Seyid Yəhya Bakuvi

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Bakuvi.

Seyid Yəhya Bakuvi — mənşəcə Azərbaycan türklərindən[1][2][3][4][5][6][7][8] olan Azərbaycanın[9][10][11][12][13][14][15][16] tanınmış filosof alim və şairlərindən biri, xəlvətilik təriqətinin ikinci qurucusu.[17][18][19] Bakuvi eyni zamanda xəlvətiliyin virdi olan Virdü-Səttarın müəllifidir.[20] 2013-cü ildə UNESCO-nun Baş Konfransının 36-cı sessiyasında Seyid Yəhya Bakuvinin 550 illik yubileyinin dünya səviyyəsində qeyd edilməsi haqqında qərar qəbul edilib.[21][22]

Seyid Yəhya Bakuvi
Seyid Yəhya ibn əs-Seyid Bəha əd-Din əş-Şirvani əş-Şamaxi əl-Bakuvi
Doğum tarixi 1410
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1462
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı
İstiqaməti Xəlvətilik
Əsas maraqları sufilik
Təsirlənib Ömər Xəlvəti

Bioqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seyid Yəhya 1403-cü ildə[23] Azərbaycanın Şamaxı şəhərində doğulmuşdur.[24] Onun anadan olduğu dövrdə Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı olan Şamaxı şəhəri bu bölgədə önəmli elmi, siyasi və mədəni mərkəz mövqeyində idi. Seyid Yəhyanın doğum tarixi barədə qaynaqlarda heç bir məlumat verilməmişdir. Ancaq onun XIV əsrin sonlarında doğulduğunun təxmin edilməsinə sövq edən bilgilər vardır. Bunlardan biri Nəzminin Bakıda qırx ildən çox yaşamasını nəql etməsidir. Bu mülahizə həqiqət kimi qəbul edildikdə, Seyid Yəhyanın 1466-cı ildə vəfat etdiyini nəzərə almaqla onun Bakıya 1426-cı ildən öncə gəldiyi söylənilə bilər. Pir Məhəmməd Ərzincani Bakıya gedərkən Ərzincana gəlib onunla görüşən Çələbi Xəlifəyə: "O indi çox yaşlandı, yaxında vəfat edər" dediyinə baxılırsa S.Yəhyanın uzun ömür sürdüyü anlaşılır. Bu biliklər işığında onun XIV əsrin sonlarında doğulduğu söylənilir.

Şeyxin tam adı əs-Seyid Cəmaləddin Yəhya ibn əs-Seyid Bəhaəddin əş-Şamaxi əl-Bakuvidir. Şamaxıda anadan olmasına baxmayaraq, o, hakimiyyət mərkəzi olan Şirvana mənsub edilmişdir. O dövrlərdə Şirvan bölgəsində olan üləma və şeyxlərin Şirvani nisbəsi ilə yad olunması geniş yayılmışdı. Şirvani nisbəsi ilə yanaşı, ona Bakuvi nisbəsinin də verilməsi həyatının ən uzun və mühüm dövrünü Bakıda keçirməsi, oradakı irşad fəaliyyəti ilə ətraf aləmdə tanınıb məşhur olması və burada vəfat etməsi ilə əlaqədardır. Azərbaycan mənbələrində daha çox Yəhya Bakuvi kimi yad edilir. Əsərlərində doğulduğu Şamaxı şəhərinin adından götürülən əş-Şamaxi nisbəsinə az təsadüf olunur. Seyid Yəhya üçün qaynaqlarda sevgi və hörmət ifadə edən bir çox üstün sifətlər ifadə olunmuşdur:[5]

  1. -Nəqiblər nəqibi, nəciblərin nəcibi, şeyxlərin şeyxi, seyidlərin görkəmlisi
  2. -Şeyx, arifi-billah
  3. -Xəlvətilik təriqətinin feyz qaynağı
  4. -Qüdvətüs-sani, həqiqət məşrəbində imamür-rəbbani, qütbül-arifin, cəlalül-milləti vəl-həqqi vəd-din
  5. -Qütbü-vəqtihi və fəridi-əsrihi
  6. -Safiyyə üləmasının böyüklərindən, qüdvəyi-sani, gövs
  7. -Xəlvətilik taifəsinin piri-sanisi

Piri-sani S.Yəhya üçün ən çox istifadə olunan və adətən onunla adlanmış olan bir ifadədir. Pir təsəvvüfdə təriqətin qurucusu, təriqət sahibi anlamında işlədilir. Bu mənada xəlvətiliyin piri Ömər Xəlvətidir. Piri-san isə ikinci ər anlamındadır. Bir təriqətin quruluşundan sonra təriqətə yeni bir istiqamət verən və yeni həyat qazandıran sufiyə deyilir. Məsələn qadiriliyin piri-sanisi İsmayıl Rumi (piri Əbdülqədir Geylanidir), xəlvətiliyin piri-sanisi S.Yəhyadır.

Seyid Yəhya nəsəbi sağlam seyidlərdən sayılır. Onun atası yeddinci imam Musa Kazımın soyundandır. Şerlərində Seyid təxəllüsü istifadə etmiş, əsərlərinin sonunda adını Yəhya əl-Hüseyni yazaraq seyid olduğunu bildirmişdir. Babaları nəqiblər sülaləsindən olmuşdur. Atası Bəhaəddin Şirvanşahlar dövlətinin nəqibül-əşrafı idi.[24]

Uşaqlıq və gənclik illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seyid Yəhyanın uşaqlıq illəri Şamaxıda, ailəsinin yanında keçmişdir. Uşaqlıq dövrünə aid əlimizdə ancaq mənqəbə kitablarında xatırlanan məlumatlar vardır. Bu mənqəbələrdən onun zəngin və nüfuzlu bir ailədə doğulduğu anlaşılır. Ailəsinin seyid olması da onun öz mühitində sayılan və sevilən biri olmasını təmin etmişdir. Bütün bunlarla yanaşı kiçik yaşlarından əxlaqı və tərbiyəsi ilə insanlar üzərində müsbət təsir oyatmışdır.[25]

S.Yəhyanın mükəmməl bir təhsil aldığı şəkksizdir. Əsərlərinin çoxunu ərəb dili və fars dilində yazmış olması öz doğma Azərbaycan türkcəsi ilə yanaşı bu iki dilə də hakim olduğunu göstərir.[19] Əsərləri İslam dininə aid bir çox elm sahəsinə dərindən bələd olduğu təsəvvürünü yaradır. Şamaxıdan nə vaxt getməsinə dair bir məlumat olmasa da, təhsilini doğma şəhərində tamamladığı ehtimal edilir.[26]

Müəllimlərinin kim olduğuna dair məlumatı Şəfaül-əsrar əsərində vermişdir. Burada yad etdiyi adlardan "ustadım" dediyi Şeyx Şəmsəddin Əxıskətidən fiqh elmini, Mövlana Hafizəddin əl-Gərdəridən ərəb dili, bəlağət və xitabəti, "ustadım və sənədim" dediyi Mövlana Tacəddindən hədis və fiqh elmlərini, Qütbəddin əs-Sərabidən əqaid və kəlam elmlərini öyrənməsi məlumdur.[27]

Bakı dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

S.Yəhya Bakıda qırx ildən çox yaşamışdır.[28] Bakıdakı fəaliyyətinə nəzər saldıqda bu müddətin mənbələrdə doğru göstərildiyi aydınlaşır. Bunun əksinə başqa bir məlumat da yoxdur. Bu halda S.Yəhyanın Bakıya XV əsrin 20-ci illərində gəlməsi qənaəti hasil olur. Bakıya getməsinə səbəb olan hadisə Şeyx Sədrəddinin vəfatından sonra şeyxlik məsələsində Pirzadə ilə aralarında çıxan ixtlafdır. Şeyx Sədrəddin vəfatından öncə tərəfdarlarını toplayaraq Seyid Yəhyanı yerinə təyin etmiş və ona itaət etmələrini söyləmişdir. Lakin şeyxin ölümündən sonra Pirzadə onun yerinə taxta əyləşmiş və S.Yəhya Bakıya köçmüşdür.[29]

S.Yəhyanın Bakıya köçdüyü zaman Şirvanşah I Xəlilullah xan idi. O, Bakıya gəldikdən sonra burada Şirvanşah I Xəlilullah xanın da yardımı ilə xəlvətiliyin ilk böyük xanəgahını açmışdır.[30] Bakıdakı xanəgahın inşasında Şirvanşah I Xəlilulllah xanın yardımçı olmasını Seyid Yəhya türbəsinin ətrafında Şirvanşah tərəfindən inşa edilən məscid və digər binalardan da anlamaq mümkündür. Mənbələrdə də Şirvanşah I Xəlilullahın ona böyük yardım göstərdiyi və hörmət etdiyi qeyd edilmişdir.

Şirvanşah I Xəlilullah xan ilə aralarındakı yaxşı münasibəti göstərən əlamətlərdən biri də S.Yəhyanın Kəşfül-qülub əsərini Şirvanşaha ithaf etməsidir. Belə ki, əsər bu ifadələrlə başlayır: "Bu risaləni yazmanın səbəbi ua ədalət əmiri, aləmdəki bütün sultanların ən şərəflisi, əl-Məlikül Mənnanın hökmünün davam etdiricisi, Xəlilür-rəhmanın adaşı sultan ibni sultan Əmir Xəlilullahın (Uca Allah bütün aləmə və almdəkilərə yaydığı rəhməti ilə onu ən uca məqama çıxarsın) gündən-günə artan dövlətinin itidali-vasitəsi ilə tapdığım əmniyyət və əman ilə yazdım (Əmirül-adil. Əzam, Əkrəm, Xülasətüs-səlatin fil-aləm, əl-Müəyyəd, əl-Məlikül-Məənnan, Xəlilur-rəhman, Sultan ibni sultan, Əmir Xəliullah hallədallahu təala səradika əzəmətəhu və cəlalulhu adına yazılmışdır".[19]

Seyid Yəhya müridlərinə uzun ömür verməsi üçün Allaha dua edərkən "Xəlil bəyə dua edin, çünki mənim ömrüm onun həyatıdır" – demişdir.[19] Həqiqətən də Şirvanşah I Xəlilullah xanın ölümündən doqquz ay sonra S.Yəhya da vəfat etmişdir.[31]

Mənbələrdə S.Yəhyanın təsəvvüfi həyatı ilə bağl məlumatlarla yanaşı ailə həyatı ilə də bağlı məlumatlara rast gəlinir. Onun xanımı şeyxin qızıdır. Şeyx Sədrəddin gələcəkdə xəlvətiliyin ən böyük şeyxi olacaq istedadlı müridi S.Yəhyanı qızı ilə evləndirmişdi.[32]

S.Yəhyanın övladlarının sayı qaynaqlarda açıq ifadəsini tapmamışdır. Ancaq mənbələrdəki bilgilərdən üç oğlunun olması dəqiq bilinir. M.Nəzmi S.Yəhyanın böyük oğlunun adının Fəthullah olduğunu və atası vəfat etdikdən sonra onun yerinə Bakıda səccadəyə oturduğunu bildirir. Fəthullah atasından sonra bir il şeyxlik etdikdən sonra vəfat etmiş və atasının yanında dəfn olunmuşdur.[33]

Ləmazatdakı süfrə mənqəbəsindən aydın olur ki, ortancıl oğlunun adı Əmir Güllə olmuşdur.[33]

Şeyxin üçüncü oğlu ilə əlaqədar məlumat verən Həsən Krımidir. O, S.Yəhyanın kiçik oğlunun adının Nəsrullah olduğunu, Krım xanı tərəfindən Krıma dəvət olunduğunu, onun da bu dəvəti qəbul edərək Krıma getdiyini bildirir. Nəsrullah burada ona bağışlanan təkyədə şeyxlik etmişdir. O, həm də Krım xanlığının Nəqibül-əşrafı vəzifəsində işləmişdir. Krım və ətrafında xəlvətilik onun vasitəsi ilə yayılmışdır. XVII əsrə kimi Krımda Şeyx Nəsrullahn nəsli davam etmişdir.[33]

Vəfatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

S.Yəhya Bakıda vəfat etmişdir.[34] Vəfatı haqqında müxtəlif tarixlər verilmişdir. Belə ki, Nəfəhatüs-üns, Şəqayiq və Töhfətül-mücahidin əsərlərində 868 və ya 869-cu il deyə iki tarix verilir. Xulvi və Əhməd Hilmi 869-cu il, S.Vicdani və M.Ə.Ayni isə 862-ci il tarixi göstərir. Lakin əksər mənbələr S.Yəhyanın Şirvanşah I Xəlilullahın ölümündən 9 ay sonra öldüyünü göstərir. Şirvanşahlar dövlətinin görkəmli tədqiqatçısı Sara Aşurbəyli Əbdürrəhman Cəlaluddin əs-Suyuti və Məhəmməd ibn Əhməd ibn İlyasa əsaslanaraq yazır: "Şirvanşah I Xəlilullahın ölüm tarixi Misir tarixçisi Əbdürrəhman Cəlaluddin əs-Suyutinin (1445–1505) "Nəzm əl-ükban fi iyan" əsərində belə qeyd edilmişdir: "Şirvan hökmdarı Xəlil ibn Məhəmməd əd-Dərbəndi, Şamaxı hakimi, hökmdarların möhtərəmi, mömini, ləyaqətlisi və ədalətlisi olmuşdur. O, böyük müsəlman hökmdarlarının sonuncusudur. Şirvan və Şamaxı məmləkətlərində əlli ilə yaxın hökmdarlıq etmiş və 869-cu ildə (miladi 3. sentyabr 1464 – 23. avqust 1465) ölmüşdür. Onun yüz, yaxud ona yaxın yaşı vardı. Buna baxmayaraq asanlıqla oxuyurdu və sapsağlam idi".[35] Şirvanşahın bu ölüm tarixini digər ərəb müəllifi Məhəmməd ibn Əhməd ibn İlyas da təsdiqləyir. O, Şirvanşah I Xəlilullahın ölüm tarixini daha da dəqiqləşdirərək, onun 869-cu ilin zilhiccə ayında (25.07.1465–23.08.1465) vəfat etdiyini yazır. Numizmatik məlumatlar da bu tarixi təsdiqləyir. Onun oğlu I Fərrux Yasarın kəsdiyi ilk sikkələr 869/1465-ci ilə aiddir.

Şirvanşah I Xəlilullahın 1465-ci ildə vəfat etdiyini nəzərə alan M.Rıhtım qeyd edir ki, böyük ehtimal şeyxin vəfatı 870-ci ilin ramazan ayına (17.04.1466–17.05.1466) düşmüşdür.[19]

Çələbi Xəlifənin Bakı səyahətini anladan Xulvi Seyid Yəhyanın cənazə mərasimi haqqında bilgi verir. Çələbi Xəlifə onu görmək üçün Ərzincandan yola çıxmış, ancaq Bakıya çatanda insanların dəstələrlə bir tərəfə getdiklərini görmüşdür. Maraq edib səbəbini soruşanda "Seyid Yəhya adında kamil bir mürşidimiz vardı. Bu gün vəfat etdi. Ona son vəzifəmizi etməyə gedirik." – cavabını almışdır. Bu xəbərə çox üzülmüş, camaatla cənazə namazını qılaraq o gecə qəbri başında muraqəbəyə getmişdir.[36]

Haqqında mənbələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycan təsəvvüf məktəbində yetişən mütəfəkkir alim Seyid Yəhya Bakuvi və onun inkişaf etdirərək yenidən təsis etdiyi xəlvətilik təriqəti XV əsrdən etibarən müsəlman aləmində böyük təsirə malik olmuş və geniş yayılmışdır.[2] S.Yəhya zəngin üç dilli (türk, ərəb, fars) təsəvvüfi-fəlsəfi və ədəbi əsərləri ilə dünyanın bir çox ölkələrinin fəlsəfi fikir tarixinə təsir etmişdir.[37]

Müəllif haqqında ən doğru bilgiləri, şübhəsiz ki, öz əsərləri verə bilər. Ancaq müsəlman müəlliflər, adətən əsərlərində özləri barədə az məlumat verirlər. Bəzən adlarını da yazmamaları, görünür təvazökarlıqdan irəli gəlmişdir. S.Yəhya da əsərlərində özündən çox bəhs etmir.[6] Lakin yenə də onun həyatı ilə bağlı bir sıra məlumatlara rast gəlmək mümkündür. Belə ki, o, Şifaül-əsrar əsərində müəllimlərini, Kəşfül-qülub əsərində Şirvanşah I Xəlilullahı yad edir. Bəzi şerlərində də həyatı və çilləri barədə məlumata rast gəlinir.

S.Yəhyanın əsərlərində onun fəlsəfi-dini düşüncəsi və təsəvvüfi anlayışı barədə geniş məlumat vardır. Ona qədər təsəvvüf sahəsində əsər yazan müəlliflər o qədər də çox deyildi. Xüsusilə xəlvətilik təriqətinin sistemi və üsulları haqqında ondan öncə yazılmış əsərlərə təsadüf edilmir.[38] Demək olar ki, xəlvətilik təriqətinin təqribən 200 illik üsul və prinsipləri ilk dəfə onun tərəfindən yazıya alınmışdır. Hətta bu üsulların bir çoxu ilk dəfə S.Yəhya tərəfindən müəyyənləşdirilərək tətbiq olunmuşdur.[3]

O, iyirmidən çox əsəri ilə xəlvətiliyin təsəvvüfi-fəlsəfi əsaslarını quraraq günümüzə qədər gəlməsini təmin etmişdir. M.Rıhtım qeyd edir ki, xəlvətilik təriqətinin bütün şöbə və qolları tərəfindən oxunan xüsusi dua (vird) və təriqətdə yerinə yetirilməsi zəruri olan üsul və qaydalar (ədəb) S.Yəhya tərəfindən yazılmış və yayılmışdır.[19]Virdü-Səttar və Meyari-təriqət adı ilə tanınan bu əsərlər əslində xəlvətiliyin həqiqi qurucusu adını ona vermək üçün kifayətdir.[37]

Lamii Mahmud Çələbinin Nəfahət tərcüməsi, Taşköprülüzadənin "Şəqayiqi-Numaniyyə fi üləmayi-dövləti Osmaniyyə", Məcdi Məhəmməd əfəndinin "Hədaiqüş-şəqayiq", Yusif ibn Yaqubun "Mənaqibi-şərif və təriqətnammeyi-piran və məşayixi əliyyəyi-xəlvətiyyə", Məhəmməd Cəmaləddin əl-Xulvinin "Ləmazati-xulvi və Ləmazati-ulviyyə", Əli Əlinin "Töhfətül-mücahidin və Behcətüz-zahidin", Məhəmməd Nəzminin "Hədiyyətül-ixvan", Həsən Krıminin "Məqalate-əliyyeyi-təriqəti-xəlvətiyyeyi-Camaliyyə", Həririzadə Məhəmməd Kəmaləddin əfəndinin "Tibyani-vəsail-il-həqaiq fi bəyani-səlasil-it təraiq", Sadiq Vicdaninin "Tomari-turuki-Əliyyə", Hüseyin Vəssafın "Səfineyi-övliyayi-əbrar şərhi-əsmar", Bursalı Məhəmməd Tahir əfəndinin "Osmanlı müəllifləri", Bağdadlı İsmayıl paşanın "Hədiyyətül-arifin", Məhəmməd Əli Ayninin "Təsəvvüf tarixi", Xocazadə Əhməd Hilminin "Seyid Yəhya və Ziyarəti-övliya", Rəhmi Sərinin "İslam təsəvvüfündə xəlvətilik və xəlvətilər" əsərləri həm S.Y.Bakuvinin həyat və yaradıcılığı, həm də xəlvətiliyin tarixi üçün əhəmiyyətli mənbələrdir.[39]

S.Yəhyanın İstanbul Universiteti Kitabxanasında olan əsərləri haqqında Əhməd Atəş məlumat vermişdir. Fuad Köprülü, Əbdülbaqi Gölpınarlı və Təhsin Yazıcı da Seyid Yəhya və xəlvətilik haqqında dəyərli məlumatları əsərlərində nəql etmişlər.[19]

Yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Virdü-Səttar əsərinin Türkiyənin Süleymaniyyə kitabxanasında saxlanan nüsxələrindən birinin titul səhifəsi
Şəfaül-əsrar əsərinin Türkiyənin Süleymaniyyə kitabxanasında saxlanan yeganə nüsxəsinin miniatürlü səhifəsi

Seyid Yəhyanın dini-təsəvvüfi əsərlərinin sayı və siyahısı heç bir qaynaqda tam olaraq verlməmişdir. Bu əsərlərdən Virdü-Səttar və Əsrarüt-Talibin istisna olmaqla digər əsərlərin məzmunundan isə qaynaqlarda heç bəhs edilməmişdir.[40] Əsərlərindən mükəmməl təhsil aldığı məlum olan Seyid Yəhya nəsr əsərlərini türk, ərəb və fars dillərində, nəzm əsərlərini isə fars dilində qələmə almışdır. Bu dildə yazdığı şerlərində "Seyid" məxləsindən istifadə etmişdir.[41] Mehmet Rıhtım Türkiyə və Azərbaycan kitabxanalarında apardığı uzun araşdırmalar zamanı bu ölkələrin kitabxanalarında Seyid Yəhya əsərlərinin 100-dən artıq əlyazma nüsxəsinin olduğunu üzə çıxarmışdır. Ümumiyyətlə, Seyid Yəhya irsinə aid olan əsərlər aşağıdakılardır:[19]

  1. Ətvarül-qəlb
  2. Bəyanül-elm (Çehel Mənazil və həft məqam)
  3. Əsrarüt-Talibin
  4. Ətvarül-qəlb
  5. Qəzəliyyat
  6. Kəşfül-qülub
  7. Qisseyi-Mənsur
  8. Kitabül-vüdu
  9. Məkarimi-əxlaq
  10. Mənaqibi-Əmirəlmöminin Əli kərrəmallahü vəchəhu
  11. Mənazilül-aşiqin
  12. Mənazilüs-sabiqin
  13. Meyari-təriqət
  14. Rümuzül-işarət (Təfsir və təvili "İhdinəs siartəl müstəqim")
  15. Risaleyi-Ma la buddə batiniyyə (Əsrarül-vüdu)
  16. Risalə fi Səlavatin-nəbi
  17. Şərh Məratibi-əsrari-qülub
  18. Şərh Sualati – Gülşəni-əsrar
  19. Şərül-Əsmai-səmaniyyə
  20. Şəfaül-əsrar
  21. Təsərrufatü mükaşəfat
  22. Virdü-Səttar

Seyid Yəhyanın müxtəlif mənbə və kataloqlarda başqa əsər adlarına da təsadüf edilir. Bunlar "Elmi-lədün", "Mənazilül-arifin", "Əsrarül- vəhy", "Əsrarül-qülub", "Gəncineyi əsrar", "Kitabül-üsul" əsərləridir. Mehmet Rıhtım yazır ki, "bunlardan bir qismi ehtimal ki, adı fərqli qeyd edilmiş əsərlərdir. Çünki, uzun tədqiqatlar bu əsərlərin olmadığını göstərdi".[42]

Seyid Yəhyanın təsəvvüf elminin bir çox sahəsində yazılmış olan əsərlərindəki dil, ədəbi xüsusiyyətlər və məzmun zənginliyi müəllifin təfəkkürününn dərinliyini göstərməsi baxımından da dəyərlidir. Bununla yanaşı onun nəzm və nəsrlə çoxlu sayda əsər yazması da diqqəti xüsusi cəlb edir. Çünki, ona qədər xəlvəti şeyxləri arasında bu sayda və çeşiddə əsər yazan olmamışdır.

Əsərlərində İslam dünyasında işlək olan üç dildən – ərəb dili, fars dili və Azərbaycan türkcəsindən istifadə etmiş və farsca şeirlər yazmışdır.[43] Bu da onun dil zənginliyini və ifadə genişliyini göstərir. Əsərlərində diqqət çəkən cəhətlərdən biri də qaynaq zənginliyidir. Müəllif əsərlərində mövzuları çox vaxt Quran ayələri və Məhəmməd peyğəmbərin hədisləri ilə əsaslandırmışdır. Bu da onun Quran və hədis bilgisinin dərinliyini göstərir. Digər tərəfdən özündən əvvəl yaşamış və əsər yazmış bir çox sufi aliminin də əsərlərindən yararlanmışdır.

Müridləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbələrdə Seyid Yəhyanın iyirmi minə yaxın müridinin olduğu, onlardan 360-nın xilafət aldığı bildirilir. Ən məşhur mürid və xəlifələri bunlardır:

  1. Dədə Ömər Rövşəni[44]
  2. Pir Şükrüllah Ənsari
  3. Əlaəddin Rumi
  4. Həbib Qaramani
  5. Pir Məhəmməd Ərzincani
  6. Ziyaəddin Yusif Müsküri[45]
  7. Seyid Əhməd Sünnəti
  8. Baba Qütb
  9. Pirzadə Fəthullah
  10. Pirzadə Nəsrullah
  11. Hacı Həmzə Çankıri
  12. Sinan Rumi
  13. Baba Rəsul Xəlvəti
  14. Dərviş Kamal
  15. Üveys Xəlvəti
  16. Şeyx Mənsur əfəndi

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ M. Rıhtım – Seyid Yəya Bakuvi və Xəlvtilik, Bakı, 2006, səh 17
  2. ↑ 1 2 M. Ə. Ayni – Seyid Yəhya Şirvani//Maarif və Mədəniyyət məcmuəsi, N6, Bakı, 1923
  3. ↑ 1 2 S. Mümtaz – Seyid Yəhya, AMEA Əİ Fondu: 24/345
  4. ↑ A. A. Seyidzade – Seyid Yaxya Bakuvi, Salman Mümtaz adına ƏİA Fondu:47, saxlama vahidi97, səh 67
  5. ↑ 1 2 B. G. Martin – A short history of the Khalweti order of Derwishes? California: Nikki k. Riddie, 1975
  6. ↑ 1 2 F. D. Long – Khalwetiyya, IV, 1991
  7. ↑ V. Minorskiy – The Turks İran and the Caucasus in the middle ages, London, 1978
  8. ↑ H. Altınbaş – Tasavvuf tarihi, Ankara, tarihsiz, səh 198
  9. ↑ Encyclopaedia of Islam, leiden, new edition, 1978
  10. ↑ Y/ Akp;nar – Azeri edebiyyatı araştırmaları, İstanbul, Dergah yayınları, 1994, səh 512
  11. ↑ Y. V. Çəmənzəminli – Tarixi, coğrafi və iqtisadi Azərbaycan, Bakı, 1993, səh 55
  12. ↑ F. Köçərli – Azərbaycan ədəbiyyatı materialları, I cild, Bakı, 1925
  13. ↑ Z. Məmmədov – Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi, Bakı, 1994
  14. ↑ N. V. Minkeviç – Mustafayeva – Qrobniçı vuspalniçe Şirvanşaxov/Dokladı AN Azerb SSR, t. III, N1, 1947
  15. ↑ A. Akpınar – Bin yılın yüz şairi, Azerbaycan şiiri antolojisi, Ankara, KB, 2000, səh 305
  16. ↑ M. Ə. Rəsulzadə – Azerbaycan şairi Nizami, İstanbul, 1991, səh 402
  17. ↑ A. H. Hocazade – Seyid Yahya eş-Şirvani, İstanbul, 1319
  18. ↑ V. Bartold, F. Köprülü – İslam medeniyyeti tarihi, Ankara, DİB, 1984, səh 367
  19. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 M. Rıhtım – Seyid Yəhya Bakuvi və Xəlvətilik, Bakı, 2006
  20. ↑ S.S. Mustakimzde – Şerhi Virdü – Settar, SK: Pertev Paşa, N611
  21. ↑ "PROPOSALS FOR THE CELEBRATIONS OF ANNIVERSARIES WITH WHICH UNESCO COULD BE ASSOCIATED IN 2012–2013, AND APPEALS BY MEMBER STATES CONCERNING THEIR PROPOSALS". 2013-11-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-10.
  22. ↑ "Seyid Yəhya Bakuviyə həsr edilmiş tədbir keçirib". 2023-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-10.
  23. ↑ Carl Ritter: Die Erdkunde im Verhältniß zur Natur und zur Geschichte des Menschen. Bd. 2, Berlin 1818, S. 880.
  24. ↑ 1 2 E. Bertles – Sufizm i sufiyskaya literatura, izbrannıe trudı, Moskva, 1965
  25. ↑ Y. Sinaneddin – Tezkireyi Halvetiyye, SK: Osman Huludi Öztürkler, N63
  26. ↑ H. J. Kissling – Halvetiyye tarikatı, İstanbul 1993–1994
  27. ↑ A. Knysh – Islamic mysticism a short history, Brill – Boston, 2000
  28. ↑ M. A. Ayni – Tasavvuf tarihi, İstanbul kitapevi, 2000, səh 344
  29. ↑ S. Eraydın – Tasavvuf ve tarikatlar, İstanbul MÜİ Vakfı, 1987, səh 518
  30. ↑ M. Özdamar – Yahya Efendi, İstanbul, 1997
  31. ↑ M. Özdamar – Yahya Efendi, İstanbul, 1997, səh 68
  32. ↑ A. Abdülkadiroğlu – Halvetiliyin Şabaniyye kolu, Ankara, 1991
  33. ↑ 1 2 3 R. Serin – İslam tasavvufunda halvetilik ve halvetiler, İstnbul, Petek yayınları, 1984, səh 176
  34. ↑ Ə. Rəhimov – Bakıda Şirvanşahlar saray şəhərciyindəki türbədə dəfn olunanlar haqqında/ AMEA xəbərləri, N1, 1975, səh 49 – 57
  35. ↑ S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006
  36. ↑ L. Bretanskiy – Bakı, Moskva – Leninqrad, 1965, səh 325
  37. ↑ 1 2 S Mumtaz – Xəlvətilik, AMEA Əİ Fondu: 24/454
  38. ↑ O. Türer – Ana hatlarıyla tasavvuf tarihi, İstanbul, 1995, səh 316
  39. ↑ S. Ayper – Seyid Yahya Şirvani ve Şerhi Meratib-i Esrarı Kulub, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, magistr dissertasiyası, İstanbul, 1989
  40. ↑ A. Musayeva – Seyid Yəhya Bakuvinin əlyazmaları/Elm və Həyat, N9, 1986
  41. ↑ A. Musayeva – Seyid Yəhya Bakuvinin əlyazmaları, Azər. SSR EA Məruzələri, N11, Bakı, 1986
  42. ↑ J. S. Trimingham – The Sufi orders in Islam, Oxford, 1971
  43. ↑ A. Musayeva – Dədə Ömər Rövşəni əsərlərinin tədqiqatları üzərində araşdırmalar (filoloji – tekstaloji tədqiqat), I cild, Bakı, 2003, səh 475
  44. ↑ A.Musayeva – Dədə Ömər Rövşəninin əsərlərinin əlyazmaları/ Əlyazmalar xəzinəsində, III cild, AMEA Əİ, Bakı, 1986
  45. ↑ K. K. Şərifov – Yusif Şirvani Müsküri və onun bir əsəri haqqında/ AMEA Məruzələri, N2

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikimənbədə Müəllif:Seyid Yəhya Bakuvi ilə əlaqəli məlumatlar var.

• Film izlə