Ay; gözəlin surətinə, qaşlarına işarə kimi də işlənir. Sərim qurban olsun beylə naqqaşa, Gətirdin dəstimi damana, Gülgəz! Ağ üzdə xallara, mah qələm q
Balıq. Dəryada mahılar, havada quşlar, Alagöz ceyranı çölə düşübdü. (“Səyyad və Sədət”) * Dəryala
Bax: mahı.
fars. mah, ərəb. mənzər Üzü aya bənzər; məcazi mənada: gözəl. Nə müddətdi hicran dağı çəkən can Çarəsiz dərdimə dərman gəlibdi
1. İşıqlı, parlaq ay. 2. Məcazi mənada: gözəl. Səhər seyri bir ov çıxdı qarşıma, Könül sevdi sənin kimi maralı
Bax: mahi-mənzər.
Mahmız; atı mahmızlamaq üçün çəkmənin dabanına taxılan şiş dişli kiçicik dəmir çarx. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Zərif ipək parça. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Atı sürmək üçün qarnına vurmaq, ata mahmız vurmaq. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Bəhanə. Lazım budu ki, özümü xəstəliyə vurum. Mahna eliyib özünü xəstəliyə vurdu. (“Nəcəf və Pərzad”)
Bax: mahitab.
İşıqlı, parlaq ay. Dastanlarda müxtəlif variantlarda rast gəlinir: mahtaban, mahu təvan, mahi-təvan. Qarşıda əyləşib bir sultan kimi, Canım alır zalım
Mancanaq (daş atmaq üçün qurğu). (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
İlan. Sən ki ovçusu deyilsən, Marınan nə işin var? (“Səyyad və Sədət”) * Fələk xarab etdi abadanları, Zülmlə söndürdü
ərəb. məta sözünün canlı dildə işlənən forması Müasir dildə “qiymətli, az tapılan şey, əziz şey” mənasında işlənir
Miyoldamaq, həsrətini çəkmək. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
ərəb. məzərrət 1. Ziyan, zərər. 2. Mərdimazar, müzür. Dastanda 2-ci mənada işlənib. Dialektlərdə dələduz mənasına rast gəlinir
1. Məscidlərdə qiblə tərəfdəki divarın içində oyuq yer (önündə namaz qılınır). 2. Qiblə. 3. Məcazi mənada: inanılan yer
Məhəmməd peyğəmbərin (s.a.s.) göyə çıxması və Allahla danışması. Nərdivan; çıxılacaq yer, yüksəklik mənaları da var
Qərb, günbatan mənasında işlənir. Qərb, qürub sözləri ilə flektivlik cəhətdən eyniköklüdür. Məğribnən məşriqi seyr elədim, Viranə şəhərdə bir pəri gör
Bax: məxşuş.
Sevgili, istəkli, dost. Flektivlik baxımından həbib (dost) sözü ilə eyniköklüdür. Alimləri yazı yazar, mənadı, Gülləri var – min dərdlərə davadı, Gözə
1. Əsr. 2. Ara. 3. Sıra. 4. Zaman. 5. Fürsət. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Qarışıq, qarma-qarışıq. İğtişaş sözü ilə flektivlik baxımından eyniköklüdür. Haraya baxıram, hava məxşuşdu, Gördüyüm oylaqlar yadıma düşdü
Milçək. Arı şirə çəkir yazda çiçəkdən, Nə çıxar boş yerə yalan deməkdən! Bir fayda axtarma məkəs – milçəkdən, Şanında tapılar bal desəm, olmaz!
Bax: məkkara.
Məkrli, hiyləgər, aldadıcı. Dünyaya düşənlər qismətin yeyər, Kamillər agahdı, cahillər uyar, Sehrkardı, işin bilənlər duyar, Vəfasızdı, həm məkkara dü
Xoşa gəlmək. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Mələk sözünün cəmi, mələklər. Məlayikə şəklində də işlənir. Gərdəni çəkilmiş tazə sürahı, Məlayik hurizən bir bəşər olsun
Nəmər, muzd. Üç gündən sonra mənim bacım Pəri xanımın toyudu, gələrsən ora, toy məclisində oxuyarsan və çoxlu da məmər yığarsan
Ağlayıb inləmək, sızlamaq; (munlamaq) məhzun olmaq. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Bağırtmaq, böyürtmək. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Sığınacaq, daldalanacaq, məskən; yer. Günbəzlərdə etdim mənzili-mava Ədalət olmadı yetişsin hova. (“Dilsuz və Xəzangül”)
Hey! (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Səs-küy, qalmaqal, qovğa, dava-dalaş, həngamə. Dialektlərdə yığıncaq, məclis mənalarında da işlənir. Gəl biçarə Nəcəf, fəhm et alimlər həyatına, Mərək
Ölüm, vəfat. Bu söz mərgümüş sözünün tərkibində də işlənir. Cəhənnəm mərgini sənə qıllam nuş Fayda verməz sənə qəvi xan, haramı
Tərifli, adlı-sanlı, məşhur, şöhrətli, tanınmış. Flektivlik baxımından tərif sözü ilə eyniköklüdür. Qurbani der: göz gözlədim, göz aldım, Səmağ oldum,
Bax: vəsmə. Məsməni çəkibdi qələm qaşına, Ağ ipək çalmanı salıb başına... (“Əsli və Kərəm”)
Şərq, gündoğan. Şərq sözü ilə flektivlik baxımından eyniköklüdür. Axşam olcağın məşriqdə batdı şəms, doğdu qəmər, Yer üzünə qülqülə düşdü ki, oldu ta
Gəlinə, qadına bəzək vuran şəxs. Bir nəfər məşşatə gəldi ki, qızın başını bəzəsin. (“Arzı-Qənbər”)
1. Əmtəə, satlıq mal. 2. Var-yox. 3. Sərmayə. Flektivlik baxımından əmtəə sözü ilə eyniköklüdür. Hüseyn sözün nə gizləyər, nə dana, Nə yaranar, daha d
Bax: matah. Ay ağalar, gəlin sizə söyləyim, Yalquz daşdan olmaz divar deyərlər, Bəzirgansan, aç mətahın, xırd elə, Alanlar yükündə nə var, deyərlər
Tələb olunan, arzulanan, istənilən şey; arzu, istək. Flektivlik baxımından tələb sözü ilə eyniköklüdür
Mırıldanmaq. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Dağın beli. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
1. Büllur şüşə. 2. Qızıl və gümüşdən olan bəzək şeylərinin üstünə çəkilən xüsusi təbəqə, incə və parlaq naxış
Bax: nimtənə. Alışan külk geysən ziba mintənə, Qızılgüllər ağ buxağa düzsənə. Gümüşdən aşırma, almasdan tənə, Başda Kişmir işi tirmə şal gərək
fars. mir + ərəb. qəzəb Cəllad. Əmr elədi ki, mirqəzəblər, qulamlar köç tədarükünü görsünlər. (“Dilsuz və Xəzangül”)
Bənzər, oxşar. Hüseynalı xan Qurbanini görəndə baxdı ki, vallah, bir gözəl oğlan gəlib onun yanında dayanıb ki, misli-manəndi dünyada yoxdu
1. Bel, kəmər. 2. Orta, aralıq, ara. Doymamışam şəkər kimi dilindən, Qorxum yoxdu mənim heç də ölümdən, Sarılıbsan incə miyan belimdən, Aman Kərəm, mə