Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti

  • AD

    \ – əski türkcədən gəlmədir, hal-hazırda çox işlənən və müxtəlif mənalara gələn sözlərdən biridir. Dili-mizdə adlar əşyalara məxsus ən böyük xarakt

    Tam oxu »
  • ADDİTİV

    və Qeyri-Additiv \ – tam və onu təşkil edən hissələr \ arasındakı nisbətin tiplərini əks etdirən anlayışlar

    Tam oxu »
  • ADEKVAT

    \ – bir-birinə uyan, uyğun gələn, həmahəng olan deməkdir. Latın dilindən avropa dillərinə keçən və dilimizdə də çox rastlanan bu kəlməyə bərabər bölü

    Tam oxu »
  • AFFEKT

    \ – insanın əhvaldan və ehtirasdan (hissdən) fərqli olaraq güclü, coşqun baş verən və nisbətən qısamüddətli olan emosional həyəcanı, qəzəbi, dəhşət

    Tam oxu »
  • AFFEKT

    \ – ruhi həyəcan. İnsanın hallardan və ehtirasdan \ fərqli olaraq güclü, gərgin ola-raq baş verən və nisbətən qısa müddətli olan emosional həyəcanı

    Tam oxu »
  • AFFITSİRLƏŞMƏ

    \ – səbəbi olma. Qərb filosofu Kant tərəfindən ortaya çıxarılan və onun fəlsəfəsində işlək bir söz olan bu termin məna olaraq predmetin hiss üzvlərin

    Tam oxu »
  • AĞIL

    \ \ \ – hissiyyatın qarşılığı olaraq düşünmə, anlamaq, dərk etmək qabiliyyəti arasında məcburi əlaqələr qurmaq qabiliyyəti

    Tam oxu »
  • AĞRUK

    \ – mənaları çoxdur. Oğuzca kəlmədir. Əşya, şey, yük, ağırlıq anlamları vardır. Aarık – avruk – ağruk – ağurluq – ağırlıq

    Tam oxu »
  • AKÇORA

    Yaxşılıq mələyi. Ak və çora sözlərinin birləşmə-sindən əmələ gəlmişdir. Şamanizmdə daha çox təsadüf olunur

    Tam oxu »
  • AKSİDENSİYA

    \ - əşyanın mühümdən, substansional olandan \ fərqli müvəqqəti, keçici, qeyri mühüm xassəsi. Aksidenisya termini əvəzinə dilimizdə daha çox tarix

    Tam oxu »
  • AKSİOLOGİYA

    \ – dəyərlər mahiyyətinin fəlsəfi tədqiqi. Aksiologiya termini mədə-niyyətşünaslığın və fəlsəfənin ortaq termini kimi götürülməlidir, çünki hər ik

    Tam oxu »
  • AKSİOM

    \ – dəlilə, sübuta ehtiyacı olmayan deməkdir. Aksiomlar elə nəzəri ifadələrdir ki, onların doğruluğuna, düzgünlüyünə etibar etməmək mümkün deyi

    Tam oxu »
  • AKSİOM

    \ dəlilə ehtiyac olmadan qəbul edilən müddəadır. Aksiomlar irəli sürülən elə təkliflərdir ki, onların düzgünlüyü, dəqiqliyi müzakirə mövzusu d

    Tam oxu »
  • AKSİYA

    \ – hərəkət, fəaliyyət. Aksiya elə bir hərəkətdir ki, insanın hər hansı bir xarici səbəblə deyil, birbaşa istəkdən qaynaqlanır

    Tam oxu »
  • AKT

    \ Hərəkət, iş. Sxolastik fəlsəfədə Aristotelin anergia = reallaşdırma, aktlaşdırma, həyata keçirmə mənaları ilə üst-üstə düşür

    Tam oxu »
  • AKTİVİZM

    \- fəallıq, yaxud qətiyyət. İnsanın həyatının və fikirlərinin əsas reallığının təsirdən, iş və fəaliyyətlərdən ibarət olduğunu önə sürən nəzəriyyə ya

    Tam oxu »
  • AKTUAL

    \ - içərisində olduğumuz zaman kəsiyi üçün bir mənası, əhəmiyyəti olan, danışılan anda ortaya çıxan, yaxud da var olan deməkdir

    Tam oxu »
  • AKTUALLAŞDIRMA

    \ – anlam olaraq varlığın dəyişkənliyini bildirən məfhumdur. Bu dəyişkənlik əsasən var olan şeyin zərurətini üzə çıxartmaqdan ötrü istifadə edilir

    Tam oxu »
  • AQNOSTİSİZM

    \ – dünyanın dərk olunması imkanını tamamilə və ya qismən inkar edən təlim.

    Tam oxu »
  • AQNOZİA

    \ – hiss orqanlarında hər hansı bir pozğunluq, yaxud, əksiklik olmamasına rəğmən idrakın olmaması, pozulması

    Tam oxu »
  • ALGU

    əski türkcədən tərcümədə bütün, hamı, yaxud cəmiyyət kimi çevirmək mümkündür.

    Tam oxu »
  • ALQORİTM

    \ – eyni tipdən olan bütün məsələlərin həllinə doğru aparan əməliyyatların, bir sıra sistemin müəyyən qaydada yerinə yetirilməsi haqqında dəqiq gös

    Tam oxu »
  • ALLAH

    \ – dini təsəvvürlərə görə dünyanı yaradan və idarə edən fövqəltəbii qüvvə, hər şeyin səbəbi. Allah adının, kökünün hardan qaynaqlandığı barədə m

    Tam oxu »
  • ALOGİZM

    \ – məntiqi təfəkkürün rolunun həqiqətə çatmağın vasitəsi olmasının inkar edilməsi, yaxud kiçildilməsinə alogizm deyilir

    Tam oxu »
  • ALP

    sözü bəzi müsbət keyfiyyətləri ehtiva edir. Əski türk-cədə çox işlək bir ifadə olmuşdur. Ariflik, cəsarət, igidlik, fəda-karlıq, qəhrəmanlıq və s

    Tam oxu »
  • ALTERNATİV

    \ – seçimdə müqayisə, iki şey arasında qeyri-könüllü seçim aparmaq. Fəlsəfədə hər hansı biri qəbul olunduğu təqdirdə digəri kənarda qalan, keçərsiz

    Tam oxu »
  • ALTRUİZM

    \ başqa adamlara təmənnasız xidmət göstərilməsindən, onların xoşbəxtliyi naminə öz şəxsi mənafeyini qurban verməkdən ibarət əxlaqi prinsip

    Tam oxu »
  • AMİL

    \ - Obyektiv və subyektiv şərtlərdən asılı olaraq həlledici ünsür, yaxud hər hansı bir şərtləndirici

    Tam oxu »
  • AMORALİZM

    \ – əxlaqsızlıq, əxlaqdan kənar davranış tərzi deməkdir. Fəlsəfi anlamda isə hər cür əxlaqın inkarı, əxlaq qanunlarından imtina, ―xeyir və şərin fövq

    Tam oxu »
  • ANALİTİK

    \- 1. Aristoteldə formal məntiqlə eyni mənada işlədilir. // birinci analitiklər, ikinci analitiklər və s

    Tam oxu »
  • ANALİZ

    və SİNTEZ \ Analiz elə bir prosesin məcmusudur ki, tamı hissələrinə bölüb ayırma, yəni ən ümumi mənada bütövün fikrən, yaxud faktik olarak tərkib

    Tam oxu »
  • ANALOGİYA

    \ – eyniyyət təşkil etməyən obyektlərin bəzi cəhətlərdən keyfiyyətcə, münasibətcə oxşarlığı deməkdir

    Tam oxu »
  • ANALOQ

    \ – idrak nəzəriyyəsi terminidir. Hərfi mənada bənzəyən, oxşar olan deməkdir. Yunan dilindən alınmışdır

    Tam oxu »
  • ANARXİZM

    \ – hərc-mərclik, başıpozuqluq, kütlənin nəzarətindən kənar, demokratizm prinsiplərinə uymayan hərəkətlər

    Tam oxu »
  • ANİMİZM

    \ – ruhlardan qaynaqlanan hal və ya hərəkətlərin varlığını önə sürən dünyagörüşü. Şamanist dini təlimlərdə mövcuddur

    Tam oxu »
  • ANLAM

    \ – məna, sözün mənası. Bir sözün, kəlmənin, təyin etdiyi, düşündürdüyü şeydir. Yaxud gerçəkliyin mənimsənilməsini şüura xas olan və predmetin

    Tam oxu »
  • ANLAMA

    \ - Anlayış idrakın, dilin tətbiqi ilə bağlı pilləsində aləmin iniaks formalarından biri, predmet və hadisələri ümumiləş-dirməyin forması

    Tam oxu »
  • ANTAQONİST

    \ ictimai inkişaf ziddiyyətlərinin keyfiyyətcə müxtəlif tipləri. Antoqonizm isə bir-birinə tam ziddiyət deməkdir

    Tam oxu »
  • ANTİK

    e.ə. VII əsrin sonundan qədim yunan quldarlıq cəmiy-yətində, e. ə. II əsrdən başlayaraq eramızın VI əsrinin əvvəllə-rinədək Qədim Roma quldarlıq cəmiy

    Tam oxu »
  • ANTİLOGİZM

    \ məntiqin düsturu olub qəti sillogizmin mühakimələrinin onun nəticəsinin inkarı ilə bir araya gəlməməsini ifadə edir

    Tam oxu »
  • ANTİNOMİYA

    \ – mühakimənin gedişində bir-birinə zidd, lakin eyni dərəcədə əsas- landırılmış hökmün meydana gəlməsi

    Tam oxu »
  • ANTİNOMİYA

    \ – İki qanun və ya qayda arasındakı təzad, qanunların, qaydaların, prinsiplərin bir-birinə tərs düşməsi

    Tam oxu »
  • ANTİSİPASİYA

    \ – qabaqgörənlik, bir şey haqqında qabaqcadan yaran-mış təsəvvür. Hadisənin gedişatını qabaqcadan xəbər vermək

    Tam oxu »
  • ANTİTEZİS

    \ fəlsəfi məntiqdə inkişaf prosesində əsas müddəanın inkarı; tezisə qarşı qoyulan müddəa. Antitezis Hegel triadasının ünsürlərindən biridir

    Tam oxu »
  • ANTROPOGENEZ

    \ – insanın ictimai varlıq kimi meydana gəlməsi və inkişafı prosesinə deyilir. Yunan-cada anthoropos – insan və genesis – mənşə mənalarını ifadə edir

    Tam oxu »
  • ANTROPOLOGIZM

    \ materializmdə insanın təbiətin ən yüksək və kamil məhsulu olması haqqında dünyagörüşü forması; bu dünyagörüşünə görə insanı yaxından dərk edi

    Tam oxu »
  • ANTROPOLOGİYA

    \ – canlı varlıq olaraq insanı və onun tarixin müxtəlif ictimai iqtisadi formasiyalarında inkişaf tarixini araşdıran təbiət elmidir

    Tam oxu »
  • ANTROPOMORFİZM

    \ – insane xüsusiyətləri başqa bir varlığa, xüusilə də Tanrıya aid edilməsi.

    Tam oxu »
  • ANTROPOMORFİZM

    \ – insana xas olan xassə və xususiyyətlərin xarici təbiət qüvvələrinə köçürülməsi və bunların uydurma əfsanəvi varlıqlara \ aid edilməsi

    Tam oxu »
  • ANTROPOSOFİYA

    \ – mistik dekadentçilik təlimi, teosofiyanın forma-larından biri.

    Tam oxu »