Mövlana Cəlaləddin Rumi

Mövlana Cəlaləddin Bəlxi (fars. مولانا جلال الدین محمد رومی‎ Mevlānā Celāl-ed-Dīn Muhammed Balkhi; 30 sentyabr 1207[1][2] – 17 dekabr 1273[3][1][…], Konya, Rum Səlcuqlu dövləti[5]) — İslam və təsəvvüf dünyasından olan fars[7][8][9][10][11] şair, mövləvi yolunun öncülü, vəhdəti-vücud (panteizm) fəlsəfəsinin nümayəndəsi. Molavi, Mövlana və Rumi kimi tanınan Cəlaləddin Məhəmməd Bəlxi (6 Rəbiul-əvl 604 – 5 Cümadi əl-Sani 672 h.) İran farsdilli şairdir. Onun tam adı "Məhəmməd bin Məhəmməd bin Hüseyn Hüseyni Xətibi Bəkri Bəlxi"dir və sağlığında "Cəlaləddin", "Xodavəndgər" və "Mövlana Xədvəndgər" titulları ilə çağırılıb. Sonrakı əsrlərdə (görünür, IX əsrdən) onun üçün “Mülvi”, “Mulana”, “Mülvi Rumi” və “Mula Rumi” titullarından istifadə edilmişdir.

Mövlana Cəlaləddin Rumi
fars. جلال‌الدین مُحمَّد بلخی‎
Təxəllüsü خاموش
Doğum tarixi 30 sentyabr 1207(1207-09-30)[1][2]
Vəfat tarixi 17 dekabr 1273(1273-12-17)[3][1][…] (66 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Uşağı 4 (Sultan Vələd daxil olmaqla)
Atası Bəhaəddin Vələd[6]
Fəaliyyəti şair, üləma, yazıçı, ədib, filosof
Əsərlərinin dili fars dili
Tanınmış əsərləri
Vikimənbənin loqosu Mövlana Cəlaləddin Rumi Vikimənbədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar[4]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsl adı Muhamməd Cəlaləddindir. Xudavəndiyar, Sultanul-Aşiqin (aşiqlər sultanı), Sultanul-Muhibbin (sevgililər sultanı) ləqəbləri ilə də tanınmışdır. Mövlana ləqəbi isə ona hələ gənc yaşlarında ikən Konyada dərs verməyə başladığı zamanlarda verilmişdir. Mövlana ləqəbini ilk dəfə ona Şeyx Sədrəddin Konyəvi vermişdir.

Mövlana Cəlaləddin Rumi ("Rumi" ləqəbi ona Anadoluya (o vaxtlar Anadolu "Diyari Rum" adlanırdı) yerləşib orada yaşadığı üçün, "Ağa" mənasına gələn "Mövlana" ləqəbi isə ona qarşı duyulan böyük hörmətin əlaməti olaraq verilmişdir) İranın Xorasan vilayətinin (indiki Əfqanıstanın ) Bəlx şəhərində anadan olmuşdur. Mövlana o dövrün İslam mədəniyyəti mərkəzlərindən biri sayılan İranın Bəlx şəhərində müəllimlik edən və Sultan-ül Üləma (alimlər sultanı) ləqəbi ilə tanınan Bəhaəddin Vələdin oğlu idi.

Babası Əhməd Xətibi — nin oğlu Hüseyn Xətibidir. Anası əsil-nəcabətli bir ailəyə mənsub olan Möminə xatun, nənəsi Xarəzmşahlar xanədanının şahzadəsi Məlaikəi-Cahan Əmətullah Sultandır. Bəhaəddin Vələd 1214–1217-ci illər arasında ailəsi ilə birgə İrandan Anadoluya köçür. Mövlana bütün ömrünü o vaxt Səlcuqların paytaxtı olan Konya şəhərində keçirir, orada da dəfn edilir. Atası Bəhaəddin Vələdin ölümündən bir il sonra, 1232-ci ildə Konyaya gələn Seyyid Bürhanəddin Mövlananın tərbiyəsi ilə məşğul olmuş və Mövlana doqquz il ona xidmət etmişdir. Mövlana 38 yaşında olarkən 60 yaşlı İslam piri, dərviş Şəmsəddin (Şəms) Təbrizi ilə tanış olur. Bu tanışlıq Cəlaləddinin dünyagörüşünə dərin təsir göstərir, onun fikir dünyasını kökündən dəyişdirir. Şəmsə qeyri-adi bir məhəbbətlə bağlanmışdır. Bir gün Şəms sirli şəkildə qeyb olarkən, Cəlaləddin sarsılmış və müəlliminə olan məhəbbətini, onun itməsindən doğan kədər və həsrətini bədii əsərlərində – məsnəvilərdə, rübai və qəzəllərində ifadə etmişdir. Əslən Xorasandan olan Rumi şeirlərini ana dili olan fars dilində yazmışdır, türk dilində yalnız bir neçə şeri vardır. 2007-ci ildə Mövlananın anadan olmasının 800 illiyi YUNESKO tərəfindən Dünya Mövlana İli elan edilmişdir. Cəlaləddin Məhəmməd Bəlxi hicri 604-cü ilin rəbiül-övl ayının 6-da Bəlx və ya Vəxşdə anadan olmuşdur. Onun atası, Bahauddin Wold və Sultan əl-Ulama kimi tanınan Mövlana Məhəmməd bin Hüseyn Xətibi böyük sufilərdən biri və mistik bir insan idi və Əhməd Qəzali ilə qohum idi. O, təsəvvüf və rəftarda uzun bir tarixə malik olduğundan, mübahisə və mübahisə adamı olmadığından, şifahi və şifahi müzakirə və mübahisələrdə deyil, ezoterik davranışda həqiqi bilik və biliyi bildiyi üçün; Kəlam və Cədəlin bayraqdarları ona qarşı çıxdılar. Onların arasında Sultan Məhəmməd Xarəzmşahın müəllimi olan Fəxrəddin Razi və digərlərindən daha çox şahı ona qarşı təhrik edirdi. Sultan əl-Ullama, ehtimal ki, miladi 610-cu ildə, Çingiz xanın istilası ilə eyni vaxtda Bəlxdən köçüb və and içib ki, Məhəmməd Xarəzmşah taxta oturana qədər öz şəhərinə qayıtmayacaq. Rəvayət edilir ki, o, yolda Fəridəddin Əttar Neyşaburi ilə qarşılaşdı və Əttar Rumini tərifləyib, ona gizli kitabını hədiyyə etdi. Franklin Lewis bu hekayəni rədd edir və onu yalan hesab edir. Həcc niyyəti ilə Bağdada, oradan da Məkkəyə, həcc mərasimlərini yerinə yetirdikdən sonra Suriyaya getdi. Sonra Ələddin Kiqbad Səlcuqun dəvəti ilə Quniyəyə getdi və ömrünün sonuna qədər orada qaldı. Mövlana on doqquz yaşında Göhər xatunla evləndi. Sultan əl-Ulama təxminən 628-ci ildə vəfat etmiş və həmin Konyada dəfn edilmişdir. O zaman şagirdləri atasının yerini doldurmağı xahiş edəndə Mövlana Cəlaləddinin 24 yaşı var idi.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rumi və Qərb dünyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

21-ci əsrdə Rumi Qərb dünyasında tez bir zamanda məşhurlaşdı və beləliklə onun kitabının Amerikada tərcüməsi ilin ən böyük və ən çox satılan kitabı oldu. Coleman Barks tərcüməsi 2001-ci ildə ABŞ-də 500.000-dən çox nüsxə satıldı.

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İctimai televiziyası tərəfindən Alimlərin sultanı. Mövlanə Cəlaləddin Rumi adlı qısametrajlı sənədli televiziya filmi həsr olunmuşdur.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Djalal od-Din Rumi // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  2. ↑ 1 2 Djalâl-od-Dîn Rûmî // Babelio (fr.). 2007.
  3. ↑ 1 2 Schimmel A. Rumi // Encyclopædia Britannica (ing.).
  4. ↑ https://www.kokanshakti.com/2019/12/what-do-i-know-about-rumi.html.
  5. ↑ 1 2 Encyclopaedia of Islam. Leyden: Brill. C. 2. S. 393.
  6. ↑ Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
  7. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-29.
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-29.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-02-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-29.
  10. ↑ ^ C.E. Bosworth/B.G. Fragner, "Tādjīk", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition: "… In Islamic usage, eventually came to designate the Persians, as opposed to Turks […] the oldest citation for it which Schaeder could find was in verses of Djalāl al-Dīn Rūmī …"
  11. ↑ ^ Ritter, H.; Bausani, A. "ḎJ̲alāl al- Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵh̲aṭībī ." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. Excerpt: "known by the sobriquet Mawlānā (Mevlânâ), Persian poet and founder of the Mawlawiyya order of dervishes

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Mövlana Cəlaləddin Rumi ilə əlaqəli mediafayllar var.