Ot adıdır, həmişə yaş (sulu) olur, ça “su” deməkdir. Görünür, sulu anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov
Mənası “iki dağın arasından axan çayın məcrası” deməkdir. Hərfən “çay yeri” anlamını verir. Çay isə “su” deməkdir
1. Bu barmağın adı mənbələrdə çiçamuq, çocuq, çoşqa formalarında da qeyd edilmişdir. (Qaqauzlar buna “ən kiçik barmaq” deyirlər)
Çilə kimi də işlədilir, farscadır, yay-oxun girişinə deyirlər. Görünür, giriş 40 sapdan (ipdən) eşilirmiş (çillə “qırx” deməkdir)
Fars mənşəlidir, çeşmə “göz” deməkdir, -ək kiçiltmə mənalı sözlər düzəldir (müq. et: kal-ək, yəni “kal təhər, yetişməmiş”, mıx-ək, yəni “mixək” və s
Evirmək kimi də qeydə alınıb. Devirmək sözü ilə qohumdur. Güman ki, əyirmək sözü ilə kökdaş olub. (Bəşir Əhmədov
Çevirmək feilindən -ə şəkilçisinin vasitəsilə əmələ gəlmiş isimdir. Çevirmək, çevik, çevrə kimi sözlərin etimonu (etimoloji, ilkin kökü) çev sözüdür,
Çevirmək sözü ilə bağlıdır, kökü çevr yox, çevir kimi başa düşülməlidir (orfoqrafiyada da i saxlanılmalıdır)
Güman olunur ki, çənə sözü ilə kökdaş olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Koroğlu”da bu söz atın qabaq ayaqları mənasında işlədilib. Bəzi dialektlərdə çənə mənasını əks etdirir
Əbu Həyyan (1256-1344) yazır ki, türk dillərində çüçkürmək sözü var. İndiki “asqırmaq, öskürmək” anlamlarına uyğun gəlir
Çə hissəsi “su” anlamı ilə bağlıdır. Şehli ot üzərində açılan izdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu söz qədim mənbələrdə çokan kimi verilib, “zərbə” anlamı ilə bağlıdır. Ruslardakı чеканка kəlməsi də bizdən keçib
Çələb “tanrı” deməkdir, çələb-i isə “tanrıya layiq, alicənab” anlamında işlədilir. Kişi adı olan Çələbi də bu mənanı əks etdirir
“Söykənmək” mənasında çölə feili olub. Çəlik həmin feildən düzəlmiş isimdir. Çölə feili çəl şəklinə düşüb, ondan da çevik qəlibi üzrə çəlik kəlməsi əm
Çəlim – “qiyafə” (zahiri görkəm) deməkdir. Çəlimsiz “gözəl görünməyən”dir, “Zəif” mənasında da işlədilir
Xalis türk sözüdür, qədim özbək (çığatay) dilində çəllək kimi işlədilib və “vedrə” mənasını əks etdirib
“Su” anlamını verən çək, çisək kimi sözlər ilə qohumdur və “su sevən” (bitki) deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Farsca hər ikisi əyri anlamını əks etdirir, sinonimlər birləşməsidir; “naz-qəmzə” deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Alimlər bunu Çin dili ilə bağlayırlar (onlarda çjan kimi işlədilir) və “şərab qabı” kimi yozurlar. Badya yerinə, çinlilər çönək sözündən istifadə edir
Farsca çənbər “çevrə”, “dəyirmi” deməkdir, çənbərək isə onun kiçiltmə formasıdır, samovarın odluğuna da deyirlər
Çənbər farsca “dəyirmi” deməkdir. “Əqrəb”in sinonimidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Dırnaq”, “pəncə” mənasını əks etdirən çəng sözü ilə bağlıdır. Bir əlin barmaqlarının (dırnaqlarının) tutumu qədər olan miqdarı (горсть) bildirir
Farsca kökü çənq (çəng) sözüdür, “pəncə”, “dırnaq” deməkdir. Dırnaqla yaralamaya çənqe (çəngi) deyirlər
Həyasız adamlara, xüsusən də qadınlara el arasında çəngi deyirlər. Bu söz qaraçılarla bağlıdır; göbəyini oynadaraq rəqs edən qaraçı qızlarına çəngi de
Bu söz “çirkli” mənasında işlədilir. Fars mənşəlidir və əsli “pəçəl”dir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Güman ki, fars mənşəlidir və çəhar pər (və ya çəharpərək) kimi olub. Pərək indi “pərdə” (burun pərdəsi, qoz ləpələrini ayıran pərdə) anlamını əks etdi
Əl çalmağa həm də çəpik çalmaq deyirk. Bu, çap sözü ilə bağlıdır, təqlidi sözdür: “çap-çap edərək əl ilə səs salmaq” deməkdir
Çəpiş sözündən əmələ gəlib. Ağa öz nökərinə ildə hər 15 keçi üçün bir çəpiş verirmiş. (Bəşir Əhmədov
Xəstəlik adıdır, vərəm sözünün sinonimi kimi işlədilir. El arasında “adamı çərlədir” cümləsi az işlədilmir
Bu sözün əsli çəhar və su kəlmələrindən ibarətdir. Çahar farsca “dörd”, su isə ərəbcə “tərəf” deməkdir
Fars sözüdür, çəhar çube hərfi mənası “dörd (çər) ağac (çube)” deməkdir, çünki pəncərə (qapı...) çərçivəsi dörd qoldan ibarət olub
Fars sözüdür, çahar və yek kəlmələrindən əmələ gəlib, “tamın 1/4-i” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Kökü (çərənd) farscadır, “hədyan danışmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Osetin sözüdür, “qartal” deməkdir. Həm xalq adıdır, həm də şəxs adı. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Mənbələrdə çər sözü həm isim (запор), həm də feil (гноиться, засорить) kimi verilib. Çərləmək və çərlətmək sözlərinin də şərhi verilib: bərkimək, dur
Tumanbağını salmaq üçün şalvarda və s. belboyu dəyirmi boşluğa deyiblər, çırmalama sözü ilə qohumdur, “qatlanmış yer” deməkdir
Həftənin altıncı günü şənbə adlandığından farslarda bazar – “yekşənbə”, bazar ertəsi – “düşənbə”... adlanır və üçüncü günə “çərşənbə” (dördüncü şənbə
Çitəmək sözü ilə bağlıdır, “ilişdirmək”, “hörmək”, “topluluq” anlamlarını əks etdirir. Ehtimal ki, çit kəlməsi də buradandır, çünki o da “toxumaq, hör
Çadır sözü ilə qohumdur, əl çadırı da deyiblər, fars mənşəlidir: çəhar (dörd) və tar (ip) sözlərindən əmələ gəlib
Güman olunur ki, “çıxmaq” anlamı ilə bağlıdır. Çıxarlıq –çıxardıq –çıxardaq –çəyirdək ardıcıllığı üzrə formalaşıb
Sözün əsli səyirtkə kimi olub, səkmək, sıçramaq tipli kəlmələrlə eyni kökə malikdir. Çəyirtkə sıçradığı üçün bu adı ona veriblər
Xörək adıdır, bişirəndə çıxardığı səslə bağlı belə adlanıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Çıxmaq feili ilə daş (dışarı, kənar) sözlərindən əmələ gəlib. “Kənara çıxarılan, atılan” mənasını əks etdirir
Kökü indi işlənməyən çıl feilidir, (çıldır sözü də burdandır) “Ağlını itirmək” deməkdir. Çılğın feildən düzəlmiş sifətdir
Qaraqalpaq dilində “parlaq” (блеск) anlamında işlənib. (yıl, yəni od, alov sözü ilə qohumdur. Çilçıraq ilə də qohum ola bilər
Çaqıl forması da mövcuddur. Su axarkən bir-birinə, ya da iri daşlara toxunaraq (çaxılaraq) səs salan xırda daşlara deyilir
Qırpmaq sözü “kəsmək” deməkdir. Biçindən sonra yerdə qalan hissə “qırpı” adlanıb. Çırpı da bununla qohum ola bilməzmi? Qırpıq (kəsik), qıt (kəsilmiş)
Qədim sözlərdəndir. Ev ustaları divarda, yerdə iz salmaq üçün uzun bir ipi tozlamış (təbaşir, əhəng və s
Bunun müxtəlif növləri olub: 1) qan çibanı (furunkul), 2) göz çibanı (itdirsəyi), 3) ərgənlik çibanı (üzdə sızaqlar), 4) atəş çibanı (прыщ) və s