Posidoni

	Antik fəlsəfə
	Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü; (e. ə. VII yüzilliyə qədər) Orfizm • Homer • Hesiod • Ferekid • Yeddi yunan müdriki • Epixarm
	Qədim yunan fəlsəfəsi; (e. ə. VII–IV yüzilliklər) Milet məktəbi; Fales • Anaksimandr • Anaksimen Elea məktəbi; Ksenofan • Parmenid • Eleyalı Zenon • Melissus Müstəqil filosoflar; Heraklit • Anaksaqor • Empedokl Pifaqorçular; Pifaqor • Filolaus • Hippas • Arxitas • Alkmeon Qədim yunan atomçuları; Levkipp • Demokrit Sofistlər; "Böyük" sofistlər → Protaqor • Prodikus • Qorqias • Hippias "Kiçik" sofistlər → Trasimaxus • Likofron • Kritius • Alkidamas Klassik yunan fəlsəfəsi; 1. Sokrat və sokratçılar:; Kiniklər → Antisfen • Diogen • Bion Boristenes • Kerkidas • Kratet və Hipparxia; Kirenaçılar → Aristipp • Hegesias • Annikeris • Teodorus • Evhemerus; Meqaraçılar → Evklides • Stilpon • Evbulides • Diodorus Kronus; Eretriyaçılar → Elidalı Fedon • Eretriyalı Menedem 2. Platon və erkən platonçular:; Spevsippus • Ksenokrates • Polemon • Krates • Heraklides • Eudoksus • Arkesilaus 3. Aristotel və erkən peripatetiklər:; Teofrastus • Evdemus • Straton • Dikearxus • Aristarxus • Demetri • Aristoksenus
	Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi; (e. ə. IV–I yüzilliklər) Skeptisizm; Pirron • Enesidemus • Aqrippa Epikürçülük; Epikür • Lukretius Peripatetizm; Rodoslu Andronikus Platonizm; Karneades • Kliptomaxus • Filon Larissalı 'Stoaçılıq'; Erkən dövr → Kitiyalı Zenon • Xrisippus • Kleantes; Orta dövr → Panetius • Posidonius
	Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi; I–V yüzilliklər Skeptisizm; Sekst Empirik Stoaçılıq; Seneka • Epiktet • Mark Avreli • Siseron Peripatetizm; Afrodisialı Aleksandr Orta platonizm; Alkinous • Apuleyus • Qalen • Plutarx • Maksim • Filon • Selsus • Teon Neoplatonizm; Roma məktəbi → Ammonius Sakkas • Plotin • Porfirius • Amelius; Apameya məktəbi → Yamblix • Sopater; Perqama məktəbi → Sallustius • Yulian Avqust; Afina məktəbi → Afinalı Plutarx • Proklus • Marinus • Simplikius • Damaskius; İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles • Hipatiya • İoann Filoponus Antik dini təlimlər; Qnostisizm • Hermetizm • Mitraizm; Neopifaqorçuluq → Apollonius • Nikomaxus • Numenius • Moderatus Erkən Xristian fəlsəfəsi; Klement • Origen • Avqustin Avrelius • Boesius • Saxta Dionisius Areopagit

Posidonius
Posidonius
	Ποσειδόνιος
Doğum tarixi	e.ə. 135
Doğum yeri	Apameya (Suriya), Həma mühafəzəsi, Suriya;
Vəfat tarixi	e.ə. 51
Vəfat yeri	Roma, Roma respublikası;
Dövr	Ellinizm
İstiqaməti	stoaçılıq
Əsas maraqları	fəlsəfə
Təsirlənib	Panetius
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Posidonius (yun. Ποσειδόνιος, (e.ə. 135, Apameya (Suriya), Həma mühafəzəsi – e.ə. 51, Roma) antik filosof, orta stoa dövrünün nümayəndəsi.

Həyatı

Suriyanın Apameya şəhərində anadan olmuşdur. Sonra Afinaya köçmüş, orada Panetiusun öyrəncisi olmuşdur. O, uzun müddətli səyahətlərə çıxmış, müxtəlif ölkələrə səfər etmişdir. Eyni zamanda o, elmlə də məşğul idi. Riyaziyyat, fizika, astronomiya, coğrafiya, tarix kimi elmlər onun maraq dairəsinə daxil idi. Demək olar ki o, antik dövrün ən bilikli alimlərindən biri olmuşdur. Bütün bu amillər onun dünyagörüşünü zənginləşdirmişdir.^[1]

Posidonius qırx yaşında olarkən Rodos adasında öz fəlsəfi məktəbini açmışdır. Sonra Romaya gələrək orada bir çox tanınmış adamlarla münasibətlər qurmuşdur. Daha sonra isə Rodosa qayıdaraq orada elmi və fəlsəfi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Məşhur Roma filosofu Sisero və tanınmış siyasi xadim Pompeus Podosda ondan dərs almışdırlar.

Səksən yaşı tamam olduqdan sonra Posidoniusun yenidən Romaya gayıtmış və orada da dünyasını dəyişmişdir.

Əsərləri

Posidonius "Okean haqqında", "Fizika haqqında fikirlər", "Kosmos haqqında", "Əxlaq haqqında fikirlər" kimi çoxlu kitablar qələmə almışdır. Ancaq, zamanımıza onların yalnız bəzi fraqmentləri gəlib çatmışdır.

Posidonius stoaçılığın həqiqəti əks etdirən yeganə təlim olduğunu inkar etmiş və oraya platonizmin ideyalarını da qatmışdır. O həmçinin, Platonun məşhur "Timeus" əsərinə şərhlər də yazmışdır.

Fəlsəfəsi

Fizika

Posidoniusun fizikası monizmin əsasında qurulmuşdur. O hesab edirdi ki, bütün dünya boşluqları olmayan tam vahid bir varlıqdır; onun sonu yoxdur, kürə şəklindədir və hərəkətsizdir^[2]. Onu cisimsiz boşluq əhatə edir. Bu baxımdan onun fikirləri Parmenidesin fəlsəfəsinə yaxınlaşırdı.

Ancaq, Posidoniusun monizmi qədim stoanın monizmi kimi ardıcıl deyildi. Əgər qədim stoaçılarda tanrılar, əql və tale eynilik təşkil edirdilərsə, Posidoniusda bu eyniliyi baş tanrı Zeus və başqa təbiət və tale təcəssümü olan tanrıların örnəyində görürdü. Dünya əslində tanrının hal dəyişməsidir və odlu nəfəs (pnevma) şəklində mövcuddur^[3]. Odlu pnevmadan isə dünyada olan hər şeyin əsasını təşkil edən "toxumlar" ayrılır^[4]. Əslində tanrı bir şəxs deyil, odlu pnevmadır. Onun şəxsiyyəti yoxdur; həm hər şeyə çevrilə, həm də şeyləri özünə bənzədə bilər.

Beləliklə, Posidonius dünyanı vəhdətdə və eyni zamanda bir olan tanrı kimi təsəvvür edirdi. Bu dünyanın (vahidin, tanrının) içində isə başqa tanrılar da vardır. Onlar pnevmadan yaranıb onunla birlikdə ideal aləmi təşkil edirlər. Burada Posidonius Platon idealizminin təsiri altına düşmüşdür. Sonralar isə bu fikir yeni-platonçu Plotinin fəlsəfəsinin əsasını təşkil etmişdir. Posidonius Platonun ideyalarını təkcə dərk olunmaz və uzaq məkanlarda deyil, bu dünyada və təbiətdə də görürdü. Odlu pnevma insanın və təbiətin nəfəs aldığı isti axındır. İnsan ruhu da həmin ideyalar aləminə aiddir. O, odlu nəfəsin daha da incə formasıdır. Bu cür fikirlər Platonun ikili dünya (maddi və ideal) prinsipini pozurdu.

Ruh haqqında

Posidoniusun ruhlar haqqında fikirləri pifaqorçuların təsəvvürlərinə yaxın idi. Bu da ilk növbədə metempsixoz (ruhların köçməsi) inancına aid idi. Onun fikrincə yenidən dünyaya gəlmə prosesi daim baş verir. Ölümdən sonra ruh ayüstü məkanlara qalxır. Orada o dünya həyatında yığdığı bütün pisliklərdən təmizlənir. Sonra təmizlənmiş ruh daha yüksək aləmlərə qalxır. Orada təbiətinə uyğun olaraq ideyaları seyr edir və zövq alır. Ruh orada dünyanın yenidən yanğına bürünməsinə qədər qalacaqdır. Bundan sonra dünya yenidən qübbələrə bölünəcək və ruh özü üçün yeni bədən tapıb dünyaya qayıdacaqdır.

Posidoniusa görə insan ruhla bədənin birliyidir. Ruh isə tanrının bir hissəciyidir. İnsan ruhu daim hərəkətdədir. Maddi dünyada həyat bitdikdən sonra, o bədəndən ayrılıb göylərdə gözəl məkanlarda olur. Bütün ruhlar bədənin yaranmasından öncə də mövcud idilər.

Tale haqqında

Qədim stoaçılar kimi, Posidonius tale ilə bağlı məsələlərə də böyük önəm verirdi^[5]. Tale həm təbiət qanunu, həm də insanın onu yönəldən iradəsidir. Bununla bərabər insan azadlığı da vardır, o da birbaşa onun düşüncəsi ilə bağlıdır. Hər şeyi tale həll etdiyinə baxmayaraq insan bəzən onu dəyişə də bilər. Taleyi dəyişdirmə yollarını isə müdriklər bilir.

İnsan problemi

Posidoniusun insan haqqında təlimində stoisizmin ideyaları ilə birlikdə platonçuluğun da əlamətləri vardır. O, insanın ikili təbiətli olduğunu vurğulayırdı. Onun fikrincə insan müxtəlif səmavi və dünyəvi aləmlərin arasında yer tutur. Cismi baxımdan o ən yetkin varlıqdır və insan bədəni başqa canlıların bədənindən daha üstündür. Ancaq, onun ruhu heç də yetkin (kamil) deyildir. Onun ruhundan daha yüksək qatlarda isə demonlar və tanrılar durur. İnsanın bədbəxtliyi ondadır ki, o heyvanlara bənzər həyat sürür, hər şeydən üstün olan ruha önəm vermir. Halbuki ruh onun daxili tanrısıdır, dünya pnevmasının bir hissəsidir.^[6]

Tarixin fəlsəfəsi

Posidonius tarixin fəlsəfəsi ilə bağlı da fikirlər irəli sürmüşdür. Onun fikrincə bəşər tarixinin iki mərhələsi olmuşdur. Birincisi ən yaxşısıdır — "qızıl" dövrdür. O zaman ibtidai insanlar və tanrılar var idi. Onlar ilahi oda və ideal aləmə daha yaxın idilər. O dövrdə insanlar təbii həyat sürmüş, cinayətlər törətməmişdilər. Onların qanunlara ehtiyacı olmamışdır^[7]. İkinci mərhələdə isə insanlar maddi cəhətdən inkişaf etdikcə mənəvi baxımdan geridə qalmışdırlar. Bundan sonra isə cəmiyyətləri idarə etmək üçün qanunlar yazılmışdır.

Mənbə

Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 175-176. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 175-176. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Лосев А. Ф. История античной эстетики. Т. 5: Ранний эллинизм. М.: АСТ, Фолио, 2000. С. 805–859.
Столяров А. А. К будущему изданию фрагментов Посидония // Философский журнал. 2011. № 1. — С.31–35.
Столяров А. А. Посидоний из Апамеи. В кн.: Античная философия: энциклопедический словарь. Под ред. М. А. Солоповой. М.: Прогресс-Традиция, 2008. C. 607–613.
Тевзадзе Г. В. Универсальный синтез Посидония. Труды Тбилисского университета, 292, 1989, с. 172–175.
Kidd I. G., Edelstein L. Posidonius. V. I–III. Cambridge University Press, 1972–1999.

Həmçinin bax

Stoaçılıq

İstinadlar

↑ Posidonius // Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, 1911.
↑ Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 311.
↑ Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 312.
↑ Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 485.
↑ Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, pp. 313–314.
↑ Посидоний // Философская Энциклопедия. В 5-х т. Arxivləşdirilib 2016-08-28 at the Wayback Machine М.: Советская энциклопедия. 1960–1970.
↑ Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 487–488.

[1] Posidonius // Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, 1911.

[2] Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 311.

[3] Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 312.

[4] Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 485.

[5] Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, pp. 313–314.

[6] Посидоний // Философская Энциклопедия. В 5-х т. Arxivləşdirilib 2016-08-28 at the Wayback Machine М.: Советская энциклопедия. 1960–1970.

[7] Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 487–488.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]