Pirron

Pirron (yun. Πύρρων, təq. e. ə. 360-cı illər[1][2], Elida (şəhər), Qərbi Yunanıstan – təq. e. ə. 270-ci illər[1][2]) — qədim yunan filosofu, skeptisizmin yaradıcısı. Peloponnesus yarımadasının Elida şəhərindən idi.

Pirron
Πύρρων
Doğum tarixi təq. e. ə. 360-cı illər[1][2]
Doğum yeri
Vəfat tarixi təq. e. ə. 270-ci illər[1][2]
Əsas maraqları Skeptisizm
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan müdriki  • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII–IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp  • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV–I yüzilliklər)
Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi
I–V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous  • Apuleyus  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix  • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius  • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • Marinus  • Simplikius  • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles  • Hipatiya  • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Şübhəçilik fəlsəfəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Diogenes Laertius Pirronun dünyagörüşü haqqında xəbər vermişdir[3]. O hesab edirdi ki, heç bir şey haqqında qəti iddia yürütmək olmaz, çünki hər bir insan və ya hər hansı bir varlıq onu fərqli qavrayır (dərk edir və duyur). Eyni şey biri üçün xeyirli, başqası üçün ziyanlı ola bilər. Bu da o deməkdir ki, xeyir və şər əslində yoxdur. Həm də xarici amillər də şeylərin özəlliklərinə təsir edir. Məsələn, daş suda yüngül olur, havada isə ağırdır. Bu da o deməkdir ki, onun çəkisi haqqında qəti fikir yürüdülməz. Buna görə də, dünyanı dərk etmək olmaz. Belədirsə, onda hər bir iddiaya qarşı onu təkzib edən iddia yürütmək olar və onların heç biri başqasından üstün deyildir. Şeylərin təbiətini anlamaq imkansızdırsa, onda insan da bu barədə düşünməməli və həyatını adətlərlə gələn qanunlar üzərində qurmalıdır. Pirrona görə insan hər şeyin həqiqi yada yanlış olduğunu təyin edir və o hər şeyin ölçüsüdür.

Xoşbəxtliyə çatmanın şərtləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Pirron öz fəlsəfəsində xoşbəxtliyin hansı yollarla əldə olunması probleminə diqqət yetirmişdir. Onun fikrincə xoşbəxtlik təmkinlik, sakitlik və iztirabların yoxluğu halıdır, bu da ataraksiya adlanır[4]. Bu hala isə yalnız skeptiklərin dünyagörüşünə yiyələnərək nail olmaq olar. Pirrona görə xoşbəxt olmaq istəyən insan üç suala cavab verməlidir:

  1. Çevrəmizdə olan şeylərin mahiyyəti nədən ibarətdir və onların tərkibi nədir?
  2. Bizim onlara münasibətimiz necə olmalıdır?
  3. Onlara münasibət bildirməyimizdən biz nəyi qazanırıq?[5]

Birinci suala insan cavab tapa bilməz, çünki hər hansı şeyin mahiyyəti ya da onun var olub-olmaması haqqında heç bir iddia yürütmək olmaz. Hər bir iddiaya qarşı onu inkar edən iddia vardır. Deməli, biz bir şey haqqında fikir yürüdürüksə, onun həqiqi ya da yanlış olduğu haqqında heç nə deyə bilmərik. İkinci suala gəldikdə isə insan heç nəyə birmənalı münasibət bildirməməlidir. Bu o demək deyil ki, hər hansı bir şey və ya olay haqqında bizim bilgimiz ola bilməz. Onlar haqqında bizə duyğularımız xəbər verir. Yanlışlıqlar isə onlar haqqında iddialar ortaya qoyanda ortaya çıxır. Üçüncü suala cavab verərkən Pirron deyirdi ki, xoşbəxtliyi axtaran kəs gərək hər hansı bir şey haqqında iddia ortaya qoymaqdan çəkinsin. Bununla da "ataraksiya" halını əldə etmək mümkündür. Belə olan halda isə bu hala çatmış insanı "filosof" adlandırmaq olar (5, 407).

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 123-125. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 123-125. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Flintoff E. Pyrrho and India // Phronesis XXV (1980)88–108
  • McEvilley, Thomas Pyrrhonism and Mādhyamika // Philosophy East and West, Vol. 32, No. 1 (Jan., 1982), pp. 3–35
  • Bett, Richard, "Aristocles on Timon on Pyrrho: The Text, Its Logic and its Credibility" Oxford Studies in Ancient Philosophy 12 (1994a): 137–181.
  • Bett, Richard, "What did Pyrrho Think about the Nature of the Divine and the Good?" Phronesis 39 (1994b): 303–337.
  • Bett, Richard, Pyrrho, his antecedents, and his legacy (Oxford: Oxford University Press, 2000).
  • Striker, Gisela, "On the difference between the Pyrrhonists and the Academics" in G. Striker, Essays on Hellenistic Epistemology and Ethics (Cambridge: Cambridge University Press, 1996): 135–149.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 ABŞ Konqres Kitabxanası. 1800.
  3. ↑ Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, pp. 407–420.
  4. ↑ Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 406.
  5. ↑ Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 407.