ərəb. xətt, fars. xal Gözəlin sifəti mənasını verir. Dastanlarda bəzən gözəl oğlanlar barədə də işlənir
ər. xətt, fars. xal Gözəlin siması, sifəti, camalı. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Baxdı ki, pəncərədə bir qız durub, bir qız durub ki, o necə deyərlər
Bax: xətti-xal.
Bax: xətti-xal. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
1. Baramadan əyrilən sap. 2. İpək parça növü. Qurbani der: zülfün ucu xəyətdi, Qurandakı qulhuvəllah əhətdi, Desələr sərində bu nə halətdi? De ki, bir
Bax: xəyyatə. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
Dərzi, paltartikən. O, şəhərdə qəriblər kimi dolanıb, bir neçə gündən sonra güzarı bir xəyyat dükanına düşdü
1. Baramadan əyrilən sap. 2. İpək parça növü. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Qızıl ov səqərli, köşək dönümlü, Dəyirman madarlı, ac qurd yeyimli, Dovşan
1. Donuz. 2. Heyvan (söyüş kimi işlənir). (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dialektlərdə kobud, dinsiz, varlı mənalarına da rast gəlinir
Kiçik, zəif. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Bax: xıra. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Tamam, ağzınacan. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Özünü xəzinənin içinə salıb xurcununu xırcım-xırcım doldurub düzəldi yola
fars. xəridən – almaq Satınalma, alma. Dastanlarda xırd eləmək – satmaq mənasında rast gəlinir. Ay ağalar, gəlin sizə söyləyim, Yalquz daşdan olmaz di
Bax: xirqə.
Bax: xirqə. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
Üzə qabarmaq, xorlamaq, donquldamaq, mırıldanmaq. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Oğru. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Alacalardan aşanda, Ərzurumu dolaşanda, Qənimlərtək savaşanda, Gözü qanlı xırsız gördüm
1. Tamahkar; xəsis. 2. Donuzu olan. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Bax: xişm. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
Bax: xırd.
1. Satın almaq, pulla almaq (mal, əşya). 2. Satıb başdan eləmək.
Bax: xirid eləmək.
1. Alıcı, müştəri. 2. Məcazi mənada: bir şeyin qiymətini bilən, başa düşən; sərraf. Yavaş get, yavaş get, kimin yarısan? Hansı bəxtəvərin xiridarısan?
1. Bez və ya qumaş parça. 2. Dərvişlərin geydikləri qaba yundan uzun ətəkli üst geyimi. Katiblər dərs alar, vədə sin gözlər, Ömür başa yetən vədə sin
1. Bez və ya qumaş parça. 2. Dərvişlərin geydikləri qaba yundan uzun ətəkli üst geyimi. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Çənlibeldən dud eləyib
ərəb. xirqə, fars. ...puş Xirqə geyən dərviş. Yatmışdım mən də, qəmə duş oldum, Oyandım qəflətdən xirqəpuş oldum, Kamandar ovçuya mən də tuş oldum, So
Bax: xişm.
Acıq, qəzəb. Xişm ilə adam öldürür, Yerişi qandır bu gələn. On dörd gecəlik ay kimi İşıq salandır bu gələn
Acıq, qəzəb. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Mənəm şiri-nərtək meydanda gəzən, Xişm ilə düşmanın bağrını əzən, Tülək tərlan kimi havada süzən, Sonra yax
Xəyal. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Bu xiyal ilə onun təpəsindən bir əmud yendirdi. (“Dəmirçioğlunun Çənlibelə gəlməyi”)
Xidmətçi. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Müəllim, molla mənaları ilə yanaşı, tacir mənasında da işlənir. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dastanda tacir mənasında rast gəlinir
Bax: xotkar. Milçək vızıldadı, uçdu havaya, Yağın süzdüm üç yüz altmış tavaya, Yüklədim ətini doxsan dəvəyə, Xodkar üçün göndərdim mən leşini
Bax: xonça. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Çənlibeldə köçüm, qonum, Atlasdan biçilər donum, Ortadan qalxmaya xonum, Gündə yüz qonağım ola!
Şirniyyat, meyvə və başqa hədiyyələr qoyulmuş bəzəkli sini, tabaq və s. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Koroğlu ilə Nigar xanım atdan düşüb süfrə başınd
Bax: xotkar. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Xonkar söz vermişdi ki, Qulu bəy Koroğlunu öldürsə, qızı Dünya xanımı Qulu bəyə verəcək
Hər iki cinsin əlamətləri olan. Şah Abbas dedi: – Abbas, Sarı Xoca anadan doğma xonsadı. O, həmişə arvadlar içərisində olub
Hürkmək, hürküb çəkilmək. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Padşahım, gəl sənə xəbər verəlim, Bədoydə nişana neçə gərəkdi? Səksənib, xorruyub, səqinəndə o
Xor baxmaq, təhqir etmək. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Bax: xoyrat. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Səhər-səhər çəmənlərdə gəzərsən, Söylü bəylər məclisində məzəsən
1. Satqın. 2. Çirkin. Bülbüləm, dala qonaram, Zərgərəm, gümüş yonaram, Ha bu dərdə mən yanaram, Xoryat söz məni dağladı
1. Qaba, kobud; sevgisiz. 2. Fərsiz. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dialektlərdə satqın, çirkin mənasında da işlənir
Bax: xoşnişin.
Gözəl görünüşlü, qəşəng. Ay ağalar, gəlin sizə söyləyim, Üzülməsin əldən əli bu bəyin! Cənnəti-əlada, baği-behiştdə Xoşnişin döşənsin yeri bu bəyin!
Bax: hotaz. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
1. Hökmdar, başçı. 2. Türkiyə (İstanbul) sultanı. Sizə haradan xəbər verim, Əhməd Xotkardan. Süsənbər Əhməd Xotkarın nişannısı idi
1. Hökmdar, sultan, başçı. 2. Bax: xonkar. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dastanlarda xonkar, xodkar, xudkar şəklində də işlənir
Xasiyyət, təbiət. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Bir xələt biçərəm Eyvaz boyundan, İncimərəm xasiyyəti- xoyundan, Kəsin tunculardan, qırın qoyundan, Ye
Qaba, tərbiyəsiz, bədxasiyyət. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Bax: xoryat. Güləndəm heç söyməz xöryət, Xöryətə yaraşmaz şəryət. Qaşmağa da qoymur qıryət, Danışmağa dil qalmadı