Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti

  • AMİL

    \ - Obyektiv və subyektiv şərtlərdən asılı olaraq həlledici ünsür, yaxud hər hansı bir şərtləndirici

    Tam oxu »
  • AMORALİZM

    \ – əxlaqsızlıq, əxlaqdan kənar davranış tərzi deməkdir. Fəlsəfi anlamda isə hər cür əxlaqın inkarı, əxlaq qanunlarından imtina, ―xeyir və şərin fövq

    Tam oxu »
  • ANALİTİK

    \- 1. Aristoteldə formal məntiqlə eyni mənada işlədilir. // birinci analitiklər, ikinci analitiklər və s

    Tam oxu »
  • ANALİZ

    və SİNTEZ \ Analiz elə bir prosesin məcmusudur ki, tamı hissələrinə bölüb ayırma, yəni ən ümumi mənada bütövün fikrən, yaxud faktik olarak tərkib

    Tam oxu »
  • ANALOGİYA

    \ – eyniyyət təşkil etməyən obyektlərin bəzi cəhətlərdən keyfiyyətcə, münasibətcə oxşarlığı deməkdir

    Tam oxu »
  • ANALOQ

    \ – idrak nəzəriyyəsi terminidir. Hərfi mənada bənzəyən, oxşar olan deməkdir. Yunan dilindən alınmışdır

    Tam oxu »
  • ANARXİZM

    \ – hərc-mərclik, başıpozuqluq, kütlənin nəzarətindən kənar, demokratizm prinsiplərinə uymayan hərəkətlər

    Tam oxu »
  • ANİMİZM

    \ – ruhlardan qaynaqlanan hal və ya hərəkətlərin varlığını önə sürən dünyagörüşü. Şamanist dini təlimlərdə mövcuddur

    Tam oxu »
  • ANLAM

    \ – məna, sözün mənası. Bir sözün, kəlmənin, təyin etdiyi, düşündürdüyü şeydir. Yaxud gerçəkliyin mənimsənilməsini şüura xas olan və predmetin

    Tam oxu »
  • ANLAMA

    \ - Anlayış idrakın, dilin tətbiqi ilə bağlı pilləsində aləmin iniaks formalarından biri, predmet və hadisələri ümumiləş-dirməyin forması

    Tam oxu »
  • ANTAQONİST

    \ ictimai inkişaf ziddiyyətlərinin keyfiyyətcə müxtəlif tipləri. Antoqonizm isə bir-birinə tam ziddiyət deməkdir

    Tam oxu »
  • ANTİK

    e.ə. VII əsrin sonundan qədim yunan quldarlıq cəmiy-yətində, e. ə. II əsrdən başlayaraq eramızın VI əsrinin əvvəllə-rinədək Qədim Roma quldarlıq cəmiy

    Tam oxu »
  • ANTİLOGİZM

    \ məntiqin düsturu olub qəti sillogizmin mühakimələrinin onun nəticəsinin inkarı ilə bir araya gəlməməsini ifadə edir

    Tam oxu »
  • ANTİNOMİYA

    \ – mühakimənin gedişində bir-birinə zidd, lakin eyni dərəcədə əsas- landırılmış hökmün meydana gəlməsi

    Tam oxu »
  • ANTİNOMİYA

    \ – İki qanun və ya qayda arasındakı təzad, qanunların, qaydaların, prinsiplərin bir-birinə tərs düşməsi

    Tam oxu »
  • ANTİSİPASİYA

    \ – qabaqgörənlik, bir şey haqqında qabaqcadan yaran-mış təsəvvür. Hadisənin gedişatını qabaqcadan xəbər vermək

    Tam oxu »
  • ANTİTEZİS

    \ fəlsəfi məntiqdə inkişaf prosesində əsas müddəanın inkarı; tezisə qarşı qoyulan müddəa. Antitezis Hegel triadasının ünsürlərindən biridir

    Tam oxu »
  • ANTROPOGENEZ

    \ – insanın ictimai varlıq kimi meydana gəlməsi və inkişafı prosesinə deyilir. Yunan-cada anthoropos – insan və genesis – mənşə mənalarını ifadə edir

    Tam oxu »
  • ANTROPOLOGIZM

    \ materializmdə insanın təbiətin ən yüksək və kamil məhsulu olması haqqında dünyagörüşü forması; bu dünyagörüşünə görə insanı yaxından dərk edi

    Tam oxu »
  • ANTROPOLOGİYA

    \ – canlı varlıq olaraq insanı və onun tarixin müxtəlif ictimai iqtisadi formasiyalarında inkişaf tarixini araşdıran təbiət elmidir

    Tam oxu »
  • ANTROPOMORFİZM

    \ – insane xüsusiyətləri başqa bir varlığa, xüusilə də Tanrıya aid edilməsi.

    Tam oxu »
  • ANTROPOMORFİZM

    \ – insana xas olan xassə və xususiyyətlərin xarici təbiət qüvvələrinə köçürülməsi və bunların uydurma əfsanəvi varlıqlara \ aid edilməsi

    Tam oxu »
  • ANTROPOSOFİYA

    \ – mistik dekadentçilik təlimi, teosofiyanın forma-larından biri.

    Tam oxu »
  • ANTROPOSOSİOLOGİYA

    antropologiya elminin məlu-matlarını təhrif edərək ayrı-ayrı adamların və onların qruplarının sosial vəziyyətlərinin insanın anatomik-fizioloji əlamət

    Tam oxu »
  • APATİYA

    \ – laqeydlik vəziyyəti, müəyyən hərəkətlərə meylin, istəyin olmaması. Çox vaxt ali sinir fəaliy-yətinin pozulması nəticəsində olur

    Tam oxu »
  • APEYRON

    \ – əbədi hərəkətdə olan, sonsuz, qeyri-müəyyən, keyfiyyətsiz materiyanı ifadə etmək üçün Anak-simandrın tətbiq etdiyi anlayış

    Tam oxu »
  • APODEYTİKA

    \ – qəti sübut olunan şey, mütləq səhih biliyi ifadə etmək üçün anlayış. Yunan dilindən dili-mizə hərfi tərcümədə inandırıcı mənasına uyğun gəlir

    Tam oxu »
  • APOLOGETİKA

    \ – teologiyanın bir sahəsi. Termin öz başlanğıcını qədim yu-nancadan götürmüşdür. Lakin daha sonralar apologetiklər xristi-anlıqda da mövcud olmuş

    Tam oxu »
  • APORİA

    \. Bir məsələdə ortaya çıxan problemin həllinin tapıla bilməməsi vəziyyəti, çıxış yolunun olmaması. Ümumiyyətlə natiqin mövzunun hansı istiqamətindən

    Tam oxu »
  • APORİYA

    \ çətin vəziyyət. Yunancadan avropa dillərinə keçmişdir. Çətin həll olunan problemi ifadə etmək üçün qədim yunan fəlsəfəsində işlədilən anlayış anla

    Tam oxu »
  • APOSTERİORİ

    \ aprioridən fərqli olaraq, təcrübədən alınmış biliyi ifadə edən termin. ―Sonradan gələn‖ mənasındakı latın dilindən keçmə fəlsəfi anlayış

    Tam oxu »
  • APPERSEPSİYA

    \ – hər bir yeni qavrayışın insanın əvvəlki həyat təcrübəsindən və qavrayış anında onun psixi vəziyyətindən asılılığı

    Tam oxu »
  • APRİORİ

    \ – Təcrübədən asılı olmayan, amma təcrübəylə canlandırılabilən, şüuruna varıla bilən bilik. Apriori bilik təcrübəsindən kənarda qalan biliyin doğ

    Tam oxu »
  • APROBASİYA

    nəzəri olaraq qurulmuş metodların, hesabla-maların, xüsusilədə iqtisadi olaraq proqnozlaşdırılmış modellərin təcrübədə, həqiqi həyatda sınaqdan keçi

    Tam oxu »
  • ARXETİP

    \ – hər şeyin ona görə həyata keçirildiyi düşünülən əsas ideya. Mundus archetypus: həqiqət dünyasında hər şeyin onlara görə həyata keçirildiyi ide

    Tam oxu »
  • ARXETİP

    \ – ideya yaxud ilkin başlanğıc. Antik fəlsəfənin sonlarında timsal, ideya. Yunancada arche – başlanğıc, əvvəl, tupos – forma, nümunə demək idi

    Tam oxu »
  • ARI

    \ 1- Saf, arı, arınmış 2- irmaq, dərə. Tarix boyu bəzi millətlər və xalqlar öz millətinin saflığı, təmizliyi və qarışıqsızlığı ideyasını əllərində bay

    Tam oxu »
  • ARQUMENT

    \ – gətirilən dəlilin əsası. Nəyinsə tərifinin sübutunun əsasında dayanan şey. Hər hansı bir tərifin əsaslandığı yaxud onun doğru və yaxud yalnış old

    Tam oxu »
  • ARPA

    əski türkcədə sehr, tilsim, şamanist ənənələrdə qamların oxuduğu dua deməkdir.

    Tam oxu »
  • ARVİŞ

    sehr, tilsimli, sirli hal və xüsusiyyətlər, türkcədir.

    Tam oxu »
  • ASKETİZM

    \ 1. Ümumi olaraq ənənəvi, ayinlərdə təbii fəaliyyətləri, hissi-yyatları imkan olduğu qədər azaltmağa çalışmaq şərtilə özünün və nəfsinin öhdəsindən

    Tam oxu »
  • ASSOSİASİYA

    \ – birləşmə, əlaqələnmə və s. Tamın hissə-ləri arasında olan bağllılıq, əlaqələnmə, birləşmə və s. Müasir anlamda assosiasiyalar qruplaşmış birliklə

    Tam oxu »
  • ASTRONOMİYA

    \ – göy cisimləri, onların sistemləri və kosmik materiyanın başqa formalarının vəziyyəti, hərəkəti, quru-luşu və inkişafı haqqında elm

    Tam oxu »
  • ATA

    ata, ulu əcdad, bilgə. Əski bir kəlmə olub, qədim oğuz dilindən bu yana işlədilməkdədir. Valideyn mənasında çox işlənir

    Tam oxu »
  • ATAHAN

    qurucu, böyük. Ata+han sözlərinin kombinasi-yasından yaranmışdır. Əski türklərdə atahan deyimi əsasən dövlətin ilk qurucusuna deyilirdi, çünki bəzə

    Tam oxu »
  • ATALAY

    məşhur olan adam. Bəzi qədim türkcəni araşdıran tədqiqatlarda bu sözün əslində Atillanın adından atilay şəklində törədiyini iddia edənlər var

    Tam oxu »
  • ATARAKSİYA

    \ – ruhi rahatlıq və sakitlik vəziyyəti, bəzi qədim yunan filosoflarının fikrincə ataraktiv hala mütəfəkkir, dühalar, sufilər nail ola bilir

    Tam oxu »
  • ATASAGUN

    ulu həkim. Ata+saqun sözlərinin kombina-siyasından əmələ gəlmişdir. Saqun şamanist təlimlərdə ən yaxşı özünü göstərən fərqlənən qamlar üçün işlədi

    Tam oxu »
  • ATEİZM

    \ – Tanrını rədd etmək, təbiətdə və kainatda Tanrının rolunu danmaq. Sovet hakimiyyəti dövründə Sovet İttifaqına daxil olan ölkələrdə və kommunizmin

    Tam oxu »
  • ATƏŞGAH

    atəşpərəst məbədi, ibadətgah. Sözün sonuna artırılan atəş+gah şəkilçisi fasrcada yer və məkan bildirir

    Tam oxu »