is. [ər.] Gözəl xətti olan adam, gözəl yazı yazan adam. [Vaqif] …bir şeir Tiflisin və valinin mədhinə, bir ayrısını da vəliəhdə ithaf olaraq yazdı, üz
is. Gözəl xətlə yazma sənəti
is. [ər.] 1. köhn. Döyüşü hazırlama və aparma sənəti, döyüş üsulları; taktika. Düşmənin xətti-hərəkəti
is. [ər. xətt və fars. xal] klas. Gözəlin sifəti mənasında. Qoymazsan baxmağa xəttü xalına; Tamaşayi-camalını kəsibsən! M
sif. Xətt kimi, xəttəoxşar, xətt şəklində. Xətvari yarpaq
is. [ər.] 1. Bir şəxsin və ya şeyin insan fikrində, təsəvvüründə təcəssüm edən surəti; təxəyyül. Onun xəyalı heç vaxt gözümün qabağından getmir
is. [ər. “xəyalət” söz. cəmi] 1. Əsli olmadığı halda gözə görünən mövhum surət; həqiqətdə deyil, yalnız xəyalda, fikirdə, təsəvvürdə olan şeylər; xüly
bax xəyalpərəst
bax xəyalpərəstlik
zərf Xəyalında, fikrində, təsəvvüründə, zehnində; fikrən, zehnən. Xəyalən sənin yanındayam. Xəyalən onun surəti gözümün qabağında canlandı
[ər.] bax xəyal 1-ci mənada
sif. 1. Əslində olmayıb, göz qabağına gətirilən, təsəvvür edilən, xəyalda canlanan; qeyri-həqiqi, qeyri-real
“Xəyallanmaq”dan f.is
f. Dərin fikrə, xəyala dalmaq, keçmişləri göz qabağında canlandırmaq; fikirləşmək. Şərifzadə öz-özünə xəyallanır, gözünün altından qarovulçuya baxır,
sif. və is. [ər. xəyal və fars. …pərəst] Xəyala, düşüncələrə qapılmağı sevən, ona mail olan; xülyaçı
is. Xəyala, düşüncələrə qapılma; xəyalpərvərlik, real həyatdan uzaqlaşıb fantastika aləminə getmə; xülyaçılıq
sif. [ər. xəyal və fars. …pərvər] bax xəyalpərəst. [Xasayoğlu Adiləyə:] Hələ ilk gəncliyində [İlyas] xəyalpərvər idi
baxxəyalpərəstlik
is. Həqiqətdə mümkün olmayıb ancaq xəyalda ola bilən şey; xülya. [Hacı Kamyab:] [Fərman] qoy xəyalplovdan nə qədər yeyəcək, yesin
is. [ər.] 1. Özünə olan etimaddan sui-istifadə edərək dönüklük etmə; xainlik, xaincəsinə hərəkət, etibarsızlıq
sif. və is. Xəyanət edən; xəyanətkar, xain. Çünki xəyanətçisiz cümlə müsəlmanlara; Mənzilinizdir səqər, oxutmuram, əl çəkin! M
is. Xəyanət etmə, xain olma; xəyanətkarlıq
sif. [ər. xəyanət və fars. …kar] Xəyanət edən, xəyanətçi; xain, satqın, etibarsız. [Hüsnübəyim:] Mən ölümdən qorxmuram, ancaq məni o dünyaya xəyanətka
is. Xəyanət etmə, xainlik etmə; xainlik
is. [ər.] köhn. Dərzi. Xəyyat bizim əhldən 1-2 nəfərdir ki, çuxa şalvarlardan alahı libas tikmirlər, amma palto, kürk və qeyri libasları tikənlər ermə
is. 1. Xəzli heyvanların bədənini örtən tük örtüyü; yun. Dələ xəzi. // Bu cür heyvanların işlənmiş, aşılanmış dərisi
is. [fars.] Payızda yarpaqların tökülməsi; yarpaq tökülmə mövsümü; payız. Ərağac zəmilər payızın xəzanına bir bəzək və zinət verirdi
is. Xəz hazırlayan usta; dəriçi. Xəzçilər belə hazırlanmış dəriləri növlərə ayırır, nöqsanlarını düzəldir, sonra onları bir-birinə uyğunlaşdıraraq biç
is. 1. Payız fəslində budaqlardan tökülən (saralmış) quru yarpaqlar. Qaratoyuq tutmaq üçün at qılından cələ hörüb bağda ağaclar altında çox xəzəl olan
“Xəzəllənmək”dən f.is
bax xəzəlləşmək
“Xəzəlləşmək”dən f.is
f. Xəzəl olmaq, xəzələ dönmək, saralıb qurumaq, solmaq
sif. Xəzəl tökülmüş, xəzəllə dolu, xəzəllə örtülü, çoxlu xəzəl yığılmış. Xəzəlli cığır. Xəzəlli yol. Xəzəlli bağlar
is. Çoxlu xəzəl tökülmüş, xəzəl yığılmış, xəzəllə örtülmüş yer. Xəzəllikdə dayanmaq. Xəzəllikdə atı saxlamaq
cəm tar. V–X əsrlərdə Aşağı Volqadan Qafqaza və Qara dənizin şimal hissəsinə qədər olan ərazidə dövlət qurmuş türkdilli xalq
is. [ər.] 1. Pul, cavahirat və s. qiymətli şeylər saxlanılan yer. Cümə axşamları ağanın xəzinəsindən füqəraya pul paylanardı
is. Xəzinə işçisi, xəzinədar
is. [ər. xəzinə və fars. …dar] 1. köhn. Xəzinəyə nəzarət edən məmur. 2. Hər hansı bir müəssisənin, cəmiyyətin, təşkilatın pul və qiymətli şeylərini qo
is. Xəzinədar vəzifəsi, xəzinəçilik. Həsən dayısını … xəzinədarlığa düzəltdi. Qantəmir
sif. Xəzi olan, xəz qoyulmuş, xəz tikilmiş; yaxası xəzdən olan. [Pərşanın] əynində xəzli qara palto, başında sarı yun şal, ayağında işıldayan uzunboğa
is. və sif. Xəzə yarar, xəz üçün olan. Xəzlik dəri. Xəzlik heyvan cinsi
is. Abşeron yarımadasında şimaldan əsən şiddətli külək. …Xəzri hardansa buludları qovub gətirmiş, Bakını şiddətli və qısa yağışla sulayandan sonra, bi
xıx eləmək, uş. zar. – başını kəsmək. [Tapdıq:] “Dovşanın başını xıx elə” – deyib atanın üzünə baxdı
“Xıxıldamaq”dan f.is
bax xırıldamaq 1-ci mənada. Geyinməyə ayrı bir libasın yoxdur, Mirzə, – deyə Müqimbəy boğazında xıxıldaya-xıxıldaya güldü
“Xıxır(t)maq”dan f.is
f. “Xıx-xıx” deyərək dizi üstə çökdürmək, oturtmaq. Dəvəni xıxırtmaq. Qoyunu xıxırtmaq. – [Pristav:] Tatarlar deyirlər ki, qonaq ev sahibinin dəvəsidi