır. Təksıralı epiteli toxumalardan biri də kubşəkillidir. Təksıralı epiteli toxumasının üçüncü forması silindr şəkillidir.
Çoxqatlı epiteli toxumasına üç formada rast gəlinir: yastı qərniləşmiş (buynuzlaşmış), yastı qərniləşməmiş (buynuzlaşmamış) və keçid (aralıq forma).