Yuxu, röya. Dur xab etmə çeşmə üstə, Bir qulaq ver mən şikəstə. Qoşun gələr dəstə-dəstə, Dur, yatmağın çağı deyil
Yuxu, röya. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Qoşun çəkib dörd yanımız alarlar, Bu xabi-qəflətdən ayıl, Eyvaz xan! Bizi tutub o zindana salarlar, İyid olm
Qəflət yuxusu. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
Xərac sözünün təhrifidir. Könül, sənə vəsfi-halım söyləyim, Yarəb, bu dünyada necolur könlüm? Hərdən dərviş olur, hərdən dilənir, Hərdən bəzirgandan x
Xədim; xidmətçi. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Gördü bir neçə saray adamı qabaqda, onların arxasınca əllərində çovgan olan bir neçə xacə, sonra isə Ni
Torpaq. Fələk, sənlə əlləşməyə bir belə meydan ola, Tut əlimi, fürsət sənin, lütf ilə ehsan ola. Getmiş idim mürşüdümə dərdimə dərman qıla, Mən nə bil
Torpaq. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Koroğlu ürəyində: “məni qolu bağlı, boynu zəncirli görüb kişiləşirsən?” – deyib, sözünə belə davam etdi: Məni xa
fars. xak – torpaq, pa – ayaq 1. Ayaq basılan yer. 2. Astana, kandar. Səyahət eyləyən Nəzakət xanım, Seyrəngah sizindi, gəz, qayıt indi
fars. xak – torpaq, pa – ayaq 1. Ayağın torpağı; ayaq basılan yer. 2. Astana, kandar. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Qırram qoşununu xaki-pay kimi, Bir
Qədim türk xalqlarında hökmdarlara verilən ad, titul. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Düşmanın üstünü quştək aldıran, Aslanlar dişindən ovlar saldıran,
Bax: xələt. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dəlilərin dördü də şahanə xalat geyib Koroğlunun hüzuruna gəldi
Mal-qara saxlamaq üçün ətrafı hasarlanmış yer; ağıl. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Hər gün səhər dan yeri ağaranda Alı kişi ilxını çölə aparar, bütün
Bax: xalicə. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Kiçik xalı, kiçik türk xalısı, məbəd xalısı. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Məcazi mənada: yetkin olmayan, təcrübəsiz, püxtələşməmiş, hazırlıqsız. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Uca dağları döşlətdin, Ağır alaylar boşlatdın, Y
Qarşısındakını xam, təcrübəsiz, anlaqsız, xəbərsiz sayaraq, bundan istifadə etməyə çalışmaq. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
Susdurmaq.
Bax: xamuş eləmək.
Dinməz, susmuş, sakit (halda). Əmr şəklində: xamuş! – sus! dinmə! sakit! səssiz! Şikara çıxanda nəyə tuş oldun? Dərdin nədir, iltimasa gəlmisən? Nə di
Susmaq.
Ev, otaq. Sallana-sallana çıxdı xanadan, Ay həzərat, gedən ceyran mənimdi! (“Əsli və Kərəm”)
Bax: xana.
Ev-eşik, ata yurdu, ocaq, məskən, dudman. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Kəsiblər dörd bir yanımı, Dağıdarlar xanmanımı, Axıdarlar al qanımı, Bir umudu
Xanım. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Tikan. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Çənlibeldə qar görünür, Güllər mənə xar görünür, Günüm ahü zar görünür, Bir qaydıma qalan yoxdu
Tikan. Ucundan çəkərsən çox ahu-zarı, Köməyinə çatsın yaradan barı. Fələk gülə düşman yaradıb xarı, Əbəs düşüb bu sevdaya gedirsən
Özündən naxışları olan parlaq ipək parça. Hüseyn deyir: mayıl oldum Gülxara Geyinibdi atlas, ziba, gül, xara, Qorxuram ki, qismət ola gül xara, Bağban
Xərac. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
1. Seçilmiş, xüsusi; məxsus. 2. Əsil, nəcabətli. İgidlər xasısan, özün mötədil, İgidlər sözünə mən ollam qail
1. Seçilmiş, xüsusi, məxsus. 2. Əsil, nəcabətli. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Cəmi dəlilərin xası, Meydanda var mərd davası, Koroğlunun qoç balası, B
Tərkibində süd şirəsi olan iri çiçəkli və içi xırda toxumlarla dolu qozaşəkilli meyvə verən bitki. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dastanda təşbeh kimi
Sevinmək. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Xeyli sözünün canlı danışıqda işlənən forması, nəfər mənasını verir. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Baxdılar ki, atın üstündə bir qız xeylağı var
Ölmüş adamın xatirəsinə verilən yemək; ehsan. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Koroğlu dedi: – Ay qarı, qorxma, gecə bayıra çıxıb atana xeyrat vermək ist
Ox (silah). (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Xədəng ox şəklində də işlənir (mürğ quş, qızıl-qırmızı, uzundraz kimi komponentlərin hər ikisi eyni mənanı v
Ox (silah). Klassik şeirdə gözəlin kirpiyi oxa (xədəngə) bənzədilir. Dastanlarda həm həqiqi, həm məcazi mənalarda işlənməsinə aid nümunə var
Evin birinci mərtəbəsindən ikinci mərtəbəsinə və ya çardağa çıxmaq üçün tavandan açılan kiçik qapı (yan tərəfə deyil, aşağıdan yuxarı qaldırılmaqla aç
Xəlq olunmuşlar, xidmətçi qadın, cariyə, kölə qadın. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
Üst geyimi. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Bir xələt biçərəm Eyvaz boyundan, İncimərəm xasiyyəti-xoyundan, Kəsin tunculardan, qırın qoyundan, Yeyin, də
Hədiyyə vermək, xələt vermək, xələt geydirmək, hökmdarın könlünü xoş etmək. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)
1. Gülən, üzügülər, şən. 2. Məcazi mənada: klassik ədəbiyyatda tamam açılmış gülə bənzəyən gözəlin üzü mənasında işlənmişdir
1. Gülən, üzügülər, şən. 2. Məcazi mənada: klassik şeirdə gözəlin üzü açılmış gülə bənzədilir. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Açılıbdı sinən gülü, Dön
Gülüş, gülümsəmə. Eşqin sövdasına aşiq düşəndə, Eləməz nəsihət heç əsər, nədi? Bülbültək tutulur, heç olmaz xəndə, Verə yar yolunda can, bu sər nədi?
Ulaq, uzunqulaq, eşşək. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Girrəm meydana ər kimi, Durram qabaqda nər kimi, Düşmən boylanar xər kimi, Qaçırtmaz meydandan m
Bac, vergi. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Eyvazım xərac alanda, Hələbə talan salanda, Düşmən çox, sən tək olanda, Hirslənib coşduğun varmı?
1. Palana bəzək üçün tikilən rəngbərəng iri muncuqlar. 2. Məcazi mənada: dəyərsiz, qiymətsiz. Xərmöhrə gətirib ləldir deyər, Doğru söz deyərsən, təbin
Sədəf. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Ədəbiyyatda üzük mənasında da işlənir. Atı çapdım Çənlibelin düzünə, Qurban olum şagirdinin gözünə, Xırda xətəm
ərəb. xətt, fars. xal Gözəlin sifəti mənasını verir. Dastanlarda bəzən gözəl oğlanlar barədə də işlənir
ər. xətt, fars. xal Gözəlin siması, sifəti, camalı. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Baxdı ki, pəncərədə bir qız durub, bir qız durub ki, o necə deyərlər
Bax: xətti-xal.