Qarabağ xan sarayı: Redaktələr arasındakı fərq
| Sətir 38: | Sətir 38: | ||
== Memarlıq xüsusiyyətləri == |
== Memarlıq xüsusiyyətləri == |
||
[[Şuşa qalası]]ndakı qəsrlərin özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətləri qədim dövrlərdən səyyahlar və şəhər qonaqlarının diqqətini cəlb etmişdir. Məsələn XIX əsrin ortalarında ''“[[:ru:Кавказ (газета)|Qafqaz]]”'' ({{lang-ru|Кавказ}}) qəzetində yazılır: ''“Şəhərdəki müxtəlif evlər və yaşayış binaları arasında xan ailəsi üzvlərinin yaşadığı qəsrlər o dəqiqə diqqət çəkir: onlar özünəməxsus xarakterə malikdirlər. Onları künclərində dairəvi qüllələr olan hündür divarlar əhatə edir.”'' <ref>{{cite book |date=1857 |title=Газета Кавказ, № 58 |location=Тифлис}}</ref> |
|||
İki mərtəbəli saray binasında çoxlu sayda otaqlar, o cümlədən '''T''' formalı böyük parad zalı yerləşir. Zal, binanın kompozisiya mərkəzi rolunu oynayır. Bu zal iki tərəfdən nəhəng qaldırılan [[Şəbəkə (memarlıq)|şəbəkə]] pəncərələrə malik idi.<ref name="Казиев"/> Şəbəkə tipli pəncərələr XVIII-XIX əsrlədə Azərbaycanın yaşayış binaları memarlığında geniş yayılmaqla, [[Şəki xan sarayı]], [[Məhəmmədhəsən ağa sarayı]], [[Mehmandarovların evi]], [[Şəkixanovların evi]] və başqa yaşayış binalarında dövrümüzə çatmışdır.<ref name="Казиев">{{cite book |last1=Город Шуша. Дворец карабахских ханов // |title=Азербайджан (Исторические и достопримечательные места) / Под общей редакцией М. А. Казиева.. |date=1960 |publisher=Издательство АН Азербайджанской ССР |location=Баку |pages=92}}</ref> |
|||
{{Azərbaycan sarayları}} |
{{Azərbaycan sarayları}} |
||
{{Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu}} |
{{Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu}} |
||
08:20, 20 iyul 2018 tarixindəki versiya
 | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. Müdaxilə etməyə tələsməyin!
|
| Qarabağ xan sarayı | |
|---|---|
 | |
 | |
| 39°45′59″ şm. e. 46°45′05″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Yerləşir | Şuşa |
| Aidiyyatı | Qarabağ xanlığı |
| Tikilmə tarixi | XVIII-XIX |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
|
|
|
 Qarabağ xan sarayının planı |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qarabağ xan sarayı və ya Pənahəli xan sarayı - Şuşa şəhərinin tarixi mərkəzində yerləşən və Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli xanın iqamətgahı olmuş tarixi saraydır. Pənahəli xannın dövründə saray xanın iqamətgahı olmaqla yanaşı, həm də xan ailəsi ilə birlikdə bu sarayda yaşamışdır. Onun oğlu İbrahimxəlil xan ailəsi və əyanları ilə birlikdə Pənahəli xan sarayı yaxınlığında onunla eyni dövrdə inşa edilmiş İbrahimxəlil xan sarayında yaşamışdır. İbrahimxəlil xanın böyük oğlu Məhəmməd Həsən ağa Şuşa yaylasının cənub-şərqində sıldırım qayanın üstündə ucaldılmış Məhəmmədhəsən ağa sarayında yaşamışdır. Bu saraylardan başqa Şuşada xan ailəsi üzvlərinə məxsus Xan qızı Natəvanın sarayı və Qaraböyük xanım sarayı da vardır. Qarabağ xan sarayı adı müxtəlif mənbələrdə bu sarayların hər birinə aid edilsə də, Qarabağ xanlarının əsas siyasi iqamətgahı ilk Qarabax xanı Pənahəli xanın saray-qəsri olmuşdur.
Tarixi
Azərbaycanın feodal dövrü qala-şəhərləri üçün xan sarayının yerləşdiyi qəsrlər xarakterikdir. XVIII əsrin əvvəllərindən formalaşmağa başlayan kiçik feodal dövlətləri olan xanlıqların paytaxtı olan yeni şəhərlərin memarlıq-planlaşdırma baxımından dominantı olan bu qəsrlərdə hökmdar və onun ailəsinin yaşaması, təhlükəsizliyi və fəaliyyətini təmin etmək üçün saray kompleksi və digər köməkçi binalar yerləşirdi.[1] XVI – XVIII əsrlərdə Azərbaycanda hökmdar qəsrləri İçəri qala, Bala qala və ya Ərk (məsələn Təbrizdə olduğu kimi) adlandırılırdı.[2]
Adətən feodal şəhərlərinin inşasına hökmdar qəsrinin inşasından başlanılırdı. Şuşa qalasının yerləşdiyi ərazi özünəməxsus strateji xüsusiyyətə malik olduğuna görə, qaladaxili qəsrlərin, o cümlədən Pənahəli xanın qəsrinin inşasına Şuşa qalasının inşası ilə eyni dövrdə başlanılmışdır.[1] Praktiki olaraq, təhlükəsizlik üçün Şuşa yaylasının yalnız şimalını qala divarları ilə möhkəmləndirmək kifayət edirdi. P. Zubov yazır ki, “Şuşa sanki, möcüzə nəticəsində yaradılmışdı: Gəncə yolu tərəfdən onu hündür daş divarlar, dar mazğallar və uca qüllələr əhatə edir, qalanın daxilindəki kiçik dördbucaqlı qəsrlərdə isə Pənahəli xan və onun ailəsi məskunlaşıb.” [3]
Qarabağ tarixçisi Baharlının məlumatına görə, Şuşa qalasının inşasına yaylanın aşağı olan şərq tərəfindən başlanılmışdır.[4] E. Avalov qeyd edir ki, bu məlumatı Şuşanın tarixi qeyd edilməmiş planı da sübut edir.[1] Onun fikrincə plan XIX əsrin I yarısında işlənmişdir.[1] Plana əsasən içində saraylar yerləşən qəsrlər əsasən Şuşa qalasının şərq tərəfində, təbii təpələr üzərində və ya sıldırım qayaların küncündə yerləşdirilmişdir.[1] Memarlıq dominantı rolunu oynayan bu qəsrlər şəhərin təbii landşaftı ilə harmonik uyğunluq təşkil edir. [1]
Mirzə Adıgözəl bəyin məlumatına görə Pənahəli xanın hakimiyyəti dövründə Şuşada xan ailəsinin üzvləri üçün “geniş binalar və hündür saraylar” inşa edilmişdi.[5]
Memarlıq xüsusiyyətləri
Şuşa qalasındakı qəsrlərin özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətləri qədim dövrlərdən səyyahlar və şəhər qonaqlarının diqqətini cəlb etmişdir. Məsələn XIX əsrin ortalarında “Qafqaz” (rus. Кавказ) qəzetində yazılır: “Şəhərdəki müxtəlif evlər və yaşayış binaları arasında xan ailəsi üzvlərinin yaşadığı qəsrlər o dəqiqə diqqət çəkir: onlar özünəməxsus xarakterə malikdirlər. Onları künclərində dairəvi qüllələr olan hündür divarlar əhatə edir.” [6]
İki mərtəbəli saray binasında çoxlu sayda otaqlar, o cümlədən T formalı böyük parad zalı yerləşir. Zal, binanın kompozisiya mərkəzi rolunu oynayır. Bu zal iki tərəfdən nəhəng qaldırılan şəbəkə pəncərələrə malik idi.[7] Şəbəkə tipli pəncərələr XVIII-XIX əsrlədə Azərbaycanın yaşayış binaları memarlığında geniş yayılmaqla, Şəki xan sarayı, Məhəmmədhəsən ağa sarayı, Mehmandarovların evi, Şəkixanovların evi və başqa yaşayış binalarında dövrümüzə çatmışdır.[7]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Авалов, 1977. səh. 23
- ↑ Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 96.
- ↑ Зубов, П. Шесть писем о Грузии и Кавказе. 1834. 75.
- ↑ Baharlı. Əhvalati-Qarabağ, 1888. Авалов, 1977. səh. , 23-də istinad edir.
- ↑ Адигезал-бек, Мирза. Карабах-наме. Баку. 1950. 63.
- ↑ Газета Кавказ, № 58. Тифлис. 1857.
- ↑ 1 2 Город Шуша. Дворец карабахских ханов //. Азербайджан (Исторические и достопримечательные места) / Под общей редакцией М. А. Казиева. Баку: Издательство АН Азербайджанской ССР. 1960. 92.