Qaraçay-Çərkəz

Qaraçay-Çərkəz Respublikası (rus. Карачаево-Черкесская Республика, qaraç.-balk. Къарачай-Черкес Республика, kab.-çərk. Къэрэшей-Шэрджэс Республикэ, abq. Къарча-Черкес Республика, noq. Карашай-Шеркеш Республика) — Rusiya Federasiyasının tərkibində inzibati subyekt, Şimali Qafqaz Federal dairəsinin tərkibinə daxildir.

Qaraçay-Çərkəz Respublikası
Карачаево-Черкесская Республика
Къарачай-Черкес Республика
Къэрэшей-Шэрджэс Республикэ
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]

43°55′ şm. e. 41°47′ ş. u.

Ölkə
İnzibati mərkəz Çerkessk
İcra başçısı Rəşid Temrezov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 16 may 1992
Sahəsi
  • 14.100 km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 465.357 nəf. (1 yanvar 2021)
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu RU-KC
Avtomobil nömrəsi 09
Rəsmi sayt
Qaraçay-Çərkəz Respublikası xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Qaraçay-Çerkesiya Respublikası

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qaraçay-Çərkəz muxtar vilayəti 12 yanvar 1922-ci ildə təşkil edilmişdir. Muxtar vilayət kimi 12 yanvar 1922-ci il — 26 aprel 1926-cı il və 9 yanvar 1957-ci il — 30 yanvar 1990-cı il tarixlərində mövcud olmuşdur. 30 noyabr 1990-cı il tarixindən 1991-ci il iyul tarixinədək Rusiya SFSR tərkibində Qaraçay-Çərkəz SSR adı ilə mövcud olmuş, 3 iyul 1991-ci il tarixindən bəri isə Rusiya FR tərkibində Qaraçay-Çərkəz Respublikası adı ilə mövcuddur.

Siyasi quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qanunvericilik orqanı Xalq Yığıncağı adlanır. Üzvlərinin sayı 73 nəfərdir.[1] Xalq Yığıncağının üzvləri 4 ildən bir respublika əhalisinin 18 yaş və daha yuxarı qisminin ümumi, bərabər, birbaşa və gizli səsverməsi ilə seçilir.[1]

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Respublikanın ərazisi 14,277 км²-dir.[2] Respublika ərazisinin 80%-i dağlıq ərazidir. Burada yerləşən Elbrus Qafqazın ən hündür dağıdır. Respublika su ehtiyatı ilə zəngindir. Beləki, respublika ərazisində buz mənşəli 130 dağ gölü yerləşir və irili-xırdalı 172 çay axır.[1] Çaylardan ən iriləri Kuban, Urup, Laba, Kİçik və Böyük Zelençuq çaylarıdır.[1] Respublika ərazisinin 416,201 hektarı meşələrlə örtülüdür.[1]

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2002-ci ildə aparılmış rəsmi siyahıya almaya əsasən respublikada 439.470 nəfər əhali yaşayır .[3]

Etnik tərkib

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dövlət Siyahıyaalınmalara əsasən Qaraçay-Çərkəz
Respublikası əhalisinin etnik tərkibi
2002-ci il 2010-cu il
Toplam 439 470 478 517
Qaraçaylılar 169 198 194 324
Ruslar və Kazaklar 147 878 150 025
Çərkəzlər 49 591 56 466
Abazinlər 32 346 36 919
Noqaylar 14 873 15 654
Osetinlər 3 333 3 142
Ermənilər 3 197 2 737
Ukraynalılar 3 331 1 990
Tatarlar 2 021 1 696
Yunanlar 1 349 1 276
Təsniflənməmiş 88 3 499

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qaraçay-Çərkəz respublikası aqrar ölkəsidir. Təsrrüfatının əsas-kimya və neft-kimya , yeyinti və yüngül sənaye sahələri təşkil edir. Bununla yanaşı Qaraçay-Çərkəz respublikasında maşınqayırma və metal emalı (o cümlədən elekrotexnika, radiotexnika) tikinti materialları, ağac emalı, kömür və dağ mədən sənayesi inkişaf etmişdir. Onun energetikası Kuban çayının hidroenerji ehtiyatlarına əsaslanır. Sənayesi əsasən Çerkesk şəhərində mərkəzləşmişdir. Ən iri müəssisələri texniki rezin məmulatları, alçaq gərginlikli aparatlar, soyuducular istehsal edən müəssisələr, kimya, sement, süd zavodları, mebel, ayaqqabı, tikiş fabrikləri, ət kombinatlarıdır. Əkinçilik və heyvandarlıq Qaraçay-Çərkəz respublikasının kənd təsərrüfatının aparıcı sahələridir. Dənli bitkilər (buğda, qarğıdalı), texniki bitkilərdən (günəbaxan, şəkər çuğunduru) kartof, tərəvəz və yem bitkiləri əkilir. KubanKalauz suvarma sistemi kənd təsərrüfatının inkişafında mühüm rol oynayır. Dağ rayonlarında kənd təsərrüfatının əsasını iri buynuzlu mal-qara saxlanması və qoyunçuluq təşkiil edir. Bununla yanaşı burada quşçuluq və arıçılıq da inkişaf etmişdir. Nəqliyyatın inkişafı üçün dağlar böyük maneələr törədir. Ona görə də yollar adətən çay vadiləri boyu uzanır. Nəqliyyat hövzələrindən ən inkişaf etmiş avtomobil nəqliyyatıdır. Dəmir yollarının uzunluğu 70 km-ə qədərdir. Qaraçay-Çərkəz respublikasının dağlıq olması təbiətinin füsunkar olması, burada turizm və istirahət zonalarının inkişafına əlverişli şərait yaradır. Teberdə və Dombay beynəlxalq əhəmiyyətli kurort şəhəridir. Faydalı qazıntılarından (daş kömür), (qurğuşun), (sink), (mis), (sürmə), (əhəngdaşı), (mərmər) və s. çıxarılır. Respublika iqtisadi əlaqələrinin tərkibinə daxil olduğu Şimali Qafqaz iqtisadi rayonunun respublikaları və vilayətləri ilə həyata keçirir.

Rayonlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qaraçay-Çərkəz Respublikası ərazisində 144 yaşayış məntəqəsi vardır. Onlardan 4-ü şəhər 140-ı isə kəndlər və qəsəbələrdən ibarətdir. Bütün yaşayış məntəqələri inzibati baxımdan iki şəhər dairəsinin və inzibati rayonun tərkibinə daxil olurlar.
  • Çerkessk şəhər dairəsi
  • Qaraçayevsk şəhər dairəsi
  • Abazin rayonu
  • Adıq-Xabal rayonu
  • Zelençuq rayonu
  • Qaraçayev rayonu
  • Maloqaraçayev rayonu
  • Noqay rayonu
  • Prikuban rayonu
  • Urup rayonu
  • Ust-Cequtin rayonu
  • Xabez rayonu

Şəhərlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qaraçayevsk – 22.113 nəfər (2002-ci il siyahıya almasına əsasən)[4]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Официальный сайт Главы и Правительства Карачаево-Черкесской Республики: Общие данные о Карачаево-Черкесии Arxivləşdirilib 2009-08-19 at the Wayback Machine
  2. ↑ "Административно-территориальное деление по субъектам Российской Федерации на 1 января 2010 года". 2012-10-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-21.
  3. ↑ "Население по национальности по субъектам Российской Федерации (XLS). Проверено 4 мая 2009". 2006-11-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-16.
  4. ↑ "RussiaOutdoors — Путешествия по России". 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-13.
Vikianbarda Qaraçay-Çərkəz Respublikası ilə əlaqəli mediafayllar var.