n 1. sirkə (bit yumurtası); 2. jarq. ağılsız, gic, axmaq, sarsaq (adam);
◊ dead as a ~ ölüvay, cılız, həyat nişanəsi olmayan (adam), ölü bit
2016 Nitsa hücumu
2016-cı il Nitsa hücumu Fransanın Nitsa şəhərində törədilmiş qanlı hücumdur. Yük maşını kütlənin üstünə sürülüb, sonra naməlum şəxslər avtomobildən enərək insanlara atəş açıblar. İnsanlar həmin zaman Bastilya qələbəsini bayram edirdilər. Terrorçu-intiharçı 31 yaşlı Tunisli Mohamed Laueezh Boolelldir. Təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, hadisədə "İslam Dövləti" terror təşkilatı məsuliyyəti götürdü.
== Hadisə ==
Nitsada çox insanlar axşam, 14 iyul 2016-cı ildə Bastiliya Günü şərəfinə pirotexnika performansı izləmək üçün toplanmışdır. bayram şənliyində iştirak edən izdihamın içinə yük avtomobilin girməsi nəticəsində 84 nəfər həyatını itirdi, 100-dən çoxu yaralandı. Təxminən saatda 90 kilometr sürətlə hərəkət edən yük avtomobili fişənglərin havaya atılmasını izləyən insanların içinə daxil olaraq 2 kilometr irəliləyib və onların üzərinə atəş açdı. İnsanların çoxu yük avtomobilin altında qalaraq həyatını itirdi. Ölənlərin içində Ermənistan, Avstraliya, Çin Xalq Respublikası, Estoniya, Almaniya, İrlandiya, Mərakeş, Portuqaliya, Rusiya, İsveçrə, Ukrayna, Birləşmiş Krallıq və Amerika Birləşmiş Ştatları vətəndaşları var idi..
Allium nitens
Üzüməbənzər soğan (lat. Allium vineale) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
Allium affine Boiss. & Heldr. [Illegitimate]
Allium arenarium Wahlenb. [Illegitimate]
Allium assimile Halácsy
Allium campestre Schleich. ex Steud. [Invalid]
Allium compactum Thuill.
Allium descendens W.D.J.Koch
Allium laxiflorum Tausch
Allium littoreum Bertol.
Allium margaritaceum var.
Allium vineale var. nitens
Üzüməbənzər soğan (lat. Allium vineale) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
Allium affine Boiss. & Heldr. [Illegitimate]
Allium arenarium Wahlenb. [Illegitimate]
Allium assimile Halácsy
Allium campestre Schleich. ex Steud. [Invalid]
Allium compactum Thuill.
Allium descendens W.D.J.Koch
Allium laxiflorum Tausch
Allium littoreum Bertol.
Allium margaritaceum var.
Alnus nitens
Adi qızılağac (lat. Alnus glutinosa) — bitkilər aləminin fıstıqçiçəklilər dəstəsinin tozağacıkimilər fəsiləsinin qızılağac cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
Alnus aurea K.Koch
Alnus cerifera Hartig ex Regel
Alnus dubia Req. ex Regel [Invalid]
Alnus emarginata Krock.
Alnus februaria Kuntze [Illegitimate]
Alnus februaria var. incisa (Willd.) Kuntze
Alnus februaria var. maculata Kuntze
Alnus februaria var. oxyacanthifolia (Lodd.) Kuntze
Alnus februaria var. pinnatifida (Spach) Kuntze
Alnus februaria var. quercifolia (Willd.) Kuntze
Alnus glutinosa f.
Ammonium nitrat
Ammonium nitrat – NH4NO3 kimyəvi birləşmədir, nitrat turşusunun duzudur.
== Tarixi ==
İlk dəfə 1659-cu ildə İohan Qlauber tərəfindən kəşv edilmişdir.
== Fiziki xassələri ==
Ammonium nitrat ağ kristal maddədir. Suda çoxyaxşı həll olur: 100 q buzlu (oC) suda 118,3 qram, 20oC-də 192 qram, 30oC-də 241,8 qram, 50oC-də 384 qram, 80oC-də 580 qram, 100oC-də 871 qram. Həmçinin, ammonium nitrat ammonyak, piridin, metanol, etanolda həll olunur. Detonasiyanın sürəti 2570 m/s.
Normal atmosfer təzyiqində NH4NO3 kristalları üçün bir neçə modifikasiya mövcuddur. Adi şəraitlərdə rombik kristallik qəfəs stabildir. O, 32,2oC-dən yuxarı temperaturda digər rombik, parametrləri kəskin dəyişmiş formaya keçir. 82,2oC-dən yuxarı temperaturda tetraqonal, 125,8oC-dən yuxarı temperaturda kubik forma stabildir.
Anthurium nitens
Anthurium nitens (lat. Anthurium nitens) — bitkilər aləminin baqəvərçiçəklilər dəstəsinin aroidkimilər fəsiləsinin anturium cinsinə aid bitki növü.
Artemisia nitida
Artemisia nitida (lat. Artemisia nitida) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin yovşan cinsinə aid bitki növü.
Artemisia nitrosa
Artemisia nitrosa (lat. Artemisia nitrosa) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin yovşan cinsinə aid bitki növü.
Astragalus nitidiflorus
Astragalus nitidiflorus (lat. Astragalus nitidiflorus) — paxlakimilər fəsiləsinin gəvən cinsinə aid bitki növü.
Atriplex hortensis subsp. nitens
Atriplex hortensis (lat. Atriplex hortensis) — bitkilər aləminin qərənfilçiçəklilər dəstəsinin pəncərkimilər fəsiləsinin sirkən cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
Atriplex acuminata M.Bieb.
Atriplex atrosanguinea Voss
Atriplex benghalensis Lam.
Atriplex heterantha Wight
Atriplex hortensis var. hortensis hortensis
Atriplex hortensis subsp. nitens S.Pons
Atriplex microtheca Moq.
Atriplex purpurea Voss
Atriplex ruberrima Moq.
Atriplex rubra (L.) Crantz
Atriplex spectabilis Ehrh. ex Moq.
Baccharis nitida
Baccharis nitida (lat. Baccharis nitida) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin bakxaris cinsinə aid bitki növü.
Barringtonia nitida
Barringtonia acutangula (lat. Barringtonia acutangula) — barrinqtoniya cinsinə aid bitki növü.
== Arealı ==
Barringtonia acutangula növü Əfqanıstandan Avstraliyaya qədər yayılmışdır.
== Sinonim ==
== İstinadlar ==
Barringtonia acutangula:''The Plant List saytında takson barədə məlumat.
Berilium nitrat
Berilium nitrat - Be(NO3)2 formuluna malik kimyəvi birləşmədir. Berilium və nitrat turşusunun orta duzudur.
== Fiziki xassələri ==
Berilium nitrat – bərk kristal maddədir. Suda yaxşı həll olunur (107 q/100 ml 20 0C –də).
Birləşmə müxtəlif tərkibli kristalhidratlar şəklində mövcuddur. Qatı HNO3 əlavə edildikdə Be(NO3)2•4H2O və ya [Be(H2O)4](NO3)2) tetrahidrat sulu məhlullardan ayrılır. Be(NO3)2•3H2O trihidrat (xüsusilə 54% HNO3 olan məhlullardan kristallaşır) və Be(NO3)2•2Н2O dihidrat da məlumdur.
== Alınması ==
Berilium nitratı berilium oksid və ya berilium hidroksidin nitrat turşusu ilə və ya mübadilə
reaksiyası zamanı almaq olar:
B
e
O
+
2
H
N
O
3
⟶
B
e
(
N
O
3
)
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {BeO+2\ HNO_{3}\longrightarrow \ Be(NO_{3})_{2}+H_{2}O}}}
B
e
(
O
H
)
2
+
2
H
N
O
3
⟶
B
e
(
N
O
3
)
2
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Be(OH)_{2}+2\ HNO_{3}\longrightarrow \ Be(NO_{3})_{2}+2H_{2}O}}}
B
e
S
O
4
+
B
a
(
N
O
3
)
2
⟶
B
e
(
N
O
3
)
2
+
B
a
S
O
4
{\displaystyle {\mathsf {BeSO_{4}+Ba(NO_{3})_{2}\longrightarrow \ Be(NO_{3})_{2}+BaSO_{4}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Berilium nitrat digər nitratlar kimi mübadilə reaksiyalarının əksəriyyətinə daxil olur. Qələvi metalların karbonatları, sulfidləri və ammonium ilə reaksiyaya daxil olaraq berilium hidroksid alınır:
B
e
(
N
O
3
)
2
+
N
a
2
S
+
2
H
2
O
⟶
B
e
(
O
H
)
2
+
H
2
S
+
2
N
a
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Be(NO_{3})_{2}+Na_{2}S+2H_{2}O\longrightarrow Be(OH)_{2}+H_{2}S+2NaNO_{3}}}}
B
e
(
N
O
3
)
2
+
N
a
2
C
O
3
+
H
2
O
⟶
B
e
(
O
H
)
2
+
C
O
2
+
2
N
a
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Be(NO_{3})_{2}+Na_{2}CO_{3}+H_{2}O\longrightarrow \ Be(OH)_{2}+CO_{2}+2NaNO_{3}}}}
Berilium nitrat sulu məhlullarda qismən hidrolizə uğrayır və əsası nitrat alınır:
B
e
(
N
O
3
)
2
+
H
2
O
⟷
B
e
(
O
H
)
N
O
3
+
H
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Be(NO_{3})_{2}+H_{2}O\longleftrightarrow Be(OH)NO_{3}+HNO_{3}}}}
1000 0C –də termiki parçalanma baş verir və berilium oksid,oksigen, azot oksidləri alınır:
2
B
e
(
N
O
3
)
2
⟶
2
B
e
O
+
4
N
O
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2Be(NO_{3})_{2}\longrightarrow \ 2BeO+4NO_{2}+O_{2}}}}
== Tətbiqi ==
Əvvəllər, elektrik işıqlandırmanın geniş yayılmadığı dövrdə berilum nitratı, qaz ilə işləyən lampaların qapaqlarını hazırlamaq üçün istifadə edirdilər.
== İstinadlar ==
Неорганическая химия.
Bulbophyllum nitens
Bulbophyllum nitens (lat. Bulbophyllum nitens) — səhləbkimilər fəsiləsinin bulbofillium cinsinə aid bitki növü.
Bulbophyllum nitidum
Bulbophyllum nitidum (lat. Bulbophyllum nitidum) — səhləbkimilər fəsiləsinin bulbofillium cinsinə aid bitki növü.
Callicephalus nitens
Callicephalus (lat. Callicephalus) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid biki cinsi.
== Növləri ==
Callicephalus nitens (M.Bieb.) C.A.Mey.
=== Sinonim ===
Centaurea nitens M.Bieb. ex Willd.
Centaurea ramosissima Tausch
Centaurea setifera Lag.
Centaurea nitens
Callicephalus (lat. Callicephalus) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid biki cinsi.
== Növləri ==
Callicephalus nitens (M.Bieb.) C.A.Mey.
=== Sinonim ===
Centaurea nitens M.Bieb. ex Willd.
Centaurea ramosissima Tausch
Centaurea setifera Lag.
Chrysanthemum nitens
Tanacetum nitens (lat. Tanacetum nitens) — mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin dağtərxunu cinsinə aid biki növü.
== Sinonim ==
Chrysanthemum nitens (Boiss. & Noë) Bornm.
Pyrethrum nitens Boiss.
Coelogyne nitida
Coelogyne nitida (lat. Coelogyne nitida) — səhləbkimilər fəsiləsinin coelogyne cinsinə aid bitki növü.
Cynodon nitidus
Barmaqvari çayır (lat. Cynodon dactylon) - qırtıckimilər fəsiləsinin çayır cinsinə aid bitki növü.
== Sinonim ==
Agrostis bermudiana Tussac. ex Kunth [Invalid]
Agrostis filiformis J.Koenig ex Kunth [Invalid]
Agrostis linearis Retz.
Agrostis stellata Willd.
Capriola dactylon (L.) Kuntze
Capriola dactylon var. maritima (Kunth) Hitchc.
Chloris cynodon Trin. [Illegitimate]
Chloris maritima Trin.
Chloris paytensis Steud.
Dəmir (III) nitrat
Dəmir (III) nitrat - qeyri-üzvi kimyəvi birləşmə, azot turşusu və üç valentli dəmirin duzudur.
== Fiziki xassələri ==
Dəmir (III) nitrat adi temperaturda konsentra-siyadan asılı olaraq Fe(NO3)3•6H2O tərkibli rəngsiz kublar şəklində və ya Fe(NO3)3•9H2O tərkibli monoklinik kristallar kimi kristallaşır.
Fe(NO3)3• 6H2O - kub qəfəsli açıq bənövşəyi rəngli hiqroskopik kristallardı. Ən azı tərkibində 57% HNO3 və 28% Fe(NO3)3 olan sulu məhlullardan kristallaşdıqda alınır.
Fe(NO3)3• 9H2O - monoklinik qəfəsli çox higroskopik açıq bənövşəyi kristallardı (a = 0,140 nm, b = 0,970 nm, c = 1,103 nm, β = 95,52°C). Suda yaxşı həll olunur, qızdırıldıqda 50,1 0C-də əriyir.
== Alınması ==
Dəmir (III) nitratı dəmir qırıntılarının 20-30% -li nitrat turşusunun məhlulu ilə reaksiyası zamanı almaq olar:
F
e
+
4
H
N
O
3
⟶
F
e
(
N
O
3
)
3
+
2
H
2
O
+
N
O
↑
{\displaystyle {\mathsf {Fe+4HNO_{3}\longrightarrow Fe(NO_{3})_{3}+2H_{2}O+NO\uparrow }}}
İstehsalatda bu prosesi məhluldan hava üfürməklə həyata keçirmək olar:
4
F
e
+
12
H
N
O
3
+
3
O
2
⟶
4
F
e
(
N
O
3
)
3
+
6
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {4Fe+12HNO_{3}+3O_{2}\longrightarrow 4Fe(NO_{3})_{3}+6H_{2}O}}}
Laboratoriya şəraitində dəmir (III) nitratı mübadilə reaksiyası zamanı almaq olar:
F
e
2
(
S
O
4
)
3
+
3
B
a
(
N
O
3
)
2
⟶
2
F
e
(
N
O
3
)
3
+
3
B
a
S
O
4
↓
{\displaystyle {\mathsf {Fe_{2}(SO_{4})_{3}+3Ba(NO_{3})_{2}\longrightarrow 2Fe(NO_{3})_{3}+3BaSO_{4}\downarrow }}}
C
e
(
N
O
3
)
3
O
H
+
3
H
N
O
3
+
F
e
S
O
4
⟶
C
e
(
N
O
3
)
3
+
F
e
(
N
O
3
)
3
+
H
2
S
O
4
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Ce(NO_{3})_{3}OH+3HNO_{3}+FeSO_{4}\longrightarrow Ce(NO_{3})_{3}+Fe(NO_{3})_{3}+H_{2}SO_{4}+H_{2}O}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Sulu məhlullarda dəmir (III) nitrat güclü hidrolizə məruz qalır:
F
e
(
N
O
3
)
3
+
2
H
2
O
⇄
F
e
(
O
H
)
2
N
O
3
+
2
H
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Fe(NO_{3})_{3}+2H_{2}O\rightleftarrows Fe(OH)_{2}NO_{3}+2HNO_{3}}}}
HNO3 məhlulunu güclü turşulaşdırmaqla tarazlığı əks istiqamətə dəyişmək olar.
2
F
e
(
N
O
3
)
3
+
6
N
a
O
H
+
(
n
−
6
)
H
2
O
⟶
F
e
2
O
3
⋅
n
H
2
O
↓
+
6
N
a
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {2Fe(NO_{3})_{3}+6NaOH+(n-6)H_{2}O\longrightarrow Fe_{2}O_{3}\cdot nH_{2}O\downarrow +6NaNO_{3}}}}
Dəmir (III) nitrat qızdırıldıqda parçalanır:
4
F
e
(
N
O
3
)
3
→
t
2
F
e
2
O
3
+
12
N
O
2
↑
+
3
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {4Fe(NO_{3})_{3}{\xrightarrow {\ t\ }}2Fe_{2}O_{3}+12NO_{2}\uparrow +3O_{2}\uparrow }}}
== Tətbiqi ==
Dəmir (III) nitrat çirkab suların təmizlənməsində koaqulyant kimi, parçaların və yunların rənglənməsi zamanı (rəng tez yuyulmasın) istifadə olunur.
Dəmir (III) nitratla hopdurulmuş bəzi gillər üzvi sintezdə faydalı oksidləşdirici lərdir.
2
N
H
3
+
2
N
a
→
F
e
(
N
O
3
)
3
2
N
a
N
H
2
+
H
2
{\displaystyle {\mathsf {2NH_{3}+2Na{\xrightarrow {Fe(NO_{3})_{3}}}2NaNH_{2}+H_{2}}}}
== İstinadlar ==
Волков А. И., Жарский И. М. Большой химический справочник.
Echinops nitens
Echinops nitens (lat. Echinops nitens) — mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin toppuztikan cinsinə aid biki növü.
