[ yun. ] Fizikanın, qazlarda, boşluqlarda, bərk cisimlərdə elektron proseslərini tədqiq edən şöbəsi.
// Elm və texnikanın müxtəlif qurğularda və s.-də elektron və yarımkeçirici cihazlardan istifadə nəzəriyyə və üsullarında öyrənən sahəsi.
Elektronika
Elektronika – elm, texnika və istehsalatın elektron cihaz və qurğularının işlənməsi, hazırlanması və tətbiqi ilə məşğul olan sahəsi. Elektronikanın elektron cihazlarının işlənməsi və hazırlanması ilə məşğul olan sahəsi fiziki elektronika, onların əsasında elektron qurğularının yaradılması ilə məşğul olan sahəsi isə sənaye (texniki) elektronikası adlanır.
Müasir elektronikanın elektron vasitələrinin işlənməsi ilə məşğul olan sahəsi funksional elektronika adlanır və o, iki əsas hissəyə – analoq və rəqəm elektronikasına ayrılır
Analoq elektronikası - fasiləsiz funksiya qanunu ilə dəyişən siqnalların çevrilməsi və emal edilməsi üçün istifadə olunan elektron vasitələrindən bəhs edən bölməyə deyilir.
Rəqəm elektronikası - diskret funksiya qanunu ilə dəyişən siqnalların çevrilməsi və emal edilməsi üçün istifadə olunan elektron vasitələrindən bəhs edən bölməyə deyilir.
Elektronika sənayesinin inkişafını iki istiqamətə – güc (energetika) və informasiya elektronikası istiqamətlərinə ayırmaq olar.
Energetika elektronikası-elektroenergetika, metallurgiya və s. sənaye sahələrinin ehtiyacları üçün əsasən, sabit və dəyişən cərəyanın çevrilməsini təmin edən elektron vasitələrini əhatə edir.
İnformasiya elektronikası - isə müxtəlif sənaye və elmi - tədqiqat sahələrinin avtomatlaşdırılmasını, müxtəlif proseslərin ölçülməsini, nəzarətini və idarə olunmasını təmin edən elektron vasitələrini əhatə edir.
Elektronikanın yaranması, әsasәn, radionun kәşfi ilә bağlıdır. Belә ki, radioqәbuledicilәrin tәtbiqinin genişlәnmәsi (xüsusilә gәmiçilik vә hәrbi sahәdә) element bazası tәlәb edirdi.
Akustik elektronika
Akustik elektronika — bərk cismlərdə akustik dalğaların oyadılması və yayılması proseslərinin, onların elektromaqnit sahələri və yükdaşıyıcıları ilə qarşılıqlı təsiri effektlərinin, həmçinin bu effektlər əsasında işləyən cihaz və qurğuların yaradılmasının tətbiqi ilə məşğul olan elmi-texniki istiqamət. akustik elektronika qurğularında istifadə olunan effektlərdən asılı olaraq yüksəktezlikli (mikrodalğalı) akustika (bərk cismlərdə bir neçə MHs-dən onlarla GHs-ə qədər tezliyə malik olan akustik dalğaların oyadılması, yayılması və qəbulu effektləri), məxsusi (akustik dalğaların keçiricilik elektronları ilə qarşılıqlı təsiri) və akustik optika (işıq dalğalarının akustik dalğalarla qarşılıqlı təsiri) növlərinə ayrılır.
Akustik elektronika 1960-cı illərdə pyezoyarımkeçiricilərdə dreyfləyici keçiricilik elektronları vasitəsilə akustik dalğaların gücləndirilməsi effektinin kəşfi ilə bağlı tədqiqatlar nəticəsində formalaşdı. Radiolokasiya və televiziya aparatları, avtomatik idarəetmə sistemləri, rabitə və hesablama texnikası qurğuları və s. üçün siqnallar emal edən sadə, yığcam və etibarlı işləyən analoq qurğularına tələbat artdıqca akustik elektronika daha sürətlə inkişaf etməyə başladı. Akustik-elektron qurğuların geniş tətbiqi, akustik dalğaların bərk cismlərdə yayılma sürətinin elektromaqnit dalğaları ilə müqayisədə az olması və onların bəzi kristallarda az udulması ilə əlaqədardır; nəticədə qurğuların kütləsi və ölçülərini 10 min dəfələrlə azaltmaq və yüksək keyfiyyət əmsalına malik olan akustik rəqs sistemlərini yaratmaq mümkün olur. Akustik elektronika qurğularının köməyilə elektromaqnit siqnalının zamana görə çevrilməsi (siqnalların ləngidilməsi, onların davametmə müddətlərinin dəyişdirilməsi), tezliyə, fazaya və amplitudaya görə dəyişdirilməsi (məsələn, fazanın sürüşdürülməsi, gücləndirmə, modulyasiya), həmçinin daha mürəkkəb funksional çevirmələrin (inteqrallama, kodlama, dekodlama, siqnalların korrelyasiyası və s.) yerinə yetirilməsi mümkündür. Siqnalların analoq emalının akustik-elektron metodları daha sadədir (məsələn, rəqəm üsulu ilə müqayisədə), bəzən isə yeganə mümkün ola bilən üsuldur. Akustik-elektron qurğuların əsas elementləri – elektrik-akustik çeviricilər və səsötürücüsüdür; bunlardan əlavə əksetdiricilər, çoxzolaqlı elektrod strukturları, enerji konsentratorları, fokuslayıcı qurğular və s. də tətbiq edilir.
Elektronika (dəqiqləşdirmə)
Elektronika — elektrik qurğularının tətbiqini öyrədən elm.
Elektronika (musiqi) — musiqi növü.
Elektronika (musiqi)
Elektronika - bəzi rəqs növləri ilə müxtəlif fəaliyyətlərdə fond musiqisi olaraq istifadə edilmək üzrə hazırlanan və müasir elektronik musiqinin geniş diapazonunu əhatə edən musiqi janrıdır.
Flip-flop (elektronika)
Flip-flop — elektronikada iki dayanıqlı vəziyyətə malik dövrədir. O, müəyyən informasiyanı saxlamaq üçün istifadə edilə bilər. Flip-flop bistable (hər bir vəziyyətdə dayanıqlı olan dövrə) multivibratordur. Flip-flop triqqerdir.
İran Elektronika Sənayesi
İran Elektronika Sənayesi yaxud Birləşdirilmiş Elektronika Sənayesi(İES, fa: صنایع الکترونیک ایران (Sana-ey Electronik-e Iran); həmçinin tanınır fars. صاایران) İran Müdafiə Nazirliyinin dövlətə məxsus bir törəmə müəssisəsidir. Elektronika, optika, elektro-optika, rabitə, kompüter və yarımkeçiricilər sahəsində fəaliyyət göstərən çoxşaxəli bir təşkilatdır.
== Tarix ==
İES, İran Silahlı Qüvvələri üçün hərbi materiallar hazırlamaq məqsədi ilə 1972-ci ildə dövlət şirkəti olaraq qurulmuşdur. İES, şirkətin texnoloji onurğası olan tədqiqat və inkişaf (Tə-İn) sahəsində yüksək potensialla inkişaf etmişdir. İES, ölkənin müxtəlif regionlarındakı fərqli istehsalat fabrikləri və şirkətlərinin birləşməsidir.
Şah Məhəmməd Rza Pəhləvi dövründə şirkət Şirazdakı döyüş raketi müəssisəsini istifadəyə vermişdir.İran İslam İnqilabından və İran-İraq müharibəsinin başlamasından sonra, İran müharibə yönümlü bir istehsal və tədqiqat mərkəzi qurmaq üçün sənaye sahələrini yenidən təşkil etməyə başladı. İES, o zamandan bəri nəzarətində qaldığı Müdafiə Sənayesi Təşkilatının nəzarəti altına girmək üçün təbii bir namizəd idi.
İranın Toloo (“Yüksəliş”) adlı yeni nəsik milli kəşfiyyat peykləri İES tərəfindən 2010-cu ildə dizayn və istehsal edilmişdir.
== Cari vəziyyət ==
Həm İran hökuməti, həm də ictimaiyyət üçün məhsul və xidmətlər təqdim edir.
Elektrotexnika və Elektronika Mühəndisləri İnstitutu
Elektrotexnika və Radioelektrotexnika Mühəndisləri İnstitutu (Institute of Electrical and Electronics Engineers, IEEE) – rabitənin fiziki səviyyəsini və OSI/ISO modelinə uyğun olan lokal şəbəkədə kanalın səviyyəsini göstərən IEEE 802 standartının işləyib hazırlanması sayəsində məşhurlaşmış mühəndis gəlişdirmələri və elektronika sahəsində peşəkarların təşkilatı. 1963-cü ildə ABŞ-nin IAEE və IRE cəmiyyətlərinin birləşməsi nəticəsində yaranıb. 160 ölkədə 400 000-dən çox üzvü var. Texniki konfranslara, simpoziumlar və seminarlara təşkilatçılıq və sponsorluq edir, böyük nəşr və təhsil fəaliyyəti ilə məşğul olur.
1 yanvar 1963-cü ildə radioelektronika və elektro-texnika üzrə standartların hazırlanması sahəsində dünya lideri, texnika sahəsi üzrə mütəxəssislərin beynəlxalq qeyri-kommersiya assosiasiyası olan Elekrotexnika və Elektronika Mühəndisləri İnstitutunun (IEEE – Institute of Electrical and Electronics Engineers) əsası qoyulmuşdur. IEEE 1912-ci ildə yaradılmış Radiotexniklər İnstitutu (ing. Institute of Radio Engineers) və 1884-cü ildə yaradılmış nun (ing. American Institute of Electrical Engineers) birləşdirilməsi nəticəsində meydana gəlmişdir. IEEE-nin əsas məqsədi elektrotexnika, elektronika, kompüter texnikası və informatikada elmi fəaliy-yətin təşkili və inkişafı üçün mütəxəssislərə informasiya və maddi dəstəyin verilməsi, onların nəticələrinin cəmiyyətin xeyrinə istifadəsi, həmçinin IEEE-nin üzvlərinin peşəkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsidir.
IEEE və onun qurucu təşkilatlarının tanınmış başçıları Elihu Tomson (AIEE, 1889–1890), Aleksandr Graham Bell (AIEE, 1891–1892), Charles Proteus Steinmetz (AIEE, 1901–1902), Robert H. Marriott (IRE, 1912), Lee De Forest (IRE, 1930), Frederick E. Terman (IRE, 1941), Villiam R. Hevlett (IRE, 1954), Ernst Veber (IRE, 1959; IEEE, 1963) və İvan Getting (IEEE, 1978).
Milli Elektronika və Kriptologiya Tədqiqat İnstitutu (Türkiyə)
UEKAE- Milli Elektronik və Kriptoloji Araşdırma İnstitutu (UEKAE), TUBİTAK-ın nəzdində bir institut.
UEKAE-in vəzifəsi, "informasiya təhlükəsizliyi, xəbərləşmə və irəli elektron sahələrində Türkiyənin texnologiya müstəqilliyini təmin etmək və davam etdirmək üçün xüsusiyyətli insan gücü və beynəlxalq səviyyədə qəbul görmüş infrastrukturu ilə, elmi və texnoloji həllər çıxarmaq və tətbiqi".
Bu ana hədəf göz qarşısında saxlanılaraq təyin olunan "informasiya təhlükəsizliyi, xəbərləşmə və irəli elektron sahələrində yeni texnologiyaların inkişaf etdirilməsinə liderlik edən beynəlxalq elm, texnologiya və istehsal mərkəzi olmaq" vizyonuna çata bilməyi və ölkənin ehtiyacı olan texnologiyaların inkişaf etdirilməsi üçün İnstitutun akkreditə test mühit və laboratoriyalarında təməl və tətbiqli araşdırmalar aparılır və ehtiyac sahiblərinə texniki dəstək təmin edilməkdədir.
UEKAE həmçinin, açıq qaynaq kodlu proqramlara Uludağ Layihəsi ilə Türkiyədə dəstək verən ilk dövlət qurumudur.
Cəmiyyət quruluşlarına elektron imza sertifikatı dağıdacaq olan Cəmiyyət Sertifikatlaşdırma Mərkəzi də bu institutda var.
UEKAE optoelektronik qrupu, laser və sensor proqramlar, ədədi / ağıllı kamera dizayn, görüntü emal, tekstil və şüşə sənayesi üçün sənaye keyfiyyətə nəzarət avtomatlaşdırılması, sənəd araşdırma cihazları, DLP proyeksiya sistemləri kimi layihə və məhsullar inkişaf etdirir.
== Tarixçə ==
İTİ Elektrik Fakültəsi müəllimlərindən Yılmaz Tokad tərəfindən ODTÜ Mühəndislik korpusunda Elektron Araşdırma Bölməsi adı ilə 1968-ci ildə yaradılmış və 4 il sonra Marmara Araşdırma İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərməklə TÜBİTAK-ın Gebzedəki şəhərciyinə köçürüldü.
TÜBİTAK-ın nəzdində fəaliyyət göstərən TÜBİTAK Milli Elektronik və Kriptoloji Araşdırma İnstitutu (UEKAE) ilə əvvəllər TÜBİTAK Marmara Araşdırma Mərkəzinin (MAM) nəzdində fəaliyyət göstərən İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu (BTE) TÜBİTAK BİLGEM adı altında birləşdirildi.
== Fəaliyyət sahəsi ==
İnstitut TUBİTAK-ın ən fəal və məhsuldar vahididir. Adından da aydın olduğu kimi kriptoloji, informasiya və elektroniğin irəli mövzularında fəaliyyət göstərir.
Moskva Dövlət Radiotexnika, Elektronika və Avtomatlaşdırma Texniki Universiteti
Moskva Dövlət Radiotexnika, Elektronika və Avtomatlaşdırma Texniki Universiteti (rus. Московский государственный технический университет радиотехники, электроники и автоматики (МГТУ МИРЭА)) — Rusiyada universitet.
== Tarixi və fəaliyyəti ==
1947-ci il, senyabrın 1-də SSRİ-in Nazirlər Şurasının 28 may 1947-ci il tarixli sərəncamı ilə Moskvada mühəndislərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi üzrə Ümumittifaq Qiyabi Energetika İnstitutu Sank-Peterburq, Kiyev, Bakı, Daşkənd, Sverdlovsk və Novosibirsk şəhərlərində yaradılan filialları ilə birlikdə fəaliyyətə başlamışdır.
Ali məktəb qiyabi təhsil sistemində energetika və radiotexnika ixtisasları üzrə əsas institut idi, müdafiə sənayesi və energetikanın bir çox yeni sahələri üçün mühəndislər hazırlayırdı. Sonradan Omsk, Kemerov, Kirov və bir sıra başqa şəhərlərdə yaradılan filialları və tədris korpusları texniki ali məktəblərin əsası oldu.
Ali təhsil ocağı sürətlə inkişafa doğru gedirdi. Belə ki, institutun fəaliyyət prosesində bir çox tədris istiqamətləri, struktur və müasir texniki ali məktəbin kadrları formalaşdırılırdı. Artıq 60-cı illərdə radioelektronika və elektron texnika ixtisasları üzrə peşəkarlara ehtiyac yarandığından bu istiqamət üzrə tədris həyata keçirilməyə başlanır və energetika ixtisasları öz əvvəlki mövqeyini itirir.
Beləliklə, yeni tip təhsil müəssisəsinin qurulmasına hazırlıq çərçivəsində istilik enerjisi, hidroenergetika, elektrik enerjisi və elektromexanika fakültələrinin tələbə kontingenti Moskva Energetika İnstitutuna köçürülür.
Ali məktəbdə avtomatlaşdırma, telemexanika və ölçü texnikası, hesablama texnikası, radio elektron aparaturanın layihələndirilməsi və istehsalı fakültələri açılır.
Bərk cisim elektronikasında istifadə edilən məmulatlar
Bərk cisim və ya Qatı — maddənin 4 aqreqat hallarıdan (bərk, maye, qaz, plazma) biridir. Bərk cism başqa aqreqat hallarından öz formasının stabilliyi ilə fərqlənir. Bərk cismin forma stabilliyi onun tərkibində atomlararası əlaqələrin güclü olması, atomların nisbətən taraz vəziyyətdə olmaları və çox zəif titrəyişli hərəkət etmələrinin nəticəsində alınır.
Bərk cismlər kristallik və ya amorf hallarına görə fərqlənirlər. Bərk cismlərinin tərkibini və daxili strukturasını öyrənən fizika bölməsi bərk cismlər fizikası adlanır. Bərk cismin xarici təsirlərin və hərəkətin nəticəsində necə dəyişilməsini — bərk cismlərin mexanikası, absolyut bərk cismlərinin hərəkətini — bərk cismlərinin kinematikası adlı elmlər öyrənillər.
== Bərk cismlərin texniki xassələri ==
Bərklik
Kütlə
Plastiklik
Əyilmə möhkəmliyi
Sınma möhkəmliyi
== Bərk cismlərin elektronikasında istifadə edilən məmulatlar ==
Bərk cisim elektronikasında istifadə edilən məmulatlar — (tərif) geniş istifadə olunan matreallardan yarımkeçiricilər.
=== Materialların təsnifatı ===
Bərk cisim elektronikası (BCE) cihazlarının istehsalında istifadə olunan materiallar 2 qrupa bölünür:
əsas (və ya konstruktiv)
köməkçi (və ya texnoloji)
=== Əsas material ===
Əsas materiala dedikdə birbaşa cihazın konstruksiyasına daxil olan materiallar nəzərdə tutulur. Əsas materilları, öz növbəsində, aşağıdakı qruplara bölmək olar
yarımkeçirici materiallar – germanium, silisium, qallium arsenid və s.;
legirəedici (aşqarlayıcı) materiallar – yüksək təmizliyə malik ayrı-ayrı elementlər və ya onların xəlitələri;
elektrod materialları – qızıl, nikel, kövar, molibden (daxili və xarici) çıxışları düzəltmək üçün);
izolyasiya materialları – şüşə keramika, üzvi laklar;
mühafizəedici korpus (gövdə) materialları – mis, kovar, polad;
antikorrozion örtüklər – xrom, nikel
=== Materialların sərfiyyat norması ===
Materialların sərfiyyat norması 1000 ədəd yararlı cihaz hazırlamaq üçün tələb olunan materialın miqdarı ilə müəyyən olunur.
Yarımkeçirici materialın seçilməsi, onun təmizliyi və legirə olunma dərəcəsi, istehsalatda onların təkrarlanması cihazların xarakteristikalarına və onların istehsalında yararlı cihazların çıxımına həlledici təsir göstərir.
Kvant elektronikası
Kvant elektronikası — elektromaqnit şüalanma ilə maddənin qarşılıqlı əlaqəsinin öyrənilməsi və cihazların yaradılması ilə məşğul olan elm sahəsi. Kvant sistemlərinin (atom, molekul və s.) məcburi şüalanma ideyası kvant elektronikasının yaranmasına səbəb olmuşdur.
== Tarixi ==
Hələ XVII əsrdə İsaak Nyuton işığın korpuskulyar nəzəriyyəsini yaradarkən işığa zərrəciklər dəstəsi kimi baxırdısa, X.Hügens işığın dalğa nəzəriyyəsini irəli sürdü. Burada da işığa – efirdə yayılan, bütün boş fəzanı və maddələrin zərrəciklərarası aralıqlarını dolduran dalğaların hipotetik mühiti kimi baxılırdı. Sonradan Ceyms Maksvel işığın elektromaqnit nəzəriyyəsini yaratdı. Bu nəzəriyyəyə görə işıq elektromaqnit dalğası olub, dəyişən elektrik və maqnit sahələrinin qarşılıqlı təsirinin (vahid elektromaqnit sahəsi kimi) rəqsləridir. XIX əsrin sonunda X. Lorents maddənin klassik elektron nəzəriyyəsini irəli sürdü, sonra isə E. Rezerford atomun planetar modelini təklif etdi. Bu modelə görə atom daxilində elektronlar müxtəlif diskret orbitlər üzrə müsbət yüklü nüvə ətrafında hərəkət edir və hər bir orbitə elektronun müəyyən enerjisi uyğun gəlir. Hesablamalar göstərir ki, elektronla atom arasında əmələ gələn elektrik sahəsinin intensivliyinin qiyməti, bir santimetrdə milyard volta çatır. Fərz edilirdi ki, işıq dalğalarının şüalanmasına səbəb elektronların orbit üzrə fırlanmasıdır.