Qəmərli rayonu

Qəmərli rayonu, Artaşat rayonuQərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikası) Ağrı vadisində, Gərnibasar mahalı ərazisində rayon. Mərkəzi Qəmərli şəhəridir.

Rayon
Artaşat rayonu
İnzibati mərkəz Qəmərli
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 09.09.1930
Ləğv edilib 11 aprel 1995
Əhalisi
Əhalisi
  • 73.300 nəf. (1989)
Artaşat rayonu xəritədə

Qəmərli rayonu 1930-cu il sentaybrın 9-da yaradılıb. 1945-ci il sentyabrın 4-nə qədər Qəmərli rayonu, həmin tarixdən etibarən isə Artaşat rayonu adlanıb. Ərazisi 507 kv km-dir. Rayon mərkəzi respublika tabeli Qəmərli (dəyişdirilmiş adı Artaşat) şəhəridir. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə olan məsafə 29 km-dir.

Rayonun sərhədlərindən ZəngiAraz çayları axır.

Qəmərli sözünün etimolji izahı /qam+ər+li/ bu sözün qədim türk mənşəyindən xəbər verir. Mütəxxəssislərin fikrincə qam sözü kiçik fonetik dəyişikliklərlə türk dillərində şəxs, tayfa və yer adlarında işlənir.

Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən hələ SSRİ dövründə Qəmərli rayonu İrəvan şəhərinə yaxın yerləşdiyinə və münbit Ağrı vadisi torpaqlarını əhatə etdiyinə görə dəfələrlə inzibati dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Belə ki, 1932-ci ilin inzibati ərazi bölgüsünə görə rayon ərazisində olan 102 yaşayış məntəqəsindən 72-də sırf azərbaycanlılar yaşayırdılar. Azərbaycanlı kəndlərin bu birliyini parçalamaq üçün 1937-ci ilin dekabrında Zəngibasar rayonunun yaradılması ilə əlaqədar Qəmərli rayonu ərazisindən 18 kənd ayrılıb bu yeni rayona qatılır. Lakin 1948-1951-ci il köçürmələri ilə əlaqədar olaraq Zəngibasar rayonu ləğv edilir və Qəmərli rayonuna daxil olan kəndlər yenidən bu rayona qaytarılır. 1969-cu ildə Zəngibasar rayonunun yenidən yaradılması ilə əlaqədar olaraq Qəmərli rayonu yenidən ərazi dəyişikliyinə məruz qalır. Bundan əlavə 1964-cü ildə Vedi rayonu ləğv olunaraq artıq erməniləşdirilmiş Qəmərli rayonuna qatılır. Lakin tezliklə Vedi rayonu bərpa edilir və Qəmərlidən ayrılır.

  1. Çatmadağ
  2. Cənnətli
  3. Çiləxanlı
  4. İmanşahlı
  5. Məsimli
  6. Qarahamzalı
  7. Yamancalı
  8. Yuxarı Ağbaş (Qəmərli)
  9. Sabunçu (Qəmərli)
  10. Torpaqqala (Qəmərli)
  11. Qaradağlı (Qəmərli)
  12. Qafarlı (Qəmərli)
  13. Qaraqoyunlu (Qəmərli)
  14. Qaradağlı (Qəmərli)

Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:

Qədim türk adı İndiki adı Dəyişdirilmə tarixi
Dəlilər Dəllər 03.01.1935
Aysoru düyünü Verin Dvin 03.01.1935
İmanşalı Mxçyan 03.01.1935
Ayaslı Haygestan ...
Axund Buzovand Bzovan ...
Bzovan Bertik 25.01.1935
Aşağı düyün Erməni Dvini ...
Erməni Dvini Dvin 19.04.1950
Yuxarı kürdkənd Noraşen ...
Qarahəmzəli Tamamlı ...
Tamamlı Burastan 1920
Dördüncü kənd Kaxtsraşen ...
Cənnətli Zovaşen 02.03.1940
Zovaşen Lancazat 21.10.1967
Aşağı Ağbaş Arevşat 20.08.1945
Artaşat Verin Artaşat 20.08.1945
Bəcəyəzli Vostan 20.08.1945
Bitlicə Vartsraşen 20.08.1945
Gödəkli Mrqravan 20.08.1945
Doqquz Kanaçut 20.08.1945
Zöhrablı Mrqanuş 20.08.1945
Qəmərli Artaşat 04.09.1945
Qəmərli rayonu Artaşat rayonu 04.09.1945
Yuxarı Quylasar Bambakavan
Bambakavan Byuravan 25.01.1978
Quylasar Aşağı Quylasar ...
Aşağı Quylasar Dmitrov 01.12.1949
Arpavar Lusakert 20.08.1945
Lusakert Nşavan 21.10.1967
Mehrablı Vardaşen 20.08.1945
Muğanlı Muğan 20.08.1945
Muğan Hovtaşen 25.01.1978
Oğurbəyli Berkanuş 20.08.1945
Toxanşalı Masis 20.08.1945
Qaradağlı Tsaxkaşen 20.08.1945
Tsaxkaşen Mrqavet 21.10.1967
Çigdəmli Azatavan 20.08.1945
Ağcaqışlaq Getaşen 21.06.1948
Getaşen Getazat 25.05.1967
Yuxarı Ağbaş (Qəmərli) Abovyan 01.12.1949
Darğalı Anastasavan 01.12.1949
Anastasavan Haygezard 30.12.1957
Başnalı Baqramyan 01.12.1949
Məsimli Haygepart 01.12.1949
Torpaqqala Xnaberd 01.12.1949
Yeni Craşen Craşen 01.12.1949
Yuva (Qəmərli) Şaumyan 19.04.1950
Yamancalı Dextsut 25.05.1967
Sabunçu Araksavan 25.01.1978
  1. Azərbaycan Respublikası prezidentinin 18 dekabr 1997-ci il tarixli "1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi deportasiyası haqqında" fərmanı
  2. Azərbaycan Respublikası prezidentinin 26 mart 1998-ci il tarixli "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" fərmanı
  3. Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XYI - начале XIX в., Ленинград, 1949
  4. Байбуртян В.А., Армянская колония Новой Джульфы в XYII веке, Иряван, 1969
  5. Тер-Мкртчян Л.Х., Армения под властью Надир шаха. Москва, 1963
  6. Езов Г.А., Сношение Петра Великого с Армянским народом, СПб, 1898
  7. Мамедов С.А., Азербайджан по источникам XV - первой половины XVIII вв., Бакы, 1993 Шопен И., #Шопен И., Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи, СПб 1852
  8. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı, 1989
  9. Enikolopov İ.K., Qriboedov i Vostok, İrəvan 1954
  10. Qлинка Н.С., Описания переселения армян Aзербайджанских в пределы России, M.1831
  11. Kemal Beydilli, 1828-1829. Osmanlı - Rus savaşında Doğu Anadoludan Rusiyaya Köçürülen Ermeniler, X T.T.K. konqresinde sunulan tebliğ, Ankara,1986
  12. Hovannesiyan R., Armenia on the Road to Independence, Los Angeles, 1976
  13. Обозрение Российских владений за Кавказом в статистическом, этнографическом, топогрфическом и финансовом отношениях, СПб, 1836
  14. Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края, Tiflis, 1885
  15. Величко В.Л., Кавказ. Русское дело и междуплеменные вопросы, С.Петербург, 1904
  16. "Армянский геноцид". Миф и реальность. Справочник фактов и документов, Б.1992
  17. Hüsyin Baykara., Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi, Bakı, 1992
  18. Cahangir Zeynaloğlu, Müxtəsər Azərbaycan tarixi, Bakı, 1992
  19. Заварян С., Экономические условия Карабаха и голод 1906-1907 г., Перевод с армянского, С.Петербург, 1907
  20. Готлиб В.В., Тайная дипломатия во время первой мировой войны, М.1960
  21. Suleyman Kocabas, Tarihte Turk-Rus Mucadelesi, Istanbul, 1989
  22. Шахдин И., Дашнакцутюн на службе русской белогвардейщины и английского командования на Кавказе, Bakı, 1990
  23. Cəmil Həsənov. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918-1920-ci illər, Bakı, 1993
  24. Məmməd Sadıq Aran. "Qardaş köməyi" məqaləsi;1951; Bax: "Ədəbiyyət və incəsənət" qəzeti, 2 oktyabr 1990-cı il.
  25. Azərbaycan Respublikası MDSPİHA, f.276, s.8, iş 463, v.23; Bax: Bəxtiyar Nəcəfov, Лицо врага (История Армянского национализма в Закавказье в конце XIX начале XX в.), Bakı, 1993
  26. Грибойедов А., Seçilmiş əsərləri, 2-ci cild, Moskva, 1977.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]