İzzəddin Həsənoğlu

İzzəddin Həsənoğlu — XIII–XIV əsrlərdə[1][2] yaşayıb, yaratmış, azərbaycan[3] və farsca şeirlər yazmış sufi[4] şair.[5]

İzzəddin Həsənoğlu
Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin binasının pəncərəsində İzzəddin Həsənoğlu rəsmi.
Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin binasının pəncərəsində İzzəddin Həsənoğlu rəsmi.
Doğum adı İzzəddin
Təxəllüsləri Həsənoğlu, Puri-Həsən
Doğum tarixi XIII əsr
Doğum yeri Əsfərain, Xorasan
Vəfat tarixi XIV əsr
Vətəndaşlığı
Milliyyəti Azərbaycanlı
Atası Həsən
Fəaliyyəti Şair
Əsərlərinin dili Azərbaycanca, Farsca
Janr Qəzəl
Vikimənbənin loqosu İzzəddin Həsənoğlu Vikimənbədə

Həsənoğlunun həyat və yaradıcılığı haqqında ilk məlumat XV əsrdə yaşamış təzkirəçi Dövlətşah Səmərqəndinin 1487-ci ildə tərtib etdiyi "Təzkirətüş-şüəra" əsərindən aşkar edilmişdir.[6][7][8][2]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycandilli klassik əsəbiyyatın ilk nümunəsi olan,[İzzəddin Həsənoğlunun "Apardı könlümü" qəzəlinin 1391-ci ildə Seyfi Sarayı tərəfindən tərtib edilmiş "Kitabi-Gülüstan bil-Türki" adlı antologiyaya daxil olan nüsxəsi. "Or. 1553" kodlu əlyazma hazırda Leyden Universiteti Kitabxanasında saxlanılır.[9]

İzzəddin Həsənoğlu XIII əsrin ikinci yarısında Xorasan vilayətinin Əsfərain şəhərində dünyaya gəlmiş və orada da yaşamışdır.[7][8][2] Sufi şeyxi Raziyəddin Əli Lələnin tələbəsi sufi şeyxi Cəmaləddin Əli Zakirin müridi olmuşdur.[10] Bundan sonra Şeyx İzzəddin Əsfəraini adı ilə də tanınmışdır.

Doğulduğu və yaşadığı Əsfəraində də vəfat etmiş və elə orada da dəfn edilmişdir. Məzarı bir neçə dəfə dağıdılıb.[11]

Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanca olan şeirlərində "Həsənoğlu", farsca olan şeirlərində isə "Puri-Həsən" təxəllüsünü işlətmişdir. Divanı Azərbaycan və Rumda geniş yayılmış, şeirləri XIV əsrdə Xarəzm, Qıpçaq eli və Misirdə oxunmuşdur.[8][12][13][2]

Həsənoğlunun azərbaycanca "Apardı könlümü bir xoş qəmərüz canfəza dilbər", "Necəsən gəl, ey yüzü ağım bənim" və "Əcəb bilsəm məni şeyda qılan kim" başlıqlı 3, farsca isə "Rəhmsiz xəlq olunubdur o nigarım, nə edim" başlıqlı 1 qəzəli məlumdur.[2]

Misirdəki Məmlük dövləti dövrünün şairi Seyf Sarayi Həsənoğlunun "Apardı könlümü bir xoş qəmərüz canfəza dilbər" qəzəlinə[8][7], Anadoluda yaşayıb-yaratmış şairlər; Namusi və Ömər ibn Məzidi isə şairin başqa bir qəzəlinə nəzirə yazmışdır.[8][2]

Həsənoğlunun "Əcəb bilsəm məni şeyda qılan kim" başlıqlı azərbaycanca qəzəli Türk ədəbiyyatı tədqiqatçısı Səadətdin Nüzhət (Ərgün) tərəfindən Ömər ibn Məzid tərəfindən 1437-ci ildə tərtib edilmiş "Məcmuatun-nəzair" məcmuəsindən aşkar edilmiş və 1928-ci ildə "Milli Məcmuə" adlı toplunun 9-cu cildində özü yazdığı məqalə ilə yayımlanmışdır.[8][14]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ H. Javadi and K. Burrill. AZERBAIJAN x. Azeri Turkish Literature Arxivləşdirilib 2013-02-01 at the Wayback Machine:"It was in the 13th and 14th centuries that a stylized poetry began to develop, partly due to Eastern Turkic traditions brought from Khorasan during the Mongol occupation. An early example is a couple of verses of Turkish and Persian poetry attributed to the late-13th-century minor poet Sheikh ʿEzz-al-Din Esfarāʾini, known as Ḥasanoḡlu or Pur-e Ḥasan (cf. Heyʾat, 1979, p. 26)."
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 Sadıqova, 2011. səh. 33
  3. ↑ "History of Azerbaijan-Information about Azerbaijan history". Oriental Express Central Asia. 2016-12-02 tarixində arxivləşdirilib.
  4. ↑ "ORTA ƏSRLƏR ƏDƏBİYYATI" ( (az.)). azerbaijan.az. 2015-02-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-14.
  5. ↑ A. Caferoglu, «Adhari (azeri)», in Encyclopedia of Islam, (new edition), Vol. 1, (Leiden, 1986).
  6. ↑ Даулет-шах Алайе Самарканди, Тезкерет-ош-шаорае, Тегеран, 1337 с. г. х. (1958).
  7. ↑ 1 2 3 Mustafa Zərir, "Yusif və Züleyxa", Bakı, 1991, səh. 157-158
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 http://zaman.az/site/shownews.php?news_id=14975 [ölü keçid]
  9. ↑ Flemming, 2018. səh. 73, "The Turkish poem bearing the taḫalluṣ Ḥasan oġlï, which according to general consensus belongs to Şayḫ ʿIzzed-dīn Asfarāʾinī, has been preserved in an appendix to Sayf-i Sarāyī’s Turkish translation of Saʿdī’s Gulistān, which was completed in Egypt in 1391 and has survived in a single manuscript written in that country"
  10. ↑ "İzzeddin Hasanoğlu". Azerbaycan Turk Edebiyyati. 2012-03-27 tarixində arxivləşdirilib.
  11. ↑ "Həsənoğlunun məzarının dağıdılması İranın iyrənc simasını göstərir - Azərbaycanl alım". 2023-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-10.
  12. ↑ Mustafa Zərir, "Yusif və Züleyxa", Bakı, 1991, səh. 158
  13. ↑ Türkcə Arxivləşdirilib 2015-04-30 at the Wayback Machine İslam Dünyası Ensiklopediyasında
  14. ↑ Sadıqova, 2011. səh. 42

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Sadıqova, Sevda, Bədii mətnin linqvistik təhlili, Bakı: Bakı Universiteti, 2011
  • Hüseyn Həşimli. İzzəddin Həsənoğlunun ədəbi irsi. Bakı: Elm və təhsil, 2016, 136 səh.
  • Flemming, Barbara. Essays on Turkish Literature and History (ingilis). Brill. 2018.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikimənbədə Müəllif:İzzəddin Həsənoğlu ilə əlaqəli məlumatlar var.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]