I
(Bakı, Salyan, Şamaxı)
bax memə . – Məməm inəyimizi sağır (Bakı); – Məməm öydə yoxdi (Şamaxı)
II
(Bərdə, Qubadlı)
köhnə sistemli ov tüfənginin çaxmaq iynəsi. – Çaxmağı bərx’ yendimə, tüfəngin məməsi xarab olur (Bərdə)
Məmə
Məmə və ya süd vəzisi, dişi məməlilərdə süd istehsal edən və ifraz edən bir orqandır. Məmələr, süd vəziləri, yağ toxuması, qan damarları, sinirlər və limfa damarlarından ibarətdir. Məmənin ən görünən hissəsi məmə ucu (nipple) və onu əhatə edən areoladır.
== Anatomiya ==
Məmə, aşağıdakı hissələrdən ibarətdir:
Loblar: Süd istehsal edən vəzilərdir. Hər məmədə 15-20 lob olur.
Lobullar: Lobların içində yerləşən daha kiçik vəzilərdir. Hər lobda bir neçə lobül olur.
Süd kanalları: Lobullardan südü məmə ucuna daşıyan kanallardır.
Məmə ucu: Südün körpəyə verildiyi hissədir.
Areola: Məmə ucunu əhatə edən tünd rəngli dəridən ibarət halqadır.
Məmə zəlzələsi
Məmə zəlzələsi (ing. Boobquake) — İranda dəhşətli zəlzələ meydana gəldikdən sonra 2010-cu ildə iranlı din alimi höccətülislam Kazım Siddiki zəlzələlərə qadınların dekolteli geyinməsi səbəb olduğunu bildirmişdi. Bunun ardınca 26 aprel 2010-cu ildə 200.000 qadın dekolteli geyinərək zəlzələ yaratmağa çalışdı, ancaq buna müvəffəqiyyətli ola bilmədilər. Nəticədə tarixə bu hadisə "boobquake" – yəni "məmə zəlzələsi" kimi düşdü.
2010-cu ilin aprel ayında Tehranda cümə namazı zamanı höccətülislam Kazım Siddiki dindarlara deyirdi:
"Ədəblə geyinməyən qadınların çoxu cavan oğlanları yoldan çıxarır, onları pis yola çəkir, cəmiyyətdə xəyanət yayırlar. Bu da nəticədə zəlzələlərin artmasına gətirib çıxarır".
Bundan sonra ABŞ-dən olan 22 yaşlı tələbə Cennifer Makkreyt (ing. Jen McCreight) internetdə sosial şəbəkələrdə təklif etdi ki, aprelin 26-sı "Məmə zəlzələsi günü" qeyd olunsun. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən minlərlə qadın aprelin 26-da döşlərinin yarıaçıq şəklini yayaraq "Görək, zəlzələ olacaqmı" deyə zarafat edirlər.
Cennifer Makkreyt o zamandan bəri statistika da aparıb.
Antarktikada yayılmış məməlilərin siyahısı
Bu siyahıda Antarktika ərazisində və Antarktidanın sahil zolağına daxil bölgələrdə, Hind okeanı, Atlantik okean və Sakit okeanın cənub bölgələrində yayılmış məməlilər yazılmışdır. Burada ey heyvanları qeydə alınmamışdır. Siyahıda 17 növ dəniz canlısı daxildir. Seyval (Balaenoptera borealis), Finval (Balaenoptera physalus) və Göy balina (Balaenoptera musculus) qorunan canlılar siyahısına daxildir.
=== Yırtıcılar dəstəsi (Carnivora) ===
Yarımdəstə: İtkimilər (Caniformia)
Fəsilə: Əsl suitilər (Phocidae)
Cins: Hydrurga
Dəniz bəbiri (Hydrurga leptonyx) LC
Cins: Leptonychotes
Ueddell suitisi (Leptonychotes weddellii) LC
Cins: Lobodon
Yengəcyeyən (Lobodon carcinophaga) LC
Cins: Mirounga
Cənub dəniz fili (Mirounga leonina) LC
Cins: Ommatophoca
Adi ross suitisi (Ommatophoca rossii) LC
=== Balinakimilər dəstəsi (Cetacea) ===
Yarımdəstə: Bığlı balinalar (Mysticeti)
Fəsilə: Hamar balinalar (Balaenidae)
Cins: Cənub balinaları (Eubalaena)
Cənub balinası (Eubalaena australis) LC
Fəsilə: Balaenopteridae (Balaenopteridae)
Cins: Balaenoptera
Balaenoptera acutorostrata (Balaenoptera acutorostrata) LC
Seyval (Balaenoptera borealis) EN
Finval (Balaenoptera physalus) EN
Göy balina (Balaenoptera musculus) EN
Cins: Megaptera
Qozbel balina (Megaptera novaeangliae) LC
Yarımdəstə: Dişli balinalar (Odontoceti)
Fəsilə: Dəniz donuzları (Phocoenidae)
Cins: Dəniz donuzu (Phocoena)
Eynəkli dəniz donuzu (Phocoena dioptrica) DD
Fəsilə: Ziphiidae (Ziphiidae)
Cins: Berardius (Berardius)
Berardius arnuxii (Berardius arnuxii) DD
Cins: Butulkaburun delfinlər (Hyperoodon)
Hyperoodon planifrons (Hyperoodon planifrons) LC
Fəsilə: Cephalorhynchus (Delphinidae)
Cins: Cephalorhynchus (Cephalorhynchus)
Kommerson delfini Cephalorhynchus commersonii DD
Cins: Qısabaş delfinlər (Lagenorhynchus)
Lagenorhynchus cruciger Lagenorhynchus cruciger LC
Cins: Orka (Orcinus)
Osa Orcinus orca DD
== İstinadlar ==
== Mənbə ==
"The IUCN Red List of Threatened Species". International Union for Conservation of Nature. 2010. 2012-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 мая 2013.
"Animal Diversity Web".
Azərbaycan məməlilərinin siyahısı
Azərbaycan Respublikası ərazisində 109 məməli növü məlumdur.
Siyahıdakı 109 növdən, 2-si nəsli kəsilmə təhlükəsi olan növlər, 5-i həssas növlər və 13-ü nəsli kəsilmə təhlükəsinə yaxın olan növlər.
Aşağıdakı qısaltmalar IUCN dəyərləndirmələrinə əsasən növün nəslinin kəsilmə təhlükəsinin ifadə edir
== Siyahı ==
== Xarici keçidlər ==
Məməlilər — Zoologiya. Az Arxivləşdirilib 2015-05-07 at the Wayback Machine Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Zoologiya İnstitutu
Azərbaycanın Qırmızı Kitabına (2-ci nəşr) daxil edilmiş fauna növlərinin siyahısı — Eco. Gov.
Azərbaycanda məməlilərin siyahısı
Azərbaycan Respublikası ərazisində 109 məməli növü məlumdur.
Siyahıdakı 109 növdən, 2-si nəsli kəsilmə təhlükəsi olan növlər, 5-i həssas növlər və 13-ü nəsli kəsilmə təhlükəsinə yaxın olan növlər.
Aşağıdakı qısaltmalar IUCN dəyərləndirmələrinə əsasən növün nəslinin kəsilmə təhlükəsinin ifadə edir
== Siyahı ==
== Xarici keçidlər ==
Məməlilər — Zoologiya. Az Arxivləşdirilib 2015-05-07 at the Wayback Machine Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Zoologiya İnstitutu
Azərbaycanın Qırmızı Kitabına (2-ci nəşr) daxil edilmiş fauna növlərinin siyahısı — Eco. Gov.
Azərbaycanın Qırmızı kitabına düşən məməlilər
Azərbaycanın Qırmızı kitabına düşən məməlilər — bura 14 növ məməli daxil edilmişdir.
Dəniz məməliləri
Dəniz məməliləri — bütün ömürlərini və ya ömürlərinin bir hissəsini suda keçirən məməlilərdən ibarət olan heyvan növləri. Bəzi dəstələr bütünlüklə su həyatı keçirirlər: sirenlər, balinakimilər, pərayaqlılar — qulaqlı suitilər, əsl suitilər, morjlar. Bundan əlavə Dələlər (dəniz samuru və pişik susamuru) və ayıkimilərə (ağ ayı) aid bir necə növ daxildir. Ümumilikdə isə məməlilərin 2,7 % (128 növ) bu qəbildəndir.
Dəniz məməliləri əsasən yırtıcılardır və balıq, dəniz məhsulları ilə qidalanırlar.
== Dəniz məmnəlilərinin sistemləşdirilməsi ==
Hal-hazırda ənənəvi olaraq aşağıda sadalanan beş qrupa bölünən dəniz məməlilərinin 128 növü vardır.
Dəstə Sirenia: Sirenlər
Fəsilə Trichechidae: Lamantinlər (3 növ)
Fəsilə Dugongidae: Dyoqonlar (1 növ)
Dəstə Cetacea: Balinakimilər
Alt dəstə Mysticeti: Bığlı balinalar (14 və ya 15 növ)
Alt dəstə Odontoceti: Dişli balinalar (73 növ)
Dəstə Carnivora: yırtıcılar
Pərayaqlılar
Fəsilə Phocidae: Əsl suitilər (20 növ)
Fəsilə Otariidae: Qulaqlı suitilər (16 növ)
Fəsilə Odobenidae: Morjlar (1 növ)
Fəsilə Mustelidae: Dələlər
Dəniz samuru (Enhydra lutris)
Pişik susamuru (Lontra felina)
Fəsilə Ursidae: Ayılar
Ağ ayı (Ursus maritimus)
Əvvəllər Pərayaqlılar müstəqil Pinnipedia dəstəsinə daxil edilirdi.
Keçi məməsi
Keçməməsi və ya Keçi məməsi — el şənliklərində və toylarda geniş oynanılan Azərbaycanın ən qədim kişi rəqslərindən biri. Əsasən Şirvan zonası və Bakı kəndlərində məşhurdur. Çox gözəl melodiyalı və ahəngdar musiqisi var. Rəqs bir qədər aram və cəld templə də ifadə oluna bilər. Bu rəqs Orta Mahur və Bayatı-Qacar üzərində qurulmuşdur. Musiqisinin tondan-tona keçməsi onu daha da coşqun və ahəngdar edir.
Bəzən bu rəqsi səhvən "Keçi məməsi" adlandırırlar ki, bu da məzmuna uyğun gəlmir. Əslində rəqsin "keçməməsi" adlandırılması, rəqs edənlərin bir-biri ilə yarışa girərək gözəl və çevik rəqs hərəkətləri nümayiş etdirməklə rəqabət aparmasına, bir-birini keçməsinə işarə edir.
Keçi məməsi (Rəqs)
Keçməməsi və ya Keçi məməsi — el şənliklərində və toylarda geniş oynanılan Azərbaycanın ən qədim kişi rəqslərindən biri. Əsasən Şirvan zonası və Bakı kəndlərində məşhurdur. Çox gözəl melodiyalı və ahəngdar musiqisi var. Rəqs bir qədər aram və cəld templə də ifadə oluna bilər. Bu rəqs Orta Mahur və Bayatı-Qacar üzərində qurulmuşdur. Musiqisinin tondan-tona keçməsi onu daha da coşqun və ahəngdar edir.
Bəzən bu rəqsi səhvən "Keçi məməsi" adlandırırlar ki, bu da məzmuna uyğun gəlmir. Əslində rəqsin "keçməməsi" adlandırılması, rəqs edənlərin bir-biri ilə yarışa girərək gözəl və çevik rəqs hərəkətləri nümayiş etdirməklə rəqabət aparmasına, bir-birini keçməsinə işarə edir.
Liçi (məməli)
Liçi (lat. Kobus leche) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin boşbuynuzlular fəsiləsinin su keçisi cinsinə aid heyvan növü.
Məməli
Məməlilər (lat. Mammalia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid olan heyvan sinfi. Məməlilər onurğalılar tipinin ən ali sinfidir.
Məməlilərin sinfinə aid iki — İlk məməlilər (Prototheria) və Vəhşi heyvanlar (Theria) yarımsinifləri var.
Synapsida, məməlilər və onların nəsli kəsilmiş qohumlarını ehtiva edən qrup, Pensilvaniya yarımdövründə (~323 milyondan ~300 milyon il əvvəl) onların sürünənlər nəslindən ayrıldıqları zaman yaranmışdır. Keçid qrupu məməlilər Erkən Yura dövründə əvvəlki məməli formalarından təkamül keçirmişlər. Kladoqramma məməliləri keçid qrupu kimi qəbul edir.
Dünyada 4500-ə qədər məməli növü vardır. Məməlilərin 1229 cins, 153 fəsilə, 29 dəstəsi məlumdur. Məməlilərin balaları əsasən, müəyyən bir inkişaf dövrünü tamamlayana qədər analarının qarnında saxlanılır.
Məməli heyvan
Məməlilər (lat. Mammalia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid olan heyvan sinfi. Məməlilər onurğalılar tipinin ən ali sinfidir.
Məməlilərin sinfinə aid iki — İlk məməlilər (Prototheria) və Vəhşi heyvanlar (Theria) yarımsinifləri var.
Synapsida, məməlilər və onların nəsli kəsilmiş qohumlarını ehtiva edən qrup, Pensilvaniya yarımdövründə (~323 milyondan ~300 milyon il əvvəl) onların sürünənlər nəslindən ayrıldıqları zaman yaranmışdır. Keçid qrupu məməlilər Erkən Yura dövründə əvvəlki məməli formalarından təkamül keçirmişlər. Kladoqramma məməliləri keçid qrupu kimi qəbul edir.
Dünyada 4500-ə qədər məməli növü vardır. Məməlilərin 1229 cins, 153 fəsilə, 29 dəstəsi məlumdur. Məməlilərin balaları əsasən, müəyyən bir inkişaf dövrünü tamamlayana qədər analarının qarnında saxlanılır.
Məməlilər
Məməlilər (lat. Mammalia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid olan heyvan sinfi. Məməlilər onurğalılar tipinin ən ali sinfidir.
Məməlilərin sinfinə aid iki — İlk məməlilər (Prototheria) və Vəhşi heyvanlar (Theria) yarımsinifləri var.
Synapsida, məməlilər və onların nəsli kəsilmiş qohumlarını ehtiva edən qrup, Pensilvaniya yarımdövründə (~323 milyondan ~300 milyon il əvvəl) onların sürünənlər nəslindən ayrıldıqları zaman yaranmışdır. Keçid qrupu məməlilər Erkən Yura dövründə əvvəlki məməli formalarından təkamül keçirmişlər. Kladoqramma məməliləri keçid qrupu kimi qəbul edir.
Dünyada 4500-ə qədər məməli növü vardır. Məməlilərin 1229 cins, 153 fəsilə, 29 dəstəsi məlumdur. Məməlilərin balaları əsasən, müəyyən bir inkişaf dövrünü tamamlayana qədər analarının qarnında saxlanılır.
Məməlilər sinfi
Məməlilər (lat. Mammalia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid olan heyvan sinfi. Məməlilər onurğalılar tipinin ən ali sinfidir.
Məməlilərin sinfinə aid iki — İlk məməlilər (Prototheria) və Vəhşi heyvanlar (Theria) yarımsinifləri var.
Synapsida, məməlilər və onların nəsli kəsilmiş qohumlarını ehtiva edən qrup, Pensilvaniya yarımdövründə (~323 milyondan ~300 milyon il əvvəl) onların sürünənlər nəslindən ayrıldıqları zaman yaranmışdır. Keçid qrupu məməlilər Erkən Yura dövründə əvvəlki məməli formalarından təkamül keçirmişlər. Kladoqramma məməliləri keçid qrupu kimi qəbul edir.
Dünyada 4500-ə qədər məməli növü vardır. Məməlilərin 1229 cins, 153 fəsilə, 29 dəstəsi məlumdur. Məməlilərin balaları əsasən, müəyyən bir inkişaf dövrünü tamamlayana qədər analarının qarnında saxlanılır.
Məmər
Məmər — Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunun Hal kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
1993-cü ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib.
30 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.
Məmər kəndinin adı ərəb mənşəli məmər sözündən olub, “çay keçidi” və ya “dağ keçidi” mənasındadır. Adlandırmada yaşayış məntəqəsinin fiziki-coğrafi mövqeyi əsas rol oynamışdır. Yaşayış məntəqəsi vaxtilə Həkəri çayının keçid (məmər) yerində salındığı üçün belə adlandırılmışdır.
Məmər məscidi
Məmər məscidi — Qubadlı rayonunun Məmər kəndində ХVIII əsrdə inşa edilmiş məscid.
Sovet hakimiyyəti dövründə anbar binası kimi istifadə olunan məscid, Azərbaycan müstəqillik əldə edəndən sonra bərpa edilərək öz əvvəlki funksiyasını yerinə yetirmişdir. Qubadlı rayonu erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edildikdən sonra məscid dağıdılmış və donuz tövləsinə çevrilmişdir.
İslam Əməkdaşlığı Təşkilatı Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində İslam məbədlərinin dağıdılması ilə bağlı narahatçılığını bildirərkən dağıdılmış Məmər məscidini erməni tərəfinin aqressiya siyasətinin sübutu adlandırmışdır.
Məməsəni eli
Məməsəni eli—İranda Fars ostanında yaşayan el.
El öz adını Məhəmmədhəsən bəydən götürüb. Məmməsəni eli Fars ostanının Məməsəni şəhristanında və Rüstəmdarda məskunlaşıb. El əhli öz kökünü Lurlara bağlayır.
Məməsənilər Rüstəm, Bəgəş, Cavid və Düşmənziyari tayfalarına bölünür.
Maldarlıq heyvandarlığın ən geniş yayılmış sahəsidir. Maldarlıq məməsənilərin yüksək keyfiyyətli südə və ətə olan tələbatının ödənilməsində mühüm rol oynayır. Məhsuldar ev heyvanları içərisində qaramal özünə xüsusi bir yer tutur. Qaramal el əhalisi üçün ən qiymətli məhsullar (süd, ət), sənaye üçün isə yüksək keyfiyyətli gön, heyvan kəsildikdə alınan məhsullar: sümük, buynuz, qan, bağırsaq, tük və s. verir.
Məməsəni şəhristanı
Məməsəni şəhristanı— İranın Fars ostanının şəhristanlarından biridir. Şəhristanın inzibati mərkəzi Nurabad şəhəridir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 117,317 nəfər və 26,011 ailədən ibarət idi.
Məmət Əli Alabora
Məmət Əli Alabora (25 noyabr 1977, İstanbul) — türkiyəli aktyor.
Məmət Əli Alabora 1977-ci il noyabrın 25-i Türkiyənin İstanbul şəhərində dünyaya gəlib.
Alabora, mülki hüquqlar və ətraf fəalıdır. 2013-cü ildə Gəzi parkı etirazlarına dəstək vermişdir. 2018-ci ilin dekabr ayında Məmət Əli Alabora haqqında Gəzi parkı fəaliyyətlərinə görə "Türkiyə Respublikası Hökumətini devirməyə və ya vəzifələrini yerinə yetirməməsinə cəhd" ittihamı üzrə həbs edilmə qərarı verilmişdir. 2020-ci ilin fevral ayında Gəzi parkı davasında bəraət qazandığı deyildi.
Məmət 2009-cu il noyabrın 19-u aktyor Pınar Öğün ilə ailə həyatı qurmuşdur.
Gəzi parkı hadisələrindən sonra Türkiyədən ayrılıb İngiltərəyə köçən Məmət Əli Alabora, 2020-ci ilin oktyabr ayında qatıldığı bir yayımda Uelsin Kardiff şəhərində məskunlaşdığını demişdir.
Məməyəbənzər əzələlər
Məməyəbənzər əzələlər (lat. musculus papillaris) mitral qapaq və üçtaylı qapağın yerdəyişməsini məhdudlaşdırma rolunu oynayır.
Məməşir (Marağa)
Məməşir (fars. ممه شير) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Marağa şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
2006-cı il məlumatına görə kənddə 41 nəfər yaşayır (8 ailə).
İlk məməlilər
İlk məməlilər (lat. Prototheria) — məməlilərin özündə həm məməlilərə, həm də sürünənlərə xas xüsusiyyətləri əks etdirən yarımsinfi.
Bu sinfə aid yeganə müasir birdəliklilər dəstəsi var. İlk məməlilər sayı çox olmayan növləri Avstraliyada yaşayırlar.
Məməlilərin anatomiyası
== Məməlilərin anatomiyası və fiziologiyası ==
məməlilərdə orqanizmin quruluşu və fəaliyyəti haqqında məlumat toplusu. - Məməlilər onurğalı heyvanlar sinfindən biridir. Onurğalıların digər taksonları ilə ümumi morfoloji və fizioloji təşkilatla birləşirlər. Məməlilərin anatomiyası və fiziologiyası digər onurğalılar kimi eyni funksional sistemlərin olması ilə xarakterizə olunur; lakin bu sistemlərin bir çoxu məməlilərdə çox yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdır və ümumiyyətlə, bu sinif onurğalıların digər sinifləri ilə müqayisədə ən yüksək təşkilatlanmış hesab olunur[1].
Bütün məməlilər və ya onların nümayəndələrinin böyük əksəriyyəti üçün xarakterik olan əsas fərqli morfofizioloji xüsusiyyətlərə aşağıdakılar daxildir: süd vəzilərinin olması və nəslinin südlə qidalanması, canlılıq, əsl homeotermiya (isti qanlı), tüklərin olması (ən azı embrional inkişaf dövründə), neopalliumun yüksək inkişaf dərəcəsi. məməlilərdə beyin qabığının əsas hissəsi və bir sıra digər xüsusiyyətləri [2].
== İntegumentar sistem ==
Dərisi
Dəri bədənlə xarici mühit arasında təsirli bir maneə təşkil edərək onu arzuolunmaz fiziki-kimyəvi təsirlərdən, patogen mikroorqanizmlərin nüfuzundan, su və duzların nizamsız itkisindən qoruyur[3]. Məməlilərin dərisi əhəmiyyətli qalınlıq, çoxlu buynuzlu formasiyalar və sürünənlərdə və quşlarda çox az olan çox sayda dəri vəzilərinin olması ilə xarakterizə olunur. Digər onurğalılar kimi, o da iki təbəqədən ibarətdir: yuxarı ektodermal (epidermis) və aşağı mezodermal (dermis və ya korium)[4].
Epidermis çoxqatlıdır: onun əsasında intensiv şəkildə çoxalan silindrik və ya prizmatik epitel hüceyrələrindən - keratinositlərdən ibarət Malpiqi təbəqəsi [ingiliscə] yerləşir.