Adilə Sultan

Adilə Sultan (23 may 1826, Konstantinopol – 12 fevral 1899, Konstantinopol) — 30. Osmanlı sultanı II Mahmudun qızı.^[1]

23 may 1826 tarixində İstanbulda dünyaya gələn Adilə Sultanın anası Zərnigar Sultandır. Adil ləqəbi ilə şeirlər yazan atası II Mahmud yeni dünya gələn qızına öz ləqəbinə uyğun ad qoydu.^[2] Hələ 4 yaşındaykən anası vəfat etmiş, sonrakı illərdə atasının bir digər xanımı olan Nevfidan Sultanın himayəsində böyümüşdür. 13 yaşında isə atası vəfat etmiş, təhsil və tərbiyəsi ilə böyük qardaşı Sultan Əbdülməcid maraqlanmışdır. 28 aprel 1845 tarixində gələcəkdə sədrəzəmliyə qədər yüksələn Mehmed Əli Paşa ilə nikahlandı və ertəsi ilin fevral ayında bir həftə davam edən möhtəşəm bir toy mərasimi ilə evləndi. Adilə Sultanın toy mərasimi XIX əsrdə Osmanlı sarayında yaşanan ən maraqlı hadisələrdən biri oldu. Belə ki, Osmanlı tarixində ilk dəfə möhtəşəm hava balonları uçuruldu. Hal-hazırda Memar Sənan Universitetinin yerləşdiyi Beyoğlu səmtindəki Neşətabad Sarayı, evləndikdən sonra Adilə Sultana hədiyyə edildi.

Nikahın ardından cütlüyün ard-arda 4 övladı dünyaya gəldi: Hayriyə, Sidiqə, Aliyə və İsmayıl. Ancaq bunlardan üçü körpə yaşında bilinməyən səbəblərlə vəfat etdi. Ardından bütün ömrünü böyük qızı Hayriyəyə və dinə yönəldən Adilə Sultan 1865-ci ildə qızını Paşazadə Rza bəylə evləndirdi. Ancaq çox keçmədən 1869-cu ildə əri Mehmed Əli Paşanı, ardından yeganə övladını itirdi. Ömrünün sonuna qədər təqribən 30 il boyunca hər Ramazan ayında Əyyub Sultan türbəsinə qapanan Adilə Sultanın Bəyoğlundakı sarayı dövrün din xadimləri və alimlərinin görüş yerinə çevrilmişdi.

II Əbdülhəmidin qızı Ayşə Sultan öz xatirələrində qeyd edir ki, "Böyük bibimiz Adilə Sultan tez-tez Ulduz sarayını ziyarət edər, atam Sultan Əbdülhəmid bibisini sarayın qapısında qarşılayardı. Onu qəbul otağındakı öz taxtına əyləşdirər, özü isə yandakı kiçik taxcada oturardı. O illərdə ailənin ən yaşlı üzvü olan bibisinin qəhvəsini şəxsən özü təqdim edərdi. Ardından mən və qardaş-bacılarım sırayla otağa çağırılar və bir-bir yaşlı Adilə Sultanın əlini öpərdik. Bir neçə saat davam edən ziyarətin ardından Sultan Əbdülhəmid bibisini arabasına qədər müşayiət edib yola salardı."

Ömrünün son Ramazan ayında da yenə Əyyub Sultan türbəsinə qapanan Adilə Sultan sonuncu gün köşkünə gəldi. Ancaq ertəsi gün Ramazan bayramının ilk günü otağından çıxmadığını görən xidmətçiləri otağa daxil oldular və yaşlı sultanın vəfat etdiyini gördülər (12 fevral 1899). Ardından cənazəsi yoldaşının və övladlarının da dəfn edildiyi Əyyub Sultan məscidi yaxınlığındakı ailə türbəsində torpağa verildi.

Adilə Sultanın dini mövzuda yazdığı şeirləri minacat, nət, mərsiyə və böyük din xadimlərinə yazdığı məthiyələrdən ibarətdir. Bundan başqa atası, əri, qızı və qardaşları üçün yazdığı mənzum şeirlərdən ibarət bir divanı da var.^[3][4] Bundan başqa bir çox xeyir işləri də görmüşdü: Qalata Mevlevihanesində və Ərəb məscidində şadırvan, Gül məscid yaxınlığında məktəb, uzun illər qız məktəbi olaraq fəaliyyət göstərən Kadilli sarayı, Haliç sahillərindəki Qadınlar kitabxanası və bu kimi başqa əsərlər ona aiddir.