Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
1 mənbə arxivləşdirildi və 0 keçid ölü olaraq işarələndi.) #IABot (v2.0.9.5
 
(10 istifadəçi tərəfindən edilmiş 26 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{istinadsız}}
{{istinadsız}}
{{Tarixi dövlət
{{Tarixi dövlət
| adı = Cənub-Qərbi Qafqaz Demokratik Cümhuriyyəti
| adı = Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti
| orijinal_adı = Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi
| orijinal_adı = Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi
| statusu =
| statusu =
| himni =
| himni =
| bayrağı = Flag of the South West Caucasian Republic.svg
| bayrağı = Flag of the South West Caucasian Republic.svg
| bayrağın_izahı =
| bayrağın_izahı =
| gerbi =
| gerbi =
| gerbin_yazısı =
| gerbin_yazısı =
| xəritəsi = PNG of the Southwestern Caucasus.png
| xəritənin_izahı = xəritəsi
| xəritəsi =
| xəritənin_ölçüsü = 250px
| xəritənin_izahı = xəritəsi
| s1 = Osmanlı dövləti
| s1 = Osmanlı dövləti
| s1_bayrağı = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
| s1_bayrağı = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
| x1 = Gürcüstan Demokratik Respublikası
| x1 = Gürcüstan Demokratik Respublikası
| x1_bayrağı = Flag of Georgia (1918-1921).svg
| x1_bayrağı = Flag of Georgia (1918-1921).svg
| x2 = Ermənistan Demokratik Respublikası
| x2 = Ermənistan Demokratik Respublikası
| x2_bayrağı = Flag of Armenia.svg
| x2_bayrağı = Flag of Armenia.svg
| x3 = Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
| x3 = Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
| x3_bayrağı = Flag of Azerbaijan.svg
| x3_bayrağı = Flag of Azerbaijan.svg
| x4 = Türkiyə
| x4 = Türkiyə
| x4_bayrağı = Flag of Turkey.svg
| x4_bayrağı = Flag of Turkey.svg
| quruluş_ili = [[1918]]
| quruluş_ili = 1918
| süqut_ili = [[1919]]
| süqut_ili = 1919
| şüarı =
| şüarı =
| paytaxtı = [[Qars]]
| paytaxtı = [[Qars]]
| ən_böyük_şəhəri =
| ən_böyük_şəhəri =
| rəsmi_dilləri = [[Osmanlı dili]]
| rəsmi_dilləri = [[Osmanlı dili]]
| valyutası =
| valyutası =
| ərazisi =
| ərazisi =
| təxmini_əhalisi =
| təxmini_əhalisi =
| idarəetmə_forması = [[Parlament respublikası]]
| idarəetmə_forması = [[Parlament respublikası]]
| sülalə =
| sülalə =
| rəhbər_titulu = Rəhbər
| rəhbər_titulu = Rəhbər
| rəhbər1 = [[İbrahim bəy Cahangirzadə]]
| rəhbər1 = [[İbrahim bəy Cahangirzadə]]
| rəhbər_il1 = 30 noyabr 1918 — {{nobr|27 mart 1919}}
| rəhbər_il1 = 30 noyabr 1918 — {{nobr|27 mart 1919}}
| köməkçi_titulu = Baş nazir
| köməkçi_titulu = Baş nazir
| köməkçi1 = [[İbrahim bəy Cahangirzadə]]
| köməkçi1 = [[İbrahim bəy Cahangirzadə]]
| köməkçi_il1 = 27 mart 1919 — {{nobr|19 aprel 1919}}
| köməkçi_il1 = 27 mart 1919 — {{nobr|19 aprel 1919}}
| nümayəndə_titulu = Parlamentin sədri
| nümayəndə_titulu = Parlamentin sədri
| nümayəndə1 = [[Əsəd bəy Hacıyev]]
| nümayəndə1 = Əsəd bəy Oktay
| nümayəndə_il1 = 14 yanvar 1919 — {{nobr|19 aprel 1919}}
| nümayəndə_il1 = 14 yanvar 1919 — {{nobr|19 aprel 1919}}
| dini = [[İslam]]
| dini = [[İslam]]
| quruluş_hadisəsi = Osmanlıdan ayrılma
| əlavə bənd =
| bəndini adı =
| quruluş_tarixi = 1 dekabr
| süqut_hadisəsi = İngilis işğalı
| əlavə bənd1 =
| bəndini adı1 =
| süqut_tarixi = 19 aprel
| əlavə bənd2 =
| qeyd =
| bəndini adı2 =
| demonimi =
| quruluş_hadisəsi = Osmanlıdan ayrılma
| area_km2 =
| quruluş_tarixi = 1 dekabr 1918
| area_rank =
| süqut_hadisəsi = İngilis işğalı
| GDP_PPP =
| süqut_tarixi = 19 aprel 1919
| GDP_PPP_year =
| qeyd =
| demonimi =
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI =
| HDI_year =
| HDI_year =
| today =
| today =
}}
}}
'''Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti''' ({{Dil-tr|Güney-Batı Kafkasya Cumhuriyeti}}; {{Dil-ota|Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi}}) və ya '''Qars Demokratik Cümhuriyyəti''' ({{Dil-tr|Kars Demokratik Cumhuriyeti}}) — [[Birinci Dünya Müharibəsi]] dövründə [[Rusiya imperiyası]]nın [[Qars vilayəti|Qars]], [[Batum vilayəti|Batum]] və [[İrəvan quberniyası|İrəvan]] quberniyalarının ərazisində mövcud olmuş dövlət.

'''Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti''' ({{Dil-tr|Güney-Batı Kafkasya Cumhuriyeti}}; {{Dil-ota|Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi}}) və ya '''Qars Demokratik Cümhuriyyəti''' ({{Dil-tr|Kars Demokratik Cumhuriyeti}}) — [[Birinci Dünya Müharibəsi]] dövründə erməni-daşnak silahlı quldur dəstələri tərəfindən türk-müsəlman əhalinin soyqırımına məruz qaldığı [[Cənubi Qafqaz|Cənub-Qərbi Qafqazda]], əhalisinin çoxunu [[türk]] təşkil edən demokratik dövlət.


== Tarixi ==
== Tarixi ==
Birinci Dünya müharibəsinin sonunda, 30 oktyabr 1918 tarixində imzalanmış Mudros barışığı nəticəsində Osmanlı ordusu Cənubi Qafqazdan çəkilmişdir. Razılaşmaya görə 4 dekabr 1918 tarixində Osmanlı əsgərləri 1877 Rusiya-Osmanlı sərhədlərinədək geri çəkilcəkdi, lakin Osmanlı tərəfi Qarsdan 2 ay gec çəkilmə qərarı almışdı. Bu qərarın səbəbi yerli xalqın hökumət qurmasına vaxt tanımaq idi. Əks halda bölgə Ermənistan tərəfindən işğal təhlükəsi ilə üzləşə bilərdi.<ref name=":0">{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.academia.edu/36113354/Ayastefanostan_%C4%B0lk_Meclise_Fahrettin_Erdo%C4%9Fan |access-date=2021-08-23 |archive-date=2021-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210823065024/https://www.academia.edu/36113354/Ayastefanostan_%C4%B0lk_Meclise_Fahrettin_Erdo%C4%9Fan |url-status=live |arxivləşdirmə tarixi=2021-08-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210823065024/https://www.academia.edu/36113354/Ayastefanostan_%C4%B0lk_Meclise_Fahrettin_Erdo%C4%9Fan |deadurl=live }}</ref>
9 oktyabr 1918-ci ildə Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, 3 noyabrda Araz Türk Hökuməti, 5 noyabrda isə Qars İslam Şurası qurulmuşdur. 15 noyabrda I Qars Qurultayı küçirilmiş və 8 nəfərdən ibarət Müvəqqəti Heyət seçilmişdir. 30 noyabrda İkinci Üars Qurultayı və ya Qars İslam Şurası Böyek Qurultayı keçirilmiş və Milli Şura hökuməti qurulmuşdur. Milli Şura Hökuməti Araz Türk Hökuməti və Axısqa Müvəqqəti Hökuməti də bu Şuraya qatılmışdır.
[[Fayl:Elviye-i Selase heyeti Istanbulda.jpg|left|thumb|350x350px|Elviye-i Selasə heyəti İstanbulda.]]
Beləliklə 29 oktyabr 1918-ci ildə Axısqa və Axalkələk ətrafında Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, 3 noyabr 1918 tarixində Əmir bəy Nərimanbəyov rəhbərliyində Araz Türk Cümhuriyyəti qurulmuşdur. 5 noyabrda isə Kağızmanlı Əli Rza bəy, Qarslı Sarı Xəliloğlu Nuhlis, Orenburqlu Tevhiddin bəy Mamlıoğlu, [[Emin ağa Acalov]] və [[Fəxrəddin bəy Piroğlu]] rəhbərliyində Qars İslam Şurası qurulmuşdur. Şura rəhbəri [[Fəxrəddin bəy Piroğlu]] seçilmişdir.<ref name=":0" />


14 noyabr 1918-ci ildə Qarsda, indiki Atatürk prospektində yerləşən bələdiyyə binasının altındakı keçmiş Səhiyyə İdarəsinin binasında Birinci Qars Konqresi toplandı. Konqresdə [[Fəxrəddin Ərdoğan|Fəxrəddin bəy Piroğlu]] başçılığında 8 nəfərlik Müvəqəti Heyət, [[Emin ağa Acalov]]un rəhbərliyində isə Milli İslam Şurası Ümumi Mərkəzi qurulmuşdur. Şuranın rəhbər müavinliyinə Fəxrəddin bəy təyin olndu.<ref name=":0" />
Birinci Dünya müharibəsinin sonunda, 30 oktyabr 1918 tarixində imzalanmış Mudros barışığı nəticəsində Osmanlı ordusu Cənubi Qafqazdan çəkilmişdir. Razılaşmaya görə 4 dekabr 1918 tarixində Osmanlı əsgərləri 1877 Rusiya-Osmanlı sərhədlərinədək geri çəkilcəkdi. Lakin Osmanlı tərəfi Qarsdan 2 ay gec çəkilmə qərarı almışdı. Bu qərarın səbəbi yerli xalqın hökumət qurmasına vaxt tanımaq idi. Əks halda bölgə Ermənistan tərəfindən işğal təhlükəsi ilə üzləşə bilərdi.


30 noyabr 1918-ci ildə Qarsda keçirilən İkinci Qars Qurultayında Qars, Ərdəhan, Batumdan 60 nəfər təmsilçi iştirak etmişdir. Daha sonra müxtəlif bölgələrdən 10 nəfər daha iştirakçı qatılmışdır. Konqresdə Milli İslam Şurası Hökuməti quruldu. Hökumətin başçısı [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] seçilmişdir. Emin ağa Acalov isə başçının müavini seçilmişdir. Konqresdə Qars, Oltu, Kağızman, Iğdır, Sarıqamış, Ardahan, Axalkələk, Axısqa Batum kimi şəhərlərdə yerli xalq təşkilatlanmışdır. Konqresdə Milli Şura hökumətinə Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, Araz Türk Cümhuriyyəti, Batum Milli Şurası da qatılmışdır. Konqres 2 dekabradək davam etmişdir.<ref name=":0" />
Beləliklə 29 oktyabr 1918-ci ildə Axısqa və Axalkələk ətrafında Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, 3 noyabr 1918 tarixində Əmir bəy Nərimanbəyoc rəhbərliyində Araz Türk Cümhuriyyəti, 5 noyabrda isə Emin ağa Borçalı və Fəxrəddin bəy Piroğlu rəhbərliyində [[Borçalı Qarapapaq Türk Cümhuriyyəti]] qurulmuşdur.


3 yanvar 1919-cu ildə Ənvər paşanın dayısı Xəlil Qut Paşa, Qaymakam Halit bəy, Hamşioğlu Rasim və Əbülhindili Cəfər bəyin təşkilatçılığı ilə Birinci Ardahan Konqresi toplandı. Konqres Axısqadan Ardaha geri çəkilən Halit bəyin rəhbərliyində, Doktor Haqqı Cənab, Doktor Abidin, Ağacıqoğlu Doktor Fuad, Filibeli Hilmi, Baytar Qaymakam Arif və Əbülhindili Köseoğlunun daxil olduğu səkkiz nəfərlik heyət tərəfindən həyata keçrilmişdir. 5 yanvar tarixində konqres sona çatmışdır.<ref name=":0" />
30 oktyabr 1918-ci ildə Qarsda keçirilən qurultayda bu 3 hökumət Qars Milli İslam Şurası Ümumi Mərkəzi adı altında birləşmişdir. Hökumətin rəhbəri [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] seçilmişdir. 60 yerli təmsilçinin iştirak etdiyi qurultayda Qars, Oltu, Kağızman, Iğdır, Sarıqamış, Ardahan, Axalkələk, Axısqa Batum kimi şəhərlərdə yerli xalq təşkilatlanmışdır.


7 yanvar 1919-cu ildə isə İkinci Ardahan Konqresi keçirilmişdir. Bu konqresi keçmiş konqresin 8 nəfərlik heyəti ilə yanaşı Milli Şura Hökumətinin 12 təmsilçi nümayəndəsi — Axalkələkdən Mehmed Əli bəy, Çıldıdan Doktor Əsəd bəy, Qarsdan [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] və Həsən bəy Cahangirov, Oltudan Yusif Ziya bəy, Əhməd bəy Şakiroğlu, Mehmet Ramiz bəy, Rüstəm bəy Hamşioğlu, Kağızmandan Əli Rza, Şörəyeldən Ağbabalı Hacıabbasoğlu və Kərbəlayi Məmməd bəy də qatılmışdır. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökumətini qurmaq üçün büyük konqres təşkil etmək, erməni-gürcü birləşmələrinə qarşı vuruşma, Batumda yayımlanan "Səda-yi Millət", Trabzondakı "İstiqbal", Ərzurumdakı "Albayraq" qəzetləri vasitəsilə məlumatlandırma və bir neə başqa qərar alınmışdır.<ref name=":0" />
17 yanvar və 18 yanvar 1919 tarixlərində Doktor Əsəd Oktay bəy rəhbərliyində Qarsda toplanan qurultaya 131 nümayəndə qatılmış və qurultayda Qars Milli İslam Şurasının adı Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökuməti olaraq dəyişdirilmişdir. Sədrliyə İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir.

Mütasarrıf Hilmi Uran bəy 9 yanvar 1918-ci ildə Qarsı tərk etmiş, Milli Şura tərəfindən [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] Qars valisi təyin olunmuşdur. 11 yanvar tarixində xəstələndiyi üçün onun yerinə müvəqqəti olaraq bu vəzifəni [[Fəxrəddin bəy Piroğlu]] icra etmişdir.<ref name=":0" />

17 yanvar 1919-cu il tarixində 131 nümayəndənin iştirakı ilə Böyük Qars Konqresi təşkil olundu. Konqres Doktor Əsəd bəyin rəhbərliyində topanmışdır. Konqresə Qars, Ərdəhan, Batum, Naxçıvan, Ordubad, Culfa, Axısqa, Axalkələkdən nümayəndələr gəlmişdir. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti elan olunmuşdur. 18 yanvar tarixində Batumdan gələn Uçaksa vəkilləri də hökumətə birləşmişdir. 25 mart 1919 tarixində hökumətin adı Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti adını almışdır<ref name=":0" /> Həmin vaxtdan Cümhuriyyətin Parlamenti olan "Şura" işə başlamışdır. 27 mart tarixində parlament hökuməti təsdiq etmiş, hökumətin başçısı [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] seçilmişdir. 10 nazirlik və 4 idarə təşkil olunmuşdur.


Yeni yaranan dövlət ixtisaslı kadrlar və maliyyə baxımından çətinliklərlə üzləşirdi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin Batumdakı konsulu məsələ ilə bağlı Bakıya teleqram göndərərək bildirdi ki, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti əhalisi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ona hərtərəfli yardım edəcəyinə böyük ümidlər bəsləyir. Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökuməti 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə müraciət edərək, hərbi və maddi yardım istəmişdi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə hərbi təlim keçmək üçün zabitlər və xeyli qızıl pul göndərdi.
Yeni yaranan dövlət ixtisaslı kadrlar və maliyyə baxımından çətinliklərlə üzləşirdi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin Batumdakı konsulu məsələ ilə bağlı Bakıya teleqram göndərərək bildirdi ki, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti əhalisi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ona hərtərəfli yardım edəcəyinə böyük ümidlər bəsləyir. Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökuməti 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə müraciət edərək, hərbi və maddi yardım istəmişdi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə hərbi təlim keçmək üçün zabitlər və xeyli qızıl pul göndərdi.
Sətir 83: Sətir 83:
Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti müvəqqəti hökumətinin sədri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinə 1919-cu il 26 yanvar tarixli notasında bildirirdi ki, Gürcüstan Ərdəhan mahalını və Axalsıx qəzasını işğal etməyə cəhd göstərir. Bütün müsəlman əhalisi buna qarşı ayağa qalxmışdır. Ermənilər də Naxçıvan qəzasına hücumlar edirlər. Gürcülərin Axalsıx və Axalkələk qəzalarına hücumları zamanı 45 min davar aparılmışdı. Ermənilər 1919-cu il aprelin 12-də ingilislərin dəstəyi ilə Qars vilayətinə girdilər. Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökuməti ermənilərin Qarsda törətdiyi soyqırımı ilə bağlı Britaniya komandanlığına etirazını bildirdi. Buna baxmayaraq, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə kömək göstərmək ingilislərin planlarına daxil deyildi. İngilislər Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökumətinin 35 üzvünü həbs edərək, zirehli qatarda Gümrüyə, oradan da Batum yolu ilə Malta adasına sürgünə göndərdi. Bununla da, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti süqut etdi.
Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti müvəqqəti hökumətinin sədri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinə 1919-cu il 26 yanvar tarixli notasında bildirirdi ki, Gürcüstan Ərdəhan mahalını və Axalsıx qəzasını işğal etməyə cəhd göstərir. Bütün müsəlman əhalisi buna qarşı ayağa qalxmışdır. Ermənilər də Naxçıvan qəzasına hücumlar edirlər. Gürcülərin Axalsıx və Axalkələk qəzalarına hücumları zamanı 45 min davar aparılmışdı. Ermənilər 1919-cu il aprelin 12-də ingilislərin dəstəyi ilə Qars vilayətinə girdilər. Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökuməti ermənilərin Qarsda törətdiyi soyqırımı ilə bağlı Britaniya komandanlığına etirazını bildirdi. Buna baxmayaraq, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə kömək göstərmək ingilislərin planlarına daxil deyildi. İngilislər Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökumətinin 35 üzvünü həbs edərək, zirehli qatarda Gümrüyə, oradan da Batum yolu ilə Malta adasına sürgünə göndərdi. Bununla da, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti süqut etdi.


Aprelin 14-də ingilis generalı Devinin tövsiyəsilə 6 türk, 1 rus, 1 yunandan ibarət yeni Milli Şura yaradıldı. Aprelin 19-da S.Korqanov Qarsda qubernator kimi fəaliyyətə başladı. Bunun ardınca, erməni qoşunları Qars vilayətinə soxuldular. Yerli müsəlman-türk əhali dəhşətli soyqırımına məruz qaldı. Aprelin 30-da qondarma Milli Şura ləğv edildi. 1920-ci ilin payızınadək Cənub Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin ərazisi ermənilərin və gürcülərin işğalı altında qaldı.
Aprelin 14-də ingilis generalı Devinin tövsiyəsilə 6 türk, 1 rus, 1 yunandan ibarət yeni Milli Şura yaradıldı. Aprelin 19-da S. Korqanov Qarsda qubernator kimi fəaliyyətə başladı. Bunun ardınca, erməni qoşunları Qars vilayətinə soxuldular. Yerli müsəlman-türk əhali dəhşətli soyqırımına məruz qaldı. Aprelin 30-da qondarma Milli Şura ləğv edildi. 1920-ci ilin payızınadək Cənub Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin ərazisi ermənilərin və gürcülərin işğalı altında qaldı.


İbrahim bəy Cahangirzadə başda olmaqla, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin hökumət üzvləri yalnız 1921-ci il mayın 23-də Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun köməyi sayəsində Maltadan əsirlikdən vətənə qayıtdılar.
İbrahim bəy Cahangirzadə başda olmaqla, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin hökumət üzvləri yalnız 1921-ci il mayın 23-də Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun köməyi sayəsində Maltadan əsirlikdən vətənə qayıtdılar.
Sətir 90: Sətir 90:
Bu hökumət 18 maddəlik konstitusiya qəbul etmiş, rəsmi bayraq seçmişdir. Həmçinin hökumət 12 üzvlük Nazirlər Şurası və xalqın səsi ilə seçilən 131 (65) nəfərlik parlament də təsis etmişdir. Partiyalar olmadığından, 65 bitərəf deputatdan ibarət [[parlament]] yaradıldı. Doktor Əsəd bəy Oktay (Əsəd bəy Hacıyev) parlamentin sədri seçildi.
Bu hökumət 18 maddəlik konstitusiya qəbul etmiş, rəsmi bayraq seçmişdir. Həmçinin hökumət 12 üzvlük Nazirlər Şurası və xalqın səsi ilə seçilən 131 (65) nəfərlik parlament də təsis etmişdir. Partiyalar olmadığından, 65 bitərəf deputatdan ibarət [[parlament]] yaradıldı. Doktor Əsəd bəy Oktay (Əsəd bəy Hacıyev) parlamentin sədri seçildi.


Cənub-Qərbi Qafqaz Demokratik Respublikasının başında milli azlıqların: [[ruslar]]ın, [[yunan]] və [[malakanların]] öz nümayəndələri daxil edilmiş Milli Şura dururdu. Müvəqqəti [[hökumət]] Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin 18 maddədən ibarət [[Konstitusiya]]sı qəbul olundu. Dövlət dili olaraq [[türk dili]] qəbul olunmuşdu. Üçrəngli (ağ, yaşıl və qara), ay-ulduzlu bayrağı vardı. [[Batum]]da həftədə üç dəfə çıxan "[[Sədayi millət]]" qəzeti hökumətin rəsmi orqanı idi.
Cənub-Qərbi Qafqaz Respublikasının başında milli azlıqların: [[ruslar]]ın, [[yunan]] və [[malakanların]] öz nümayəndələri daxil edilmiş Milli Şura dururdu. Müvəqqəti [[hökumət]] Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin 18 maddədən ibarət [[Konstitusiya]]sı qəbul olundu. Dövlət dili olaraq [[türk dili]] qəbul olunmuşdu. Üçrəngli (ağ, yaşıl və qara), ay-ulduzlu bayrağı vardı.


Parlament respublikanın xarici və daxili siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini müəyyənləşdirdi:
Parlament respublikanın xarici və daxili siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini müəyyənləşdirdi:
Sətir 96: Sətir 96:
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti bütün qonşuları ilə, xüsusən yeni yaradılmış Qafqaz dövlətləri ilə mehriban qonşuluq əlaqələri qurmaq niyyətindədir;
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti bütün qonşuları ilə, xüsusən yeni yaradılmış Qafqaz dövlətləri ilə mehriban qonşuluq əlaqələri qurmaq niyyətindədir;
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti neytral dövlətdir;
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti neytral dövlətdir;
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin vətəndaşları milliyyətindən, dinindən, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, bərabər hüquqlara malikdirlər.
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin vətəndaşları milliyyətindən, dinindən, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, bərabər hüquqlara malikdirlər. 17 yanvar tarixində təşkil olunan kabinet:
{| class="wikitable"

|+
Martın 27-də parlament hökumətin – Nazirlər Şurasının yeni tərkibini təsdiq etdi. Nazirlər Şurasının sədri vəzifəsinə keçmiş zabit, [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] təyin olundu.
!Vəzifə

!Vəzifəli şəxs
* Baş nazirin qardaşı Həsən bəy Cahangirov – hərbi nazir;
!Başlama
* Rza bəy – daxili işlər naziri;
!Bitmə
* Hüquqşunas, əslən türk Piroğlu Fəxrəddin bəy – xarici işlər naziri;
|-
* Məmməd bəy Sultanov – maliyyə naziri;
! colspan="4" |Hökumət
* Əhməd bəy Hacıyev – yollar naziri;
|-
* Molla Velam – torpaq naziri;
|Məclis sədri
* Abbasəli bəy Əlibəyov — ədliyyə naziri;
|Çıldırlı Doktor [[Əsəd Oktay]]
* Muğanlinski – himayə naziri;
|
* Əslən yunan M. Andreyanot – xalq maarifi naziri;
|
** Əslən türk Mehmed bəy Kocaoğlu — 2-ci xqlq maarifi naziri;
|-
* Yusif bəy Yusifzadə — ərzaq naziri.
|Məclis Rəyasət Heyətinin sədri

|Oltulu Hüseyn bəy Hafiz oğlu
Nazirlər şurası beynəlmiləl tərkiblə təşkil olunmuşdu.
|
|
|-
|Nazirlər Şurasının sədri
|[[İbrahim bəy Cahangirzadə]]
|
|
|-
|Daxili işlər naziri
|Kağzmanlı [[Əli Rza Ataman|Əli Rza bəy Ataman]]
|
|
|-
|Ədliyyə naziri
|İrəvanlı Abbasəli bəy Ağabababəyoğlu Əlibəyov
|
|
|-
|Xarici işlər naziri
|Divirğili [[Fəxrəddin Ərdoğan|Fəxrəddin bəy Piroğlu]]
|
|
|-
|Hərbi nazir
|Həsən bəy Cahangiroğlu (Aydın)
|
|
|-
| rowspan="2" |Maliyə naziri
|Gümrülü Məmməd bəy Xudatbəy oğlu Sultanov
|
|
|-
|Molla Bilal
|
|
|-
| rowspan="2" |Maarif naziri
|Yunan Mixail Andreynot
|
|
|-
|Mehmed bəy Kocaoğlu
|
|
|-
|İaşə naziri
|Gümrülü Yusif bəy Hümmət ağa oğli Yusifzadə
|
|
|-
|İctimai işlər naziri
|İrəvanlı mühəndis Mahmud bəy
|
|
|-
|Əkinçilik, Meşə və Ticarət naziri
|Naxçıvanlı Əliəkbər Nazım bəy
|
|
|-
! colspan="4" |Ümumi Müdirliklər
|-
| rowspan="2" |Poçt və Telegraf Ümumi Müdirliyi
|Yunan Arlof
|
|
|-
|Qarslı Muhlis bəy Mehmed Bəyoğlu (Ataman)
|
|
|-
|Dəmiryolları Ümumi Müdirliyi
|Qaraçantalı Əhməd bəy Hacı oğlu
|
|
|-
|Polis Ümumi Müdirliyi
|Orenburqlu, Tevhiddin bəy Mamlioğlu
|
|
|}Həmçinin İrəvanlı Bəhmən bəy Kazımbəyzadə prokuror, Mustafa bəy Pəhlivan iaşə nazirinin müavini, İrəvanlı Taki əfəndi Əhmədoğlu ümumi vəznədar, İğdırlı Mehmed bəy Əlibəyzadə Qars Ümumi Valisi, Talınlı Hüseyn bəy Cahangirov sərhəd komandiri, Əziz bəy Cahangiroğlu və Nazif bəy Atbaşoğlu məhkəmə üzvü, Yeniqazili Əhməd Xeyrullah bəy Qars Bələdiyyə Rəisi, Arslan əfəndi Akifoğlu isə Bələdiyyə Komissarı təyin olunmuşdur.


== Ərazisi ==
== Ərazisi ==
25 mart 1919 tarixində hökumətin adı Cənub-Qərbi Qafqaz Demokratik Cümhuriyyəti adını almışdır. Hökumət Artvin, Ərdəhan, Batum, Gümrü, Sarıqamış, Naxçıvan, Ordubad və Iğdırı əhatə etmişdir.

40 min km² sahəsi, {{nobr|1 800 000}} nəfər əhalisi olan (onun 4/5-nü [[türklər]] təşkil edirdi) bu dövlətin tərkibinə [[Qafqaz]]ın cənub-qərb əraziləri daxil idi.
40 min km² sahəsi, {{nobr|1 800 000}} nəfər əhalisi olan (onun 4/5-nü [[türklər]] təşkil edirdi) bu dövlətin tərkibinə [[Qafqaz]]ın cənub-qərb əraziləri daxil idi.

== Həmçinin bax ==

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}


== Mənbə ==
== Mənbə ==
Sətir 125: Sətir 210:
* Asif Hacılı. Qafqazda türk cümhuriyyətləri// "Ədəbiyyat qəzeti", 01.04.1991
* Asif Hacılı. Qafqazda türk cümhuriyyətləri// "Ədəbiyyat qəzeti", 01.04.1991
* [http://kitabxana.net/files/books/file/1335937174.pdf Asif Hacılı. Axısqa türkləri: Vətən bilgisi. İstanbul, 2009]
* [http://kitabxana.net/files/books/file/1335937174.pdf Asif Hacılı. Axısqa türkləri: Vətən bilgisi. İstanbul, 2009]
* {{cite web|url=http://karabakh-doc.azerall.info/ru/istoch/is005.htm|title=Из истории образования и падения Юго-Западной Кавказской(Карсской) Демократической Республики — '''Айдын Гаджиев'''|publisher=|accessdate=20 iyul 2015|archive-date=2012-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20120321042002/http://karabakh-doc.azerall.info/ru/istoch/is005.htm|url-status=dead}} [http://archive.is/mnlwg Arxivləşdirilib].
* {{cite web|url=http://karabakh-doc.azerall.info/ru/istoch/is005.htm|title=Из истории образования и падения Юго-Западной Кавказской(Карсской) Демократической Республики — '''Айдын Гаджиев'''|publisher=|accessdate=20 iyul 2015|archive-date=2012-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20120321042002/http://karabakh-doc.azerall.info/ru/istoch/is005.htm|url-status=dead}}.

== Xarici keçidlər ==

{{Türk dövlətləri}}

[[Kateqoriya:1918-ci ildə yarananlar]]
[[Kateqoriya:1918-ci ildə yarananlar]]
[[Kateqoriya:Qısa ömürlü dövlətlər]]
[[Kateqoriya:Qısaömürlü dövlətlər]]
[[Kateqoriya:1919-cu ildə ləğv olunanlar]]
[[Kateqoriya:1919-cu ildə ləğv olunanlar]]
[[Kateqoriya:Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti]]

Səhifəsinin 19:28, 14 may 2024 tarixinə olan son versiyası

Tarixi dövlət
Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti
Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi
Bayraq
Bayraq
xəritəsi
xəritəsi
← 
 →
 →
 →
 →
1918 — 1919
Paytaxt Qars, Naxçıvan
Dilləri türk dili
Rəsmi dilləri Osmanlı dili
Dövlət dini İslam
İdarəetmə forması Parlament respublikası
Rəhbər
 • 30 noyabr 1918 — 27 mart 1919 İbrahim bəy Cahangirzadə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti (türk. Güney-Batı Kafkasya Cumhuriyeti; osman. Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi) və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti (türk. Kars Demokratik Cumhuriyeti) — Birinci Dünya Müharibəsi dövründə Rusiya imperiyasının Qars, Batum və İrəvan quberniyalarının ərazisində mövcud olmuş dövlət.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birinci Dünya müharibəsinin sonunda, 30 oktyabr 1918 tarixində imzalanmış Mudros barışığı nəticəsində Osmanlı ordusu Cənubi Qafqazdan çəkilmişdir. Razılaşmaya görə 4 dekabr 1918 tarixində Osmanlı əsgərləri 1877 Rusiya-Osmanlı sərhədlərinədək geri çəkilcəkdi, lakin Osmanlı tərəfi Qarsdan 2 ay gec çəkilmə qərarı almışdı. Bu qərarın səbəbi yerli xalqın hökumət qurmasına vaxt tanımaq idi. Əks halda bölgə Ermənistan tərəfindən işğal təhlükəsi ilə üzləşə bilərdi.[1]

Elviye-i Selasə heyəti İstanbulda.

Beləliklə 29 oktyabr 1918-ci ildə Axısqa və Axalkələk ətrafında Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, 3 noyabr 1918 tarixində Əmir bəy Nərimanbəyov rəhbərliyində Araz Türk Cümhuriyyəti qurulmuşdur. 5 noyabrda isə Kağızmanlı Əli Rza bəy, Qarslı Sarı Xəliloğlu Nuhlis, Orenburqlu Tevhiddin bəy Mamlıoğlu, Emin ağa Acalov və Fəxrəddin bəy Piroğlu rəhbərliyində Qars İslam Şurası qurulmuşdur. Şura rəhbəri Fəxrəddin bəy Piroğlu seçilmişdir.[1]

14 noyabr 1918-ci ildə Qarsda, indiki Atatürk prospektində yerləşən bələdiyyə binasının altındakı keçmiş Səhiyyə İdarəsinin binasında Birinci Qars Konqresi toplandı. Konqresdə Fəxrəddin bəy Piroğlu başçılığında 8 nəfərlik Müvəqəti Heyət, Emin ağa Acalovun rəhbərliyində isə Milli İslam Şurası Ümumi Mərkəzi qurulmuşdur. Şuranın rəhbər müavinliyinə Fəxrəddin bəy təyin olndu.[1]

30 noyabr 1918-ci ildə Qarsda keçirilən İkinci Qars Qurultayında Qars, Ərdəhan, Batumdan 60 nəfər təmsilçi iştirak etmişdir. Daha sonra müxtəlif bölgələrdən 10 nəfər daha iştirakçı qatılmışdır. Konqresdə Milli İslam Şurası Hökuməti quruldu. Hökumətin başçısı İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir. Emin ağa Acalov isə başçının müavini seçilmişdir. Konqresdə Qars, Oltu, Kağızman, Iğdır, Sarıqamış, Ardahan, Axalkələk, Axısqa Batum kimi şəhərlərdə yerli xalq təşkilatlanmışdır. Konqresdə Milli Şura hökumətinə Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, Araz Türk Cümhuriyyəti, Batum Milli Şurası da qatılmışdır. Konqres 2 dekabradək davam etmişdir.[1]

3 yanvar 1919-cu ildə Ənvər paşanın dayısı Xəlil Qut Paşa, Qaymakam Halit bəy, Hamşioğlu Rasim və Əbülhindili Cəfər bəyin təşkilatçılığı ilə Birinci Ardahan Konqresi toplandı. Konqres Axısqadan Ardaha geri çəkilən Halit bəyin rəhbərliyində, Doktor Haqqı Cənab, Doktor Abidin, Ağacıqoğlu Doktor Fuad, Filibeli Hilmi, Baytar Qaymakam Arif və Əbülhindili Köseoğlunun daxil olduğu səkkiz nəfərlik heyət tərəfindən həyata keçrilmişdir. 5 yanvar tarixində konqres sona çatmışdır.[1]

7 yanvar 1919-cu ildə isə İkinci Ardahan Konqresi keçirilmişdir. Bu konqresi keçmiş konqresin 8 nəfərlik heyəti ilə yanaşı Milli Şura Hökumətinin 12 təmsilçi nümayəndəsi — Axalkələkdən Mehmed Əli bəy, Çıldıdan Doktor Əsəd bəy, Qarsdan İbrahim bəy Cahangirzadə və Həsən bəy Cahangirov, Oltudan Yusif Ziya bəy, Əhməd bəy Şakiroğlu, Mehmet Ramiz bəy, Rüstəm bəy Hamşioğlu, Kağızmandan Əli Rza, Şörəyeldən Ağbabalı Hacıabbasoğlu və Kərbəlayi Məmməd bəy də qatılmışdır. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökumətini qurmaq üçün büyük konqres təşkil etmək, erməni-gürcü birləşmələrinə qarşı vuruşma, Batumda yayımlanan "Səda-yi Millət", Trabzondakı "İstiqbal", Ərzurumdakı "Albayraq" qəzetləri vasitəsilə məlumatlandırma və bir neə başqa qərar alınmışdır.[1]

Mütasarrıf Hilmi Uran bəy 9 yanvar 1918-ci ildə Qarsı tərk etmiş, Milli Şura tərəfindən İbrahim bəy Cahangirzadə Qars valisi təyin olunmuşdur. 11 yanvar tarixində xəstələndiyi üçün onun yerinə müvəqqəti olaraq bu vəzifəni Fəxrəddin bəy Piroğlu icra etmişdir.[1]

17 yanvar 1919-cu il tarixində 131 nümayəndənin iştirakı ilə Böyük Qars Konqresi təşkil olundu. Konqres Doktor Əsəd bəyin rəhbərliyində topanmışdır. Konqresə Qars, Ərdəhan, Batum, Naxçıvan, Ordubad, Culfa, Axısqa, Axalkələkdən nümayəndələr gəlmişdir. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti elan olunmuşdur. 18 yanvar tarixində Batumdan gələn Uçaksa vəkilləri də hökumətə birləşmişdir. 25 mart 1919 tarixində hökumətin adı Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti adını almışdır[1] Həmin vaxtdan Cümhuriyyətin Parlamenti olan "Şura" işə başlamışdır. 27 mart tarixində parlament hökuməti təsdiq etmiş, hökumətin başçısı İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir. 10 nazirlik və 4 idarə təşkil olunmuşdur.

Yeni yaranan dövlət ixtisaslı kadrlar və maliyyə baxımından çətinliklərlə üzləşirdi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin Batumdakı konsulu məsələ ilə bağlı Bakıya teleqram göndərərək bildirdi ki, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti əhalisi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ona hərtərəfli yardım edəcəyinə böyük ümidlər bəsləyir. Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökuməti 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə müraciət edərək, hərbi və maddi yardım istəmişdi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə hərbi təlim keçmək üçün zabitlər və xeyli qızıl pul göndərdi.

Süqutu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Respublikanın silahlı qüvvələri 15,5 min nəfərdən ibarət idi. ngilislər Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin ərazisini Ermənistan və Gürcüstan arasında bölüşdürmək istəyirdilər.

Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti müvəqqəti hökumətinin sədri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinə 1919-cu il 26 yanvar tarixli notasında bildirirdi ki, Gürcüstan Ərdəhan mahalını və Axalsıx qəzasını işğal etməyə cəhd göstərir. Bütün müsəlman əhalisi buna qarşı ayağa qalxmışdır. Ermənilər də Naxçıvan qəzasına hücumlar edirlər. Gürcülərin Axalsıx və Axalkələk qəzalarına hücumları zamanı 45 min davar aparılmışdı. Ermənilər 1919-cu il aprelin 12-də ingilislərin dəstəyi ilə Qars vilayətinə girdilər. Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökuməti ermənilərin Qarsda törətdiyi soyqırımı ilə bağlı Britaniya komandanlığına etirazını bildirdi. Buna baxmayaraq, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə kömək göstərmək ingilislərin planlarına daxil deyildi. İngilislər Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökumətinin 35 üzvünü həbs edərək, zirehli qatarda Gümrüyə, oradan da Batum yolu ilə Malta adasına sürgünə göndərdi. Bununla da, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti süqut etdi.

Aprelin 14-də ingilis generalı Devinin tövsiyəsilə 6 türk, 1 rus, 1 yunandan ibarət yeni Milli Şura yaradıldı. Aprelin 19-da S. Korqanov Qarsda qubernator kimi fəaliyyətə başladı. Bunun ardınca, erməni qoşunları Qars vilayətinə soxuldular. Yerli müsəlman-türk əhali dəhşətli soyqırımına məruz qaldı. Aprelin 30-da qondarma Milli Şura ləğv edildi. 1920-ci ilin payızınadək Cənub Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin ərazisi ermənilərin və gürcülərin işğalı altında qaldı.

İbrahim bəy Cahangirzadə başda olmaqla, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin hökumət üzvləri yalnız 1921-ci il mayın 23-də Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun köməyi sayəsində Maltadan əsirlikdən vətənə qayıtdılar.

İdarəetmə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu hökumət 18 maddəlik konstitusiya qəbul etmiş, rəsmi bayraq seçmişdir. Həmçinin hökumət 12 üzvlük Nazirlər Şurası və xalqın səsi ilə seçilən 131 (65) nəfərlik parlament də təsis etmişdir. Partiyalar olmadığından, 65 bitərəf deputatdan ibarət parlament yaradıldı. Doktor Əsəd bəy Oktay (Əsəd bəy Hacıyev) parlamentin sədri seçildi.

Cənub-Qərbi Qafqaz Respublikasının başında milli azlıqların: rusların, yunan və malakanların öz nümayəndələri daxil edilmiş Milli Şura dururdu. Müvəqqəti hökumət Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin 18 maddədən ibarət Konstitusiyası qəbul olundu. Dövlət dili olaraq türk dili qəbul olunmuşdu. Üçrəngli (ağ, yaşıl və qara), ay-ulduzlu bayrağı vardı.

Parlament respublikanın xarici və daxili siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini müəyyənləşdirdi:

  1. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti bütün qonşuları ilə, xüsusən yeni yaradılmış Qafqaz dövlətləri ilə mehriban qonşuluq əlaqələri qurmaq niyyətindədir;
  2. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti neytral dövlətdir;
  3. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin vətəndaşları milliyyətindən, dinindən, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, bərabər hüquqlara malikdirlər. 17 yanvar tarixində təşkil olunan kabinet:
Vəzifə Vəzifəli şəxs Başlama Bitmə
Hökumət
Məclis sədri Çıldırlı Doktor Əsəd Oktay
Məclis Rəyasət Heyətinin sədri Oltulu Hüseyn bəy Hafiz oğlu
Nazirlər Şurasının sədri İbrahim bəy Cahangirzadə
Daxili işlər naziri Kağzmanlı Əli Rza bəy Ataman
Ədliyyə naziri İrəvanlı Abbasəli bəy Ağabababəyoğlu Əlibəyov
Xarici işlər naziri Divirğili Fəxrəddin bəy Piroğlu
Hərbi nazir Həsən bəy Cahangiroğlu (Aydın)
Maliyə naziri Gümrülü Məmməd bəy Xudatbəy oğlu Sultanov
Molla Bilal
Maarif naziri Yunan Mixail Andreynot
Mehmed bəy Kocaoğlu
İaşə naziri Gümrülü Yusif bəy Hümmət ağa oğli Yusifzadə
İctimai işlər naziri İrəvanlı mühəndis Mahmud bəy
Əkinçilik, Meşə və Ticarət naziri Naxçıvanlı Əliəkbər Nazım bəy
Ümumi Müdirliklər
Poçt və Telegraf Ümumi Müdirliyi Yunan Arlof
Qarslı Muhlis bəy Mehmed Bəyoğlu (Ataman)
Dəmiryolları Ümumi Müdirliyi Qaraçantalı Əhməd bəy Hacı oğlu
Polis Ümumi Müdirliyi Orenburqlu, Tevhiddin bəy Mamlioğlu

Həmçinin İrəvanlı Bəhmən bəy Kazımbəyzadə prokuror, Mustafa bəy Pəhlivan iaşə nazirinin müavini, İrəvanlı Taki əfəndi Əhmədoğlu ümumi vəznədar, İğdırlı Mehmed bəy Əlibəyzadə Qars Ümumi Valisi, Talınlı Hüseyn bəy Cahangirov sərhəd komandiri, Əziz bəy Cahangiroğlu və Nazif bəy Atbaşoğlu məhkəmə üzvü, Yeniqazili Əhməd Xeyrullah bəy Qars Bələdiyyə Rəisi, Arslan əfəndi Akifoğlu isə Bələdiyyə Komissarı təyin olunmuşdur.

Ərazisi[redaktə | mənbəni redaktə et]

40 min km² sahəsi, 1 800 000 nəfər əhalisi olan (onun 4/5-nü türklər təşkil edirdi) bu dövlətin tərkibinə Qafqazın cənub-qərb əraziləri daxil idi.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-23. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Cənub-Qərbi_Qafqaz_Cümhuriyyəti&oldid=7621087"