Ksenokrates (Kalkedonlu)

Kalkedonlu Ksenokrates (yun. Ξενοκράτης,E.ə. 395 – E.ə. 314) — qədim yunan filosofu, Platonun öyrəncisi, Spevsippusdan sonra Akademiyaya başçılıq etmişdir.

Ksenokrates
Ξενοκράτης
Doğum tarixi e.ə. 396
Vəfat tarixi e.ə. 314
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Dövr Ellinizm
İstiqaməti Platonizm
Əsas maraqları fəlsəfə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan müdriki  • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII–IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp  • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV–I yüzilliklər)
Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi
I–V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous  • Apuleyus  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix  • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius  • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • Marinus  • Simplikius  • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles  • Hipatiya  • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Fəlsəfəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ksenokrates, fəlsəfəni sistemləşdirmiş, onu üç hissəyə bölmüşdür: 

  1. Dialektika (idrak nəzəriyyəsi və məntiqlə birlikdə);
  2. Fizika;
  3. Etika.

Onun fikrincə üç növ ilk varlıq və ya başlanğıc (substansiya) vardır: ağılla dərk edilən, hissi və onların üzərində qurulmuş mürəkkəb. Ağılla dərk edilən göy qatından yüksəklərdə olanların, hissi yerin və göyaltı sahələrin, mürəkkəb isə göyün özünün substansiyasıdır. Buna görə də ağılla dərk ediləni elmin, hissi substansiyanı duyğuların vasitəsilə qavramaq olar. Mürəkkəb substansiya isə rəylə dərk edilə bilər. Elm vasitəsilə qavranılarlar dayanıqlı və həqiqi olur. Duyğularla qavranılanlar da həqiqi olur, ancaq dərəcəsi elmlə qavranılarlar qədər olmur. Mürəkkəbdə isə həqiqət və yanlışlıq vardır. Çünki, hər bir rəydə həm həqiqət, həm də yanlışlıq mövcuddur.[1]

Dünyanın əsasında Vahid və Diada (İkilik) durur. Vahidi Ksenokrates yunanların baş tanrısı Zeusla eyniləşdirib "Ata" adlandırırdı. Vahid həm də dünya Əqlidir. Diadanı isə o, "tanrıların anası" adlandırırdı və onu dünya "Ruhu" ilə eyniləşdirirdi.[2]

Ksenokratesə görə dünya Ruhu rəqəmlər (ideyalar) və dəyişikliklərə məruz qalan maddi dünya arasında bir keçid mərhələsidir. Beləliklə o, Vahid başlanğıc və dünya Əqli anlayışlarına dünya Ruhu anlayışını da əlavə etmişdir. Bu fikir sonralar yeni-platonçular tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir.

Ksenokratesə görə dünyanı ilahi qüvvələr bürüyüb və onlar dünya Ruhunda təcəssüm olunur. O kamildir, ancaq tədricən maddi aləmin təsiri ilə kamilliyini itirir. Ksenokrates göyü, ulduzları, hətta ünsürləri tanrılaşdırırdı[3]. Onun təlimində ilk ünsürlər beşdir: efir, od, hava, su və yer[4]. 

Ksenokrates demonların varlığına da inanırdı. Onların yeri insanlarla tanrıların arasındadır, vəzifəsi isə onların arasında rabitə yaratmaqdır[5]. Şərin mövcudluğu da demonlarla əlaqəlidir.

Ksenokratesə görə insan həyatının məqsədi ruhun düyğular aləmindən azad olunmasındadır. Müdriklik isə özünü təkcə nəzəriyyədə deyil, həm də praktik həyatda göstərməlidir[4].

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 200-201. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 200-201. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Диллон Дж. Наследники Платона: Исследование истории Древней Академии (347–274 гг. до н. э.). Пер. с англ. Е. В. Афонасина. СПб., 2005. С.108–181.
  • Мочалова И. Н. Ксенократ Халкедонский как интерпретатор диалогов Платона // Универсум платоновской мысли: Вопросы познания. Процедуры правильного мышления. Докса и ноэсис. СПб., 1997. С.86–94.
  • Мочалова И. Н. Философия ранней Академии. СПб., 2007.
  • Мочалова И. Н. От Ксенократа к Аристотелю: формирование физики как теоретической науки в Академии Платона // Вестник Ленинградского государственного университета имени А. С. Пушкина. СПб., 2012. — № 3. Том 2. Философия. — С. 19–30. — ISSN 1818–6653.

Xarici bağlantılar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Две книги против логиков // Секст Эмпирик. Сочинения в двух томах / Перевод А. Ф. Лосева. Том 1.: Мысль, 1976, s. 90.
  2. ↑ О рождении души по Тимею // Плутарх. Сочинения Arxivləşdirilib 2022-04-03 at the Wayback Machine / Перевод Т. Г. Сидаша. СПб.: Санкт-Петербургский университет, 2008, s. 55–56.
  3. ↑ Marcus Tullius Cicero. On the Nature of the Gods / Translated by F. Brooks. London: Methuen, 1896, p. 47.
  4. ↑ 1 2 Асмус В.Ф. Античная философия Arxivləşdirilib 2020-06-26 at the Wayback Machine. М.: Высшая школа, 1976, s. 259.
  5. ↑ Лосев А. Ф. История античной эстетики Arxivləşdirilib 2017-08-19 at the Wayback Machine. Т. 3. М.: ACT; Харьков: Фолио, 2000, s. 445–456.