təql. Doğranan, sınan, qopan, parçalanan kövrək şeydən çıxan səs; xırç. Qolu xırt eləyib yanına düşdü
bax xırtaxırt. [Kərim baba:] Qoyunların xırt-xırt otlamasından gözlərimin qapaqları ağırlaşmışdı. A.Şaiq
təql. Bıçaqla, dişlə və s. ilə kəsilən, doğranan bərk şeydən çıxan səs (prosesin davamlılığını göstərir)
“Xırtıldamaq”dan f.is
f. Xırt-xırt səsi çıxartmaq. Quşbaşı qarların ağır-ağır yerə enməsi, ayaqların altında xırtıldaması adama ayrı ləzzət verir
“Xırtıldatmaq”dan f.is
f. Dişlərilə sındıraraq, doğrayaraq, əzərək yemək, xırtıldada-xırtıldada yemək (bərk, kövrək şeyi). Qazmağı, qəndi xırtıldatmaq
is. Sınan, qəlpələnən şeydən çıxan səs
bax xısın-xısın. Bir də gördülər ki, adamlar xıs-xıs danışırlar. Nəbi ev yiyəsindən soruşdu… “Qaçaq Nəbi”
“Xısıldamaq”dan f.is
f. Pıçıltı ilə, çox yavaş səslə, altdan-altdan demək, söyləmək. Dağbaşev Sübhanverdizadənin bu hərəkətindən qorxuya düşdü və onu qucaqlayan kimi: – Ki
is. Çox yavaş, gizli danışıq səsi, pıçıltı. Kosa katibin qulağına əyilərək xısıltı ilə: – Öz aramızda, bir iş var, – dedi
zərf Yavaş-yavaş, gizligizli, xəlvəti, altdan-altdan. Səttarın anası hələ xısın-xısın ağlayırdı. P.Makulu
“Xısınlaşmaq”dan f.is
qarş. Bir-birilə gizli, pıçıltı ilə danışmaq, xısın-xısın danışmaq, pıçıldaşmaq, xəlvəti danışmaq. Molla Qafar, Kərbəlayı Hətəmxan, bir də Hacı Səfiqu
is. Yer şumlamaq üçün ibtidai kənd təsərrüfatı aləti. [Tarverdi] …xışları, boyunduruqları, cüt qayışlarını yoxlayır, əlavə xış düzəldir, yerə salmaq i
təql. Xışıltı səsi. Zərf mənasında. Xışıltı ilə. Yarpaqlar küçələr boyunca sürünüb gedən boz boğanaq içində xış-xış xışıldayır
“Xışıldamaq”dan f.is
f. Xışıltı səsi çıxartmaq, xış-xış eləmək. Yay yağışlarından sonra yolların kənarında bitmiş uzun, yaşıl otlar külək əsdikcə dalğalanır və xışıldayırd
“Xışıldatmaq”dan f.is
f. “Xış-xış” səs çıxartmaq. Arabir xəfif külək əsir, xəzan yarpaqlarını xışıldadırdı. M.Hüseyn. Yaşıl ağaclarda saralan yarpaqların sayı günü-gündən a
is. 1. Bir-birinə dəyən, sürtünən şax şeydən və ya axan sudan çıxan xəfif səs, xış-xış səsi. Atlaz xalatların xışıltısı
sif. Xışıltı səsi çıxaran, törədən. Xışıltılı bir yağış meşəyə səpələnməyə … göylərdə şimşəklə oynamağa başladı
bax xışıltı
“Xışlamaq”dan f.is
f. Torpağı (yeri) xışla sürmək, şumlamaq. Halbuki Cavahir ev işindən başqa, yəni mal-qaranı görmək, təzək qoymaq, xörək hazırlamaq, çörək yapmaqdan ba
“Xışlanmaq”dan f.is
məch. Xışla sürülmək, şumlanmaq. Sahə başdan-başa xışlanmışdır
f.sif. Xışla sürülmüş, şumlanmış
is. Adətən “bir” sözü ilə: bir xışma – ovucdolusu, bir ovuc. Bir xışma ot. Bir xışma buğda. – Qaşıq gəlincəyə qədər səbr etməyib [Ağasəfər] aşdan bir
“Xışmalamaq”dan f.is
f. 1. Qamarlayıb götürmək, ovcu ilə götürmək, ovuclamaq. Əlyarov pulları cəld xışmalayıb stolunun orta siyirməsinə qoydu
is. 1. İlyas peyğəmbərin adı. 2. məc. Xilaskar
nida. Yavaş gülüş bildirən səs təqlidi. [Allahyar:] Ə, Tarverdi, yaz. – Onun savadı var ki, yaza! Xi-xi-xi
is. [ər.] 1. Bir idarədə, müəssisədə və s.-də maaşla qulluq etmə, işləmə, rəsmi vəzifə yerinə yetirmə
is. 1. Zehni və ya istehsalatla bağlı olmayan fiziki əməyin müxtəlif sahələrində maaşla xidmət edən adam; qulluqçu
is. Maaşla bir idarədə və ya bir yerdə xidmət etmə, işləmə; xidmətçinin gördüyü iş
sif. Xidmətlə, rəsmi vəzifə ilə, işlə bağlı olan. Xidməti işlər. Xidməti ezamiyyət. Xidməti maşın
is. [ər. xidmət və fars. …kar] Xidmətçi. Sübh çox ertə oyanardı qarı; Durğuzar idi hamı xidmətkarı. A
is. Xidmətçilik, birinin xidmətində olma. // məc. Qulluq göstərmə, xidmət göstərmə; nökərçilik
sif. 1. Yaxşı baxılmağı, yaxşı qulluq edilməyi, yaxşı xidmət edilməyi tələb edən. Çay çox xidmətsevən bitkidir
is. [ər.] Fikir, dərd, qəm, qüssə; fikir çəkmə. Qaldı mən dilxəstəyə ancaq məlalü xiffətin. S.Ə.Şirvani
“Xiffətləndirmək”dən f.is
f. Xiffət çəkdirmək, kədərləndirmək, qəm-qüssə çəkdirmək
“Xiffətlənmək”dən f.is
f. Xiffət çəkmək, kədərlənmək, qüssələnmək. Oğlunun dərdindən ana çox xiffətləndi
is. [ər.] 1. Zidd, əks. [Hakimi-şər:] Ağa Salman, deyirlər, Hacı Qafurun övladı qalıbdır. Sənin bu sözün xilafına isbatın varmı? M
is. [ər.] tar. Ərəb xəlifələrinin hakimiyyət dövrü; xəlifəlik. // Ərəb istilaları nəticəsində yaranmış, başında xəlifənin durduğu feodal dövlət
is. [ər.] Qurtulma, xilas olma; nicat, qurtuluş. □ Xilas etmək – 1) qurtarmaq, nicat vermək. Təhlükədən xilas etmək
sif. Xilas etmək üçün olan, xilas edən; xilaskar, qurtarıcı. Xilasedici kəmər. Xilasedici qayıq