1. zərf Arxa tərəfə, dala, dal tərəfə.
[Qaçay] bir neçə addım gedəndən sonra istədi qanrılıb geri baxsın.
2. is. Ard, dal, davam, mabəd. Şerin gerisini oxumaq.
– Toğrul Qətibənin bu sözlərini eşidəndən sonra, rübailərinin gerisini oxumadı, kağızı büküb cibinə qoydu…
3. is. məc. Aqibət, son, nəticə. İşin gerisini düşünmək.
– [Prokuror:] Bu nədir? Adam bir iş tutanda gerisini fikirləşməz?
4. is. məc. İnkişaf etməmiş, dala qalmış.
İnkişaf çox zəifdir; Üzrümüz yoxdur əsla; İmkanımız var ikən; Geriyik nə əsasla?
◊ Geri durmaq – uzaqlaşmaq, yaxın gəlməmək.
Yar deyilsən, çək ayağı, geri dur; Canımı odlara yaxmağın nədir?
Geri götürmək – 1) dala almaq verdiyini istəyib almaq. Kitabını geri götürdü;
2) məc. dediyi sözdən, vədindən dönmək. Sözünü geri götürmək.
– Padşah qızını çox şad görüb, hökmünü geri götürdü. ().
Geri (geriyə, geridə) qalmaq – 1) dalda, arxada qalmaq. Qocalar geridə qaldılar.
– Komandan əsgərlərdən geri qalmamaq üçün yoluna davam edir. ;
2) vaxtını keçirmək, vaxtında etməmək; yubatmaq, ləngitmək. Dərsim geri qalıb.
– Xəstə olduğum cəhətə bu yay xırmanım hamıdan geriyə qalmışdı. ;
3) məc. inkişafdan qalmaq, tərəqqi etməmək. [Almaz Xanımnaza:] Ay ana, axı bu bizim kəndimizdir, elimizdir.
Belə, geridə qalıblar ey, geridə.
Geri qayıtmaq – dala dönmək, qayıtmaq.
Qayıdıb gələndə məclisdən geri; Yolda iki nəfər düşdü üstümə.
Geri qaytarmaq – 1) qaytarmaq, qovmaq. Uşağı geri qaytarmaq.
– Pəri nənə … gəlinini qapıdan geri qaytarmaq fikrində deyildi. ;
2) ödəmək, vermək. Borcunu geri qaytarmaq;
3) məc. qarşısını almaq, artmağa, inkişaf etməyə qoymamaq.
Toxtaqlıq, təskinlik bədbəxt hadisəni geri qaytarmır.
Geri oturmaq – geri çəkilmək. Yağı geri oturdu.
– [Düşmən] hər dəfə öz qara qanı içərisində boğulub geri otururdu.
Geri oturtmaq – zor gələrək geri çəkilməyə, qaçmağa məcbur etmək, dala oturtmaq.
Üsyançılar üzüm bağlarına doluşan və şəhərin ucqar dar küçələriylə irəliləmək istəyən bolşevikləri əzərək geri oturtdular.
Geri(də) qoymaq – dalda buraxmaq, irəliləmək.
Ələmdarlı bizi geridə qoyub özü irəli getdi, daşın dalına sinib dedi: – Kimsən, dayan!
Geri(yə) almaq – yenidən əldə etmək, almaq, özlərinə qaytarmaq. Kitabları geri almaq.
– …Osmanlı arvadları bir yerə cəm olub nitqlər söyləyiblər və and içiblər ki, paymal olan hüquq və ixtiyarlarını qanuni-əsasi vasitəsilə geri alsınlar.
Verilən ənamı geri almaq gədalıqdır.
Geri(yə) atmaq (salmaq) – 1) dala atmaq, arxaya qatlamaq. Saçını geri atdı.
– Şəmsiyyə qırmızı ipək paltarın ətəklərini geri ataraq kreslodan birisinə oturdu. ;
2) məc. inkişafını saxlamaq, qarşısını almaq, mane olmaq.
Onlar bilirdi(lər) ki, burada oturanların məhvi İran inqilabını on illərcə geri ata bilər.
Geri(yə) baxmadan – üzünü dala çevirmədən, heç bir şeyə fikir vermədən, sürətlə. Geri baxmadan getmək.
Geri(yə) çəkilmək – 1) dayandığı, durduğu yerdən dala çəkilmək, geri addımlamaq. İki addım geri çəkilmək.
Yoldan geri çəkil! – Şeyx Sədra itaət … ilə geri çəkilir.
Müəllim gələn şagirdlərə yol vermək üçün geri çəkildi. ;
2) düşmənin hücumuna davam gətirməyib öz mövqelərini tərk edərək çəkilmək. Düşmən geri çəkildi.
– …Yarım saat çəkmədi aralıqda beş-on köynək cırıldı və Hürzad tərəf döyülmüş, söyülmüş geri çəkilib evdə qapandılar.
Geri(yə) dönmək – 1) bax geri qayıtmaq. Gedənlər geri döndülər.
[Şeyx Hadi:] Çarəsiz biz də Hindi tərk edərək; Geri döndük təəssüf eyləyərək.
Mirzə Cavad arvadının səsinə geri dönüb, oğlunun halətini görüb başladı söyləməyə. ;
2) çevrilmək, dala baxmaq, arxaya dönmək.
Əvvəl qışqırıq eşitdim, tez geri döndüm, o dəqiqə iki kölgə harasa yoxa çıxdı.
Geri(yə) getmək – 1) dala qayıtmaq, geri dönmək;
2) məc. arıqlamaq, zəifləmək. Uşaq günü-gündən geri gedir.
– Ağabəy bir gün baxıb gördü, elə qız günü-gündən geri gedir. ().
[Sultan bəy:] Beş ildir ki, günü-gündən geri gedirəm. ;
// vəziyyəti getdikcə pisləşmək, ağırlaşmaq; yaxşılaşmamaq (xəstə haqqında). Xəstə geri gedir.
– [Sona xanım:] Pəri, heç mənim halımı soruşma, bax, görürsən, gün-gündən geri gedirəm.
[Böyük oğlu:] 3-4 gün bu dərmanları atdı, kişi daha da geri getdi. Qantəmir; 3) bax geri qalmaq 3-cü mənada.
Elə bil düşünür Sent-Ekzüperi: – Ağıldan, əməldən geri qaldı səs; Bu qoca dünyamız hara gedir bəs?
Geri(yə) istəmək – tələb etmək, bir şeyi təzədən əldə etməyə çalışmaq. Borcunu geri istəmək.
– Zeynal ötəyə-bəriyə müraciət edib sabiq xidmətini geri istəyirdisə də, müvəffəq olmayırdı.
Geri(yə) salmaq – 1) bax geriyə çəkmək 2-ci mənada;
2) məc. yubatmaq, təxirə salmaq. Lətif hələ keçən il Bakıya getməli idi.
Lakin bir hadisə onu bir il geri saldı.
Geridən baxmaq – seyrçi kimi uzaqdan baxmaq, yaxın durmamaq, qarışmamaq, iştirak etməmək, uzaq durmaq. Geridən baxma, kömək elə.
– Ustalardan dərs al hərdən; Xeyrə-şərə baxma geridən.
Geriyə çəkmək – 1) arxaya çəkmək, dala vermək, kənara çəkmək. Maşın gəlir, uşağı geri çək.
– Şofer onun qolundan tutub geriyə çəkdi… ;
2) məc. inkişafına, tərəqqisinə, irəliləməsinə mane olmaq. Köhnə adətlər xalqı geri çəkir.
