sif. [ yun. ] fəls. Dialektikaya aid olan, dialektika qanunlarına əsaslanan, metafizikaya zidd olan. Dialektik fəlsəfə. Dialektik təfəkkür. Dialektik üsul. Dialektik materializm.
Dialektik materializm
Dialektik materializm — materializmə və Hegel dialektikasının materialist anlayışına əsaslanan fəlsəfi cərəyan. Bu istiqamətin əsas ideyaları bunlardır: maddi (obyektiv) aləmin ilkinliyi; idealın (subyektiv, düşünülə bilən) ikinci dərəcəli olması; hərtərəfli əlaqə və müxtəlif sistemlərin daxili hərəkət və inkişaf mexanizmləri əsasında daimi hərəkəti; qaçılmaz ziddiyyətlərin daim aradan qaldırılması. Bu doktrina Lenin və digər marksist filosoflar tərəfindən hazırlanmış K. Marks və F. Engelsin ideyalarına əsaslanır.
Engels bu sistemi dünyagörüşü adlandırmış, onu həm idealist fəlsəfəyə, həm də əvvəlki bütün materialist fəlsəfəyə qarşı qoymuşdur. Bu dünyagörüşü ayrı-ayrı elmlər üzərində "elmlərin elmi" iddiasındadır və praktik problemlərdən ayrı mövcud olan hər hansı fəlsəfi təlimləri inkar edir.
SSRİ-də bu konsepsiya marksizmin nəzəri aspektini ifadə edirdi və 1930–80-ci illərdə Sov.İKP tərəfindən sovet fəlsəfəsinin rəsmi adı kimi istifadə edilmişdir.
Diamat – Qərbdə, xüsusilədə Rusiyada dialektik materializmin qısaldılmış edilmiş adı. Keçmiş Sovetlər İttifaqında dialektik materializm geniş tədris edilirdi və qısaca diamat adlandırılırdı.
== Tarixi ==
Marks Georq Vilhelm Fridrix Hegelin idealist dialektikasının materialist anlayışının banisidir. Bunda o, Lüdviq Andreas Feyerbaxın fəlsəfi materializminə arxalanırdı.
Dialektik məntiq
Dialektik məntiq — konseptual və məntiqi üsul. Bir çox fərqli mənada qiymətləndirilən dialektik anlayışından əldə edilən bir məntiq formasıdır. Birincisi, bir anlayışdan digərinə ziddiyyətləri məhv edərək irəliləmək üsuluna verilən addır. Qarşıdurmalar içində irəliləyərək bu qarşıdurmaları aradan qaldıraraq nəticəyə çatmağı istəyən məntiqi düşünmə şəklidir. Əvvəlcə Heraclitus dialektik məntiqdən istifadə etmişdir. Dialektik məntiq xüsusilə Hegeldə zirvəyə çatmışdır. Marksın əlində isə materialist bir məzmuna sahib olmuşdur. Bütün bu nəzəriyyələrdə dialektik məntiq ümumi mənada ziddiyyət və nisbilik anlayışları ilə işləyən məntiq şəklində baş verir. Formal məntiqin əsas konsepsiyaları və kateqoriyaları bir kənara qoyulmur, eyni fikir və kateqoriyalar isə ziddiyyət və nisbilik prinsipləri baxımından yenidən rasionaldır.
Dialektika
Dialektika (yun. διαλεκτική — mübahisə etmək) — maddi dünyanın mövcudluğunu daimi dəyişiklik, hərəkət, mübarizə və inkişafla izah olunması üsuludur.
== Ümumi məlumat ==
Dialektika tezis-antiteza=sintez düsturu ilə işləyir, başqa cürə buna inkarın inkarı deyilir. Bir şey(tezis) inkar olunur(antiteza) və bu inkar öz növbəsində inkar olunur(sintez), və bu əksliklərin mübarizəsi və vəhdətindən yeni bir şey yaranır. Yeni yaranan köhnənin inkarı üzərində təşəkkül tapır, ama bu inkarın müsbət həllini nəzərdə tutur, bu o deməkdir ki, yeni köhnənin ən üstün tərəflərini özündə ehtiva edir və onun yeni səviyəyə inkişafı deməkdir.
Dialektikanın özünəməxsus tarixi vardır. Qədim Yunanıstanda dialektika dedikdə (qədim yunanca mübahisə aparmaq sənəti, mühakimə yürütmək deməkdir) elmi müsahibə, mübahisə etmək sənətini başa düşürdülər. Qərb fəlsəfəsində və elm məktəbində sübut nəzəriyyəsi kimi mövcud olmaqdadır. Dialektika ideyaları fəlsəfənin bütün tarixi ərzində inkişaf etmişdir.
Beləliklə, dialektika:
təbiət, insan cəmiyyəti və təfəkkürün hərəkət, dəyişmə, təzələnmə və inkişafının ümumi qanunlarından bəhs edən elmdir.